|
|
|
|
|
|
| اين نشانگر، نشانگر ساده‌اى براى مقايسهٔ سلامت مردم به‌شمار مى‌رود و عبارت است از تعداد مرگ در يک سال در يک جامعهٔ معين به‌ازاء هزار نفر جمعيت. اين نشانگر ميزان مردن مردم را نشان مى‌دهد. به گفتهٔ دقيق‌تر، نبايد سلامت با رويداد تعداد مرگ‌هاى جامعه اندازه‌گيرى شود ولى در بسيارى از کشورها ميزان خام مرگ تنها نشانگر موجود از وضع بهداشت است. کاربرد اين نشانگر براى مقايسه‌هاى بين‌المللى محدود است زيرا تحت تأثير ساختار سنى و جنسى جمعيت قرار دارد. هر چند اين نشانگر وسيلهٔ اندازه‌گيرى کامل وضعيت بهداشت نيست ولى کم بودن ميزان خام مرگ ابزار خوبى براى سنجش بهبود کلى وضع بهداشت مردم به‌دست مى‌دهد. کم کردن تعداد مرگ در جامعه هدف آشکار خدمات پزشکى و بهداشتى است و موفقيت يا شکست در انجام آن مقدار تعهد کشور در تأمين سلامت براى مردم را نشان مى‌دهد.
|
|
|
|
| اميد زندگى در بدو تولد عبارت است از: تعداد سال‌هائى که در صورت ادامهٔ ميزان‌هاى اختصاصى سنى جارى مى‌توان انتظار داشت کودکان زنده به‌دنيا آمده، زنده خواهند ماند. اين ميزان به‌شدت متأثر از ميزان ميرائى شيرخواران (کمتر از يک سال) است . (در جاهائى که Infant Mortality Rate بالا است). در اميد زندگى در يک سالگى اثر ميرائى شيرخواران و در اميد زندگى در پنج سالگى اثر ميرائى کودکان حذف مى‌شود. اميد زندگى در بدو تولد از همه بيشتر به‌کار مى‌رود و براى هر يک از دو جنس جداگانه برآورد مى‌شود. افزايش اميد زندگى نشانه‌اى از بهبود وضع بهداشت به‌شمار مى‌آيد.
|
|
| اميد زندگى نشانگر خوبى از پيشرفت اقتصادى اجتماعى به‌طور کلى است و چون نشانگر بقاء درازمدت است مى‌توان آن را نشانگر سلامتى مثبت محسوب کرد. اين نشانگر به‌عنوان يک نشانگر جهانى بهداشت پذيرفته شده است و يکى از اهداف بهداشت براى همه تا سال ۲۰۰۰ حداقل ۶۰ سال اميد زندگى در بدو تولد است.
|
|
| ميزان ميرائى شيرخواران (Infant Mortality Rate) (IMR)
|
|
| اين ميزان در واقع نسبت مرگ کودکان کمتر از يک سال در يک سال معين بر تعداد مجموع مواليد زنده در همان سال است که به‌طور معمول به‌صورت ميزان در هزار تولد زنده بيان مى‌شود و يکى از مقبول‌ترين نشانگرهاى بهداشت در جهان است که نه تنها وضعيت سلامت کودکان بلکه سلامت همهٔ مردم و شرايط اقتصادى اجتماعى زندگى آنها را نشان مى‌دهد. اين ميزان نشانگرى حساس از دسترس بودن، مقدار استفاده، کارآئى خدمات بهداشتى و به‌خصوص مراقبت‌هاى دوران باردارى هم هست. برابر پيشنهاد راهبرد جهانى بهداشت براى همه ميزان ميرائى شيرخواران در سال ۲۰۰۰ نبايد از ۵۰ مرگ به‌ازاء هر هزار تولد زنده بيشتر باشد.
|
|
| ميزان ميرائى کودکان (Children Mortality Rate) (CMR)
|
|
| يکى ديگر از نشانگرهاى مرتبط با وضعيت کلى بهداشت ميزان ميرائى اوان کودکى (۱ - ۴ سالگي) است، اين ميزان عبارت است از: شمار مرگ‌هاى کودکان يک تا چهار ساله در يک سال معين به‌ازاى هزار کودک در همان گروه سنى در وسط سال مورد نظر، با اين ترتيب در محاسبهٔ آن ميزان ميرائى شيرخواران حذف مى‌شود.
|
|
| اين ميزان، صرف‌نظر از همبستگى آن با خدمات بهداشت مادر و کودک با نارسائى تغذيه، کم‌بودن پوشش ايمن‌سازى و مواجهه با عوارض نامطلوب محيط زيست و ديگر عوامل بيمارى‌زاى برون‌زاد، هم رابطه دارد. در حالى‌که در کشورهاى رو به پيشرفت ميزان ميرائى شيرخواران بيش از ۱۰ برابر اين ميزان در کشورهاى پيشرفته است ولى در ميزان ميرائى کودکان اين افزايش ۲۵۰ برابر، و نشانهٔ دامنهٔ شکاف و جائى براى بهبود وضعيت است.
|
|
| ميزان ميرائى نسبى کودکان کمتر از پنج سال (USYMR)
|
|
| اين ميزان نسبت مجموع مرگ‌هائى است که در کودکان کمتر از پنج سال به وقوع پيوسته و آن را مى‌توان به‌عنوان بازتاب ميزان‌هاى ميرائى شيرخواران و کودکان دانست در جوامعى که وضع بهداشت بد است اين نسبت ممکن است تا ۶۰ درصد برسد ولى در بعضى کشورهاى اروپائى کمتر از ۲ درصد است. اين ميزان منعکس‌کنندهٔ زياد بودن ميزان مواليد، زياد بودن ميزان مرگ و مير شيرخواران و کودکان يک تا چهار ساله و کم بودن اميد زندگى است.
|
|
| ميزان ميرائى مادران به‌علل ناشى از باردارى
|
|
| اين ميزان در کشورهاى رو به پيشرفت بيشترين سهم مرگ در زنان در سنين بارورى را شامل مى‌شود و با وجود اين از آمارهاى رسمى اهميت آن همواره آشکار نمى‌شود. ميزان ميرائى مادران به‌علل ناشى از باردارى بر حسب وضعيت اقتصادى اجتماعى کشورهاى مختلف گوناگون بسيار دارد.
|
|
| ميزان ميرائى از بيمارى خاص
|
|
| ميزان ميرائى از بيمارى خاص يا ميزان اختصاصى مرگ و مير از بيمارى‌ها بر حسب مرگ از يک بيمارى خاص محاسبه مى‌شود، و چون کشورها از سنگينى بار بيمارى‌هاى واگير رها شوند، نشانگرهاى ديگرى مانند مرگ از سرطان، بيمارى‌هاى قلب و عروق، سوانح، بيمارى قند و ... اندازه‌گيرى دشوارى‌هاى بهداشتى خاص پيدا مى‌شود.
|
|
|
|
| ساده‌ترين وسيلهٔ اندازه‌گيرى براى برآورد بارِ يک بيمارى در جامعه ميزان نسبى ميرائى است؛ يعنى نسبتى از همهٔ مرگ‌ها که در وضع موجود به يک بيمارى منتسب مى‌شود. به‌عنوان مثال بيمارى سرخرگ‌هاى تاجى قلب سبب ۲۵ تا ۳۰ درصد مرگ در کشورهاى غربى است. ميزان ميرائى نسبى از بيمارى‌هاى واگير به‌عنوان نشانگر مفيد در تعيين وضعيت بهداشت پيشنهاد شده است، زيرا اين نشانگر دامنهٔ مرگ و ميرهاى قابل پيشگيرى را نشان مى‌دهد.
|
|
| نشانگرهاى ميرائى وسايل اندازه‌گيرى سنتى براى تعيين وضعيت بهداشت را تشکيل مى‌دهند که حتّى امروزه هم اين نشانگرها بيش از همه در تعيين وضعيت بهداشت به‌طور غير مستقيم به‌کار مى‌روند. به‌تدريج که بيمارى‌هاى عفونى تحت مراقبت در مى‌آيند، ميزان‌هاى ميرائى تا سطح خيلى پائين کم مى‌شوند و هم‌چنان مى‌توان به‌عنوان نقطهٔ آغاز ارزشيابى وضعيت بهداشت از آنها استفاده کرد.
|
