خطرهای روان‌شناختی

کارگران صنعتي، بسته به نوع کارخود با پنج نوع خطر ممکن است مواجه شوند؛ از اين قرار:

خطرهاى فيزيکى

- گرما و سرما:

شايع‌ترين خطر فيزيکى که در بيشتر صنايع وجود دارد گرما است. اثرهاى مستقيم مواجهه با گرما عبارتند از: سوختگي، خستگى ناشى از گرما، گرمازدگى و گرفتگى ماهيچه‌ها به‌علت گرما، اثرهاى غيرمستقيم مواجهه با گرما عبارتند از؛ کاهش کارسازي، ضعف مفرط و افزايش ميزان سوانح.

بسيارى از صنايع داراى گرم‌خانهاى از نوع اجاق يا کوره هستند که گرمازا است. تشعشع گرما در صنايع ريخته‌گري، شيشه‌سازى و پولاد دشوارى اصلى کارگران است ولى در صنايع بافته‌هاى پنبه‌اى و چتائى ايستائى گرما دشوارى اساسى است. گرماى زياد در معادن هم ممکن است باشد مانند معادن عميق طلا که در اعماق زياد تا ۱۵۰ درجهٔ فارنهايت هم ثبت شده است. کار بدنى در چنين شرايطى بسيار تنش‌زا است و موجب کم شدن سلامتى و کارسازى کارگران مى‌شود. براى آن‌که کار سودمند و قابل تحمل باشد در محل کار بايد گرما در حد معقول نگاه‌داشته شود.

خطرهاى عمدهٔ مرتبط با سرما در محل کار عبارتند از؛ ورم به‌علت سرمازدگي، اريتروسيانوز، Immersion Foot و يخ‌زدگى به‌علت انقباض رگ‌هاى پوستي، پائين‌آمدن گرماى عمومى بدن هم کمياب نيست.

- نور:

کارگران ممکن است در معرض نور زياد يا کمى نور قرار گيرند. اثرهاى حاد کم بودن روشنائى عبارتند از ؛ سر درد، درد چشم، آب‌ريزش، خيره شدن چشم، پرخونى در اطراف قرنيه و ضعف بينائي. اثرهاى مزمن کم بودن روشنائى بر سلامتى عبارتند از؛ نيستاگموس معدن کارها. مواجهه با نور شديد يا خيره‌کننده همراه با ناراحتي، ضعف بينائى و ناراحتى بينائى است. نور شديد مستقيم مى‌تواند موجب تار شدن ديد و بروز حادثه شود. بايد روشنائى محل کار به‌مقدار کافى و مناسب (مصنوعى يا طبيعي) باشد.

- سر و صدا:

در بسيارى از صنايع سر و صدا يک خطر بهداشتى است. اثرهاى سر و صدا بر دو نوع است: يکى اثرهاى مربوط به شنوائى شامل کاهش شنوائى به‌صورت موقتى يا دائمي، و ديگرى اثرهاى غيرشنوائى که شامل ضعف، ناراحتى عصبي، اختلال در ارتباط کلامى کاهش کارسازى و ناراحتى است. ميزان صدمهٔ وارده به علت مواجهه با سر و صدا به چند عامل بستگى دارد؛ از اين قرار: دامنهٔ شدت و تواتر صدا، مدت مواجهه و درجهٔ حساسيت شخصي.

- ارتعاش:

ارتعاش، به‌خصوص با دامنهٔ تواتر بين ده تا پانصد هرتز در کار کردن با ابزارهاى هواى فشرده مانند مته‌ها و چکش‌هاى هواى فشرده ممکن است مشاهده شود. ارتعاش به‌طور معمول بر دست‌ها و بازوها آسيب مى‌رساند و چند ماه تا چند سال پس از مواجهه رگ‌هاى نازک انگشتان ممکن است نسبت به انقباض حساسيت زياد نشان دهند (انگشتان سفيد). هم‌چنين مواجهه با ارتعاش مى‌تواند موجب آسيب مفاصلِ، دست، آرنج و شانه شود.

- پرتوهاى فرابنفش:

مواجههٔ شغلى با پرتوهاى فرابنفش در جوش‌کارى فلزات به‌وسيلهٔ گرماى کمان الکتريکى (Arc welding) روى مى‌دهد. اين پرتوها به چشم‌ها بيشتر آسيب مى‌رسانند و سبب ورم ملتحمهٔ شديد و کراتيت (آب‌ريزش چشم در جوش‌کاران) مى‌شود. نشانه‌هاى آن عبارتند از: سرخ شدن و درد چشم‌ها، اين نشانه‌ها به‌طور معمول در ظرف چند روز از بين مى‌روند. بدون آنکه اثر دائمى بر بينائى يا ساختمان‌هاى عميق‌تر چشم بر جاى بگذارند.

- پرتوهاى يون‌ساز:

در پزشکى و صنعت پرتوهاى يون‌ساز کاربردهاى بسيارى يافته‌اند؛ مانند پرتوهاى X و ايزوتوپ‌هاى پرتوزا. مهم‌ترين ايزوتوپ‌هاى پرتوزاکبالت ۶۰ و فسفر ۳۲ هستند. بعضى بافت‌ها مانند مغز استخوان بيش از ديگر بافت‌ها به اين پرتوها حساس هستند، از ديدگاه ژنتيک هم هرگاه بيضه‌ها در معرض اين پرتوها قرار گيرند خطرهاى ويژه‌اى ايجاد مى‌شود. خطرهاى پرتوتابى عبارتند از: دگرگونى‌هاى ژنتيک، نا‌هنجارى‌هاى تشکيلاتي، سرطان، لوکميا، ريزش موها، زخم‌شدن، سترون شدن و در موارد شديد مرگ. کميسيون بين‌المللى حفاظت راديولوژيست‌ها حداکثر سطح مجاز مواجههٔ حرفه‌اى را پنج رم (rem) در سال براى همهٔ سطح بدن تعيين کرده است.

خطرهاى روان‌شناختى

خطرهاى روان‌شناختى از ناتوانى کارگر در تطابق با محيط روان‌شناختى بيگانه ناشى مى‌شوند. ناتواني، ناراضى بودن از شغل، احساس ناامني، ضعيف بودن روابط انسانى و نقش‌هاى عاطفى برخى عوامل روان‌شناختى هستند که هم سلامت روانى و هم سلامت بدنى کارگر را خراب مى‌کنند. توانائى تطابق با محيط‌هاى کار گوناگون از عوامل ديگر مانند، آموزش و سطح سواد، زمينه‌هاى فرهنگي، زندگى خانوادگى عادات اجتماعى . انتظار کارگر از کار خود تأثير مى‌پذيرد.

اثرات بهداشتى را مى‌توان دردو رده عمده گروه‌بندى کرد:

۱. دگرگونى‌هاى رفتارى و روان‌شناختي؛ مانند: دشمني، تهاجم، نگراني، افسردگي، دير آمدن، الکليسم، اعتياد، غيبت به علت بيماري.

۲. ناراحتى‌هاى روان - تنى ؛ مانند: ضعف، سردرد، درد شانه‌ها، گردن و پشت، گرايش به ابتلاء به زخم پپتيک، پرفشارى خون، بيمارى‌هاى قلبى و پيرى زودرس.

گزارش‌هاى رسيده از بخش‌هاى گوناگون جهان نشان مى‌دهد که عوامل فيزيکى (گرما، سر و صدا، بدى وضع روشنائي) هم نقش مهمى در ايجاد يا افزايش اختلال‌هاى روانى در کارگران ايفاء مى‌کنند. فشار فزاينده به‌علت خودکار شدن کارها، عمليات الکترونيکى و نيروى هسته‌اى مى‌تواند دشوارى‌هاى روانى تازه‌اى را در صنعت پديد آورد. از اين‌رو گمان مى‌رود خطرهاى روان‌شناختى مهم‌تر از خطرهاى فيزيکى و شيميائى باشند.