اختلال حس بويائى مى‌تواند به‌دلائل زير باشد: ۱. جلوگيرى از دستيابى ماده بودار به نورواپى‌تليوم بويائى (فقدان انتقال): تورم غشاء مخاطى بينى در عفونت دستگاه تنفسى فوقاني،
رينيت آلرژيک يا تغييرات ساختمانى در حفره بينى از قبيل انحراف بيني، پوليپ‌ها يا نئوپلاسم‌هاى بيني. ۲. آسيب به ناحيه گيرنده (فقدان حسي): تخريب نورواپى تليوم بويائى با عفونت‌هاى
ويروسي، نئوپلاسم‌ها، استنشاق مواد شيميائى توکسيک يا پرتوتابى به سر و ۳. آسيب به مسيرهاى پويائى مرکزى (فقدان عصبي): تروماى سر با يا بدون شکستگى صفحه غربالي، نئوپلاسم‌هاى حفره
قدامى جمجمه، عمل‌هاى جراحى اعصاب، داروهاى نوروتوکسيک يا اختلال مادرزادى از قبيل سندرم کالمن.
عصب ترى‌ژمينال
عصب ترى‌ژمينال (V) (به شکل - سه انشعاب حسى اصلى عصب ترى‌ژمينال شامل اعصاب افتالميک، ماگزيلرى و منديبولر - نگاه کنيد.
نورالژى ترى‌ژمينال (تيک دولوره) حملات مکرر و بسيار شديد درد در لب، لثه، گونه يا چانه (به‌ندرت در انشعاب افتالميک عصب پنجم) که چند ثانيه تا چند دقيقه طول مى‌کشد. در ميانسالى
يا پيرى ديده مى‌شود. محل تحريک درد غالباً در نقاط ماشه‌اى است. اختلال حسى يافت نمى‌شود و بايد علل ديگر درد صورت با منشاء فک، دندان يا سينوس را از اين بيمارى افتراق داد. تيک
به‌ندرت توسط هرپس زوستر يا تومورو ايجاد مى‌شود. در صورت شروع آن در جوانى احتمال مولتيپل اسکلروز وجود دارد.
درمان
کاربامازپين در ۷۵% موارد مؤثر است. دارو را با ۱۰۰mg دوز منفرد روزانه همراه با غذا شروع مى‌کنند و هر ۲-۱ روز تا رفع درد اساسى (۵۰%) ۱۰۰mg به آن مى‌افزايند. اکثر بيماران به دوز ۲۰۰mg روزى ۴ بار نياز دارند. دوز بالاتر از ۱۲۰۰mg در روز معمولاً هيچ فايده بيشترى ندارد. براى تشخيص عارضه نادر کم‌خونى آپلاستيک بيمار را با CBC پيگيرى مى‌کنند. درمواردى‌که بيمار به کاربامازپين پاسخ ندهد مى‌توان فنى‌توئى (۴۰۰-۳۰۰ mg روزانه) يا با کلوفن (۲۰-۵ mg روزى ۴-۳ بار) تجويز کرد. در صورتى‌که درمان طبى شکست بخورد، گانگليوليز به روش جراحى يا کرانيکتومى ساب‌اکسيپوت براى برداشتن فشار روى عصب پنجم انتخاب‌هاى درمانى ديگرى هستند. در بعضى مراکز، اگر عروق خونى پيچ‌خورده يا فروانى در حفره خلفى نزديک عصب ترى‌ژمينال يافت شوند برداشتن فشار ميکروواسکولر را توصيه مى‌کنند.
نوروپاتى ترى‌ژمينال معمولاً به‌صورت فقدان حس صورت يا ضعف عضلانى فکى تظاهر مى‌کند. علل متنوعى دارد (جدول - اختلالات عصب ترى‌ژمينال -) که عبارتند از: تومورهاى حفره ميانى جمجمه يا عصب ترى‌ژمينال، متاستاز به قاعده جمجمه، يا ضايعاتى در سينوس کاورنو (درگيرى اولين و دومين انشعاب عصب پنجم) يا فيشر اربيتال فوقانى (درگيرى اولين انشعاب عصب پنجم).
جدول اختلالات عصب ترى‌ژمينال
ضايعات هسته‌اى (ساقه مغز)
ضايعات اعصاب محيطى
مولتيپل اسکلروز
کارسينوم نازوفارنژيال
سکته مغزى
تروما
سيرنگوبولبى
سندرم گيلن‌باره
گليوما
سندرم شوگرن
لنفوم
بيمارى کلاژن واسکولر
ضايعات پيش‌گانگليونى
سارکوئيدوز
نوروم آکوستيک
جذام
مننژيوما
داروها (استيل باميدين، ترى‌کلرواتيلن)
متاستاز
نوروپاتى ترى‌ژمينال ايديوپاتيک
مننژيت مزمن
آنوريسم کاورنوى کاروتيد
ضايعات گانگليون گاسرين
نوروم ترى‌ژمينال
هرپس زوستر
عفونت (اوتيت مديا، ماستوئيديت)
عصب واگ (X)
ضايعات عصب واگ ديس‌فاژى و ديس‌فونى ايجاد مى‌کنند. ضايعات يک‌طرفه موجب پائين‌افتادگى کام نرم، فقدان رفلکس گاگ و 'حرکات پرده‌اي' ديواره جانبى حلق با صداى تودماغى خشن
مى‌شود. بيمارى‌هاى درگيرکننده عصب واگ عبارتند از: ديفترى (توکسين)، فرآيندهاى نئوپلاستيک و عفونى مننژ، تومورها و ضايعات عروقى بصل‌النخاع يا تحت فشار قرار گرفتن عصب راجعه
حنجره‌اى به‌وسيله بيمارى‌هاى داخل قفسه سينه.
