|
|
|
| رودخانهٔ الوند در شهرستان قصر شيرين و اسلام‌آباد (شاه‌آباد غرب) استان کرمانشاه جارى است. طول اين رودخانه تا مرز ايران و عراق ۱۲۰ کيلومتر، تا رودخانهٔ دجله ۱۶۰ کيلومتر و ارتفاع آن از سرچشمه ۱۵۰۰ متر است. اين رودخانه از آبخيزها و چشمهسارهاى درهٔ شمالى کوه قلاجه در ۲۴ کيلومترى جنوب غربى اسلام‌آباد سرچشمه مى‌گيرد و به نام رودخانهٔ کفرآور از دهستان کفرآور به سوى شمال غربى روان مى‌شود و روستاهاى دهستان مفرآور را سيراب مى‌سازد. در يک کيلومترى شمال غربى روستاى هاربُر با ريزابه نسبتاً بزرگى که از مناطق چياکوئى و سگان عبور کرده است مخلوط مىگردد و پس از گذشتن از يک درهٔ نسبتاً تنگ و پرپيچ و خم به دهستان ديره وارد مى‌شود و به نام رود دهره از درهٔ ميان کوههاى دانه خشک و بازى دراز عبور مى‌کند و به دهستان جگرلو از شهرستان قصر شيرين وارد مىگردد. در اين شهرستان به نام رودخانهٔ الوند تغيير اسم مىدهد. نخست با ريزابهٔ بزرگى که از پل ذهاب عبور مى‌کند، مخلوط مى‌شود و پس از مشروب نمودن روستاهاى دهستان جگرلو، از ميان شهر قصر شيرين مى‌گذرد و به دهستان نصرآباد وارد مىگردد. در اين دهستان نخست با چم امام حسن و سپس با رودخانهٔ تنگاب مخلوط مى‌شود و پس از عبور از روستاى قره صدف به مرز ايران و عراق وارد مى‌شود و بخشى از خط مرزى ايران و عراق را به طول ۵/۵ کيلومتر تشکيل مىدهد. سرانجام در ۲۲ کيلومترى جنوب غربى قصر شيرين از مرز خارج شده و به کشور عراق وارد مى‌شود و به نام آب هولوان به رود دجله مى‌ريزد.
|
|
|
|
| اين رودخانه از دامنهٔ شمالى کوه جوزبند در ۱۳ کيلومترى جنوب گرگان سرچشمه مى‌گيرد و به نام رودخانهٔ «تول چشمه» رو به شمال سرازير مى‌شود. پس از طى حدود ۸ کيلومتر به انجيلاب تغيير نام مىدهد و به سوى شمال غربى از کوهستان خارج مىگردد. پس از عبور از شرق روستاى فتح باغ با ريزآبه‌هاى جنوبى مخلوط شده و در دشت گرگان محو مى‌شود. مازاد آب اين رودخانه در فصل‌هاى پرآب به رودخانه «قره‌سو» مى‌ريزد.
|
|
|
|
| رودخانهٔ اهر (اهرچاي) از ارتفاعات پيرسقا سرچشه مى‌گيرد و در قسمت جنوبى شهرستان اهر به سوى شرق جريان مى‌يابد. اين رودخانه در مسيرش پس از عبور از دهستان اوزمدل، حومهٔ شهر اهر و نزديکى آبادى لر در دهستان ورگهان، به رودخانهٔ قره‌سو که از مشگين شهر رو به جنوب جريان دارد، مى‌پيوندد.
|
|
| اين رودخانه با طول ۲۴۰ کيلومتر پس از عبور از دهستان‌هاى گرما‌دوز، ورگهان و يافت، سرانجام پس از مشروب ساختن اراضى زراعى روستاهاى همجوار، در اصلاندوز به ارس مى‌ريزد.
|
|
|
|
| اين رود از کوههاى جنوب زنجان سرچشمه مى‌گيرد و پس از سيراب کردن زمين‌هاى دره‌ايِ زيبا، در نزديکى «ينگى‌کند جامع‌‌‌السرا» به قزل‌اوزن مى‌پيوندد. باغ‌هاى درهٔ مسير اين رودخانه، در فصل‌هاى بهار و تابستان، چشم‌‌انداز زيبايى را فراهم مى‌آورند.
|
|
|
|
| اين رودخانه از کوههاى سرحدى ايران و ترکيه و عراق از پينار داغ، دالاپر و بزسينا سرچشمه مى‌گيرد و پس از اخذ شعبات فرعى و مشروب نمودن قسمتى از جلگهٔ حاصلخيز باراندوز در شعبهٔ اصلى آن به نام بابارود، در قريهٔ جيرانلار به درياچهٔ اروميه ختم مى‌شود. بستر آن در مرداد و تيرماه خشک مى‌شود ولى دبى آن در ارديبهشت ماه حداکثر به ۱۰۰ مترمکعب افزايش پيدا مى‌کند. حجم سالانهٔ اين رود ۰۰۰۱۶۳۱۷۱ مترمکعب ثبت شده است.
|
|
|
|
| اين رودخانه از منطقه‌اى به نام «زرجو» واقع در دامنهٔ غربى کوهى به همين نام در ۴۲ کيلومترى جنوب شرقى گرگان سرچشمه مى‌گيرد و پس از عبور از روستاهاى چلى بالا و چلى پاين در روستاى «بسى سر» به رودبار محمدآباد مى‌ريزد.
|
|
|
|
| رودخانهٔ بازفت که پس از طى سراسر غرب منطقه، به رودخانهٔ کارون مى‌پيوندد، يکى از بکرترين و بديع‌ترين امکانات سياحتى منطقه است. مسير طولانى اين رودخانه در کنار متراکم‌ترين و دست‌نخورده‌ترين محدوده‌هاى جنگلى با چشماندازهاى زيبا و چشم‌گير، روزبه‌روز ارزش و اهميت تفرجگاهى بيشترى پيدا خواهد کرد.
|
|
| حاشيهٔ رودخانهٔ بازفت، با دسترسى به جادهٔ شهر کرد - مسجد سليمان، از جنگل‌ها، دره‌‌ها و گردنه‌هاى پرپيچ و خم مى‌گذرد و در مسيرى طولانى پس از سيراب کردن آبادى‌‌هاى فراوان و خلق زيبايى‌هاى شگفت‌انگيز و چشماندازهاى بديع به رودخانهٔ کارون سرازير مى‌شود. حواشى اين رودخانه از زيباترين مسيرهاى جلب جهانگرد محسوب مى‌شود که در هر فصلى جاذبه‌هاى خاص خود را دارد. بر فراز اين رودخانه گردنهٔ چرى با همهٔ زيبايى و عظمت واقع شده است که به تنهايى به جهت طبيعت منحصر به فردش ناحيهٔ سياحتى جالب توجهى به شمار مى‌‌آيد. به ويژه آنکه جنگل‌هاى نسبتاً متراکمى اطراف آن را فرا گرفته‌‌اند.
|
|
|
|
| باليقلى‌چاى (رودخانه ماهى‌دار) اردبيل، که از چشمه‌سارها و برف‌هاى دامنه‌هاى جنوبى کوه سبلان و دامنه‌هاى شمال غربى رشته کوههاى بزغوش سرچشمه مى‌گيرد، از شهر اردبيل مى‌گذرد و به رودخانه قره‌سو مى‌ريزد. ميزان آبدهى اين رودخانه در محل گيلان ده اردبيل ۸۶ ميليون مترمکعب و دبى لحظه‌اى آن ۲۶ متر مکعب در ثانيه است. حوزه آبريز آن ۱۶۰۰ کيلومترمربع است و در محل پل الماس ميزان آبدهى آن ۱۱۶ ميليون مترمکعب است. در مخروطه‌افکنه رودخانه باليقلى‌چاى، روستاهاى پرجمعيت و آبادى استقرار يافته‌اند. کشاورزى بيشترين مناطق روستايى اردبيل بر اثر جريان آب اين رودخانه رونق دارد. طول اين رودخانه ۷۵ کيلومتر است که ۵۰ کيلومتر آن در کوهستان‌ها و ۲۵ کيلومتر ديگر در جلگه جريان دارد.
|
|
|
|
| اين رودخانه از نزديکى روستاهاى بزين، کهلا و کوههاى غربى خرقان سرچشمه مى‌گيرد و پس از سيراب کردن زمين‌هاى پيرامونى و بخش گرماب، همرا با رودخانه‌هاى کوچک محلى در قريهٔ اوصانلو به رود قزل‌اوزن مى‌پيوندد. اين رود يکى از شاخه‌هاى اصلى قزل‌اوزن است و کناره‌هاى سرسبز آن ارزش‌هاى تفرجگاهى دارند.
|
|
| پالشك آب، كوه‌بيوره، مهران
|
|
| اين رودخانه از چشمهسارهاى دامنهٔ غربى کوه بى‌وره، در ۵۱ کيلومترى شمال شرقى مهران سرچشمه مى‌گيرد و در سر راه با آب چشمه‌وره مخلوط مى‌شود و در جنوب غربى ارکواز در ۴۱ کيلومترى شرق مهران با رود کلکلا مخلوط شده و رودخانهٔ پيرمحمد را تشکيل مىدهد. طول رودخانه ۱۰ کيلومتر و ارتفاع سرچشمه آن ۱۵۰۰ متر است.
|
|
|
|
| اين رود بزرگ‌ترين رود شرق گيلان است. يکى از شاخه‌هاى بزرگ آن «چاک‌رود» است که در غرب تا ناحيهٔ «کليشم» و «موسى‌کلايه» در مقابل رستم‌آباد در مسير سفيدرود ادامه دارد. شاخهٔ ديگر آن «گل‌رود» است که از «اشکورات» سرچشمه مى‌گيرد. رود سموش نيز به اين رود مى‌پيوندد. حوزه آبريز و سواحل اين رودخانهٔ جنگلى بسيار زيبا است.
|
|
| ساير رودخانه‌هاى گيلان عبارتند از: بى‌بالان، مرسا رود، گزاف رود، خشک رود، سموش، ويسام، فيروز رود، دنيا رود، چلوند، خطبه‌سرا، توتکابن، مرغک رود و رود زيليکى، چوبر حويق، ناو رود، خالکايى و ...
|
|
|
|
| رودخانهٔ پير محمد که به آن گلال پير محمد نيز مى‌گويند، از تلاقى رودهاى کلکلا و پالشک آب، (در ۴۱ کيلومترى شمال شرقى مهران) تشکيل مى‌شود و ضمن عبور از درهٔ ميان کوههاى زَميه در غرب و بليجان در شرق، آبشار نسبتاً بلندى پديد مى‌آورد و سپس در روستاى پيرمحمد با رودخانهٔ گزاه مخلوط شده و رود گارى ناميده مى‌شود. اين رودخانه ۶ کيلومتر طول دارد و ارتفاع سرچشمه آن از سطح دريا ۱۰۰۰ متر است و با شيب ۲/۵ درصد جريان دارد.
|
|
|
|
| اين رودخانه از ارتفاعات جنوب شرقى مينودشت در ۳۲ کيلومترى جنوب شرقى گنبد کاووس سرچشمه مى‌گيرد و درهٔ جنوبى کوع قلعه را رو به سوى شمال غربى مى‌پيمايد و پس از مشروب ساختن روستاى «قلى تپه» به دشت گرگان وارد مى‌شود. پس از عبور از اراضى باتلاقى و سيراب نمودن روستاى آرام در ۸ کيلومترى شمال شرقى گنبد کاووس به رود ناليوان مى‌ريزد و توأماً به گرگان رود وارد مىگردد.
|
|
|
|
| اين رودخانه از چشمهسارهاى دامنهٔ کوههاى اللّه خدا و تالوار واقع در مناطق بولى زَنگيبان، سرچم‌لو و کنى دُلدل، در ۴۵ کيلومترى شمال غربى ايلام سرچشمه مى‌گيرد و پس از عبور از چمن بولى در فاصلهٔ ۶۱ کيلومترى غرب ايلام از مرز ايران خارج شده و به عراق وارد مى‌شود. طول رودخانه تا مرز ايران و عراق ۴۳ کيلومتر و ارتفاع سرچشمه آن از سطح دريا ۱۲۸۰ متر است.
|
|
|
|
| اين رودخانه از دامنهٔ کوههاى شلم و مانشت در ۷ کيلومترى جنوب شرقى ايلام سرچشمه گرفته و پس از عبور از دره‌هاى ميان کوههاى لچان در شمال و شلم در جنوب به شهر ايلام وارد مى‌شود و پس از در آميختن با چندين ريزابهٔ کوچک و بزرگ فصلى به درهٔ شمالى کوه سورگاه وارد شده و آبشارهاى متعددى را تشکيل مىدهد. پس از عبور از خرابه‌هاى چم آو به چم آب تغيير نام مىدهد و پس از عبور از دامنهٔ شمالى کوه سامور در ۲ کيلومترى جنوب غربى روستاى ناندوزه به رودخانهٔ چوار مى‌ريزد. طول اين رودخانه ۲۵ کيلومتر و ارتفاع سرچشمه آن از سطح دريا ۱۸۰۰ متر است.
|
|
|
|
| رودخانهٔ توفارقان (توفارقان چاي) از ديوارهٔ غربى کوهستان سهند (تقريباً از ارتفاع ۳۰۰۰ متري) و از ذوب برف‌هاى سنگين سهند و چشمهسارهاى متعدد ارتفاعات هرگلان و گنبر سرچشمه مى‌گيرد و پس از آبيارى روستاهاى همجوار از جنوب آذرشهر عبور مى‌کند.
|
|
| رودخانه توفارقان پس از عبور از آذرشهر و گوگان و روستاى تيمورلو به درياچهٔ اروميه مى‌ريزد. طول اين رودخانه ۵۶ کيلومتر و جريان آن از شرق به غرب است. بر روى اين رودخانه در مسير جادهٔ تبريز - مراغه يک پل قديمى و دو پل جديد احداث شده است.
|
|
| جراحى - مارون، بهبهان، ماهشهر، رامهرمز
|
|
| رودخانه جراحى در شهرستان‌هاى کهگيلويه، بهبهان، رامهرمز و بندر ماهشهر جارى است. طول اين رودخانه ۴۳۸ کيلومتر و ارتفاع آن در سرچشمه ۲۲۰۰ متر است. رودخانهٔ جراحى از کوههاى راه باريک و سفيد و گل گيلک در ۵۳ کيلومترى شمال غربى ياسوج واقع در دهستان دروهان بويراحمد سردسير سرچشمه گرفته و بنام رودخانهٔ لوداب رو به سوى شمال غربى روان مى‌شود.
|
|
| اين رودخانه پس از پيمودن دامنه‌هاى شمال شرقى و شمال کوه نيل با آب خرکس و آب شور مخلوط مى‌شود و به دهستان طيبى گرمسيرى از شهرستان کهگيلويه وارد مىگردد. در اين دهستان نخست با رودخانهٔ چاروساق مخلوط مى‌شود و بنام رودخانهٔ مارون بسوى روستاهاى کلات، تراب و تخت دراز روان مى‌شود و پس از دور زدن کوه دزدکوه در دامنهٔ غربى با رودخانهٔ قلات درهم مى‌آميزد و به سوى جنوب منحرف مىگردد و به دهستان منصورى از شهرستان بهبهان وارد مى‌شود و ضمن عبور از شمال دشت بهبهان با چندين ريزابهٔ بزرگ و کوچک از جمله آب خروار مخلوط مىگردد.
|
|
| اين رودخانه در دامنهٔ شرقى کوه عرلون با رودخانهٔ بابااحمد مخلوط مى‌شود و ضمن عبور از جنوب شهرستان رامهرمز با رودهاى آب رازک و اعلا مخلوط مى‌شود و پس از طى دهستان خلف‌آباد از کنار شهر رامشير بنام رودخانهٔ جراحى وارد دهستان جراحى از شهرستان بندر ماهشهر مىگردد و از ۱۷ کيلومترى شمال بندر ماهشهر عبور مى‌کند و به سوى شمال غربى متوجه مى شود و به شاخه‌هاى متعددى چون نهر قطر تقسيم مىگردد و پس از درهم آميختن با رودخانهٔ گاهن به خليج فارس سرازير مىگردد. ساير رودخانه‌هاى استان خوزستان عبارتند از: رودخانه‌هاى خور، نهر بهره، نهر گاهى و شاهور در شهرستان اهواز. رودخانه‌هاى مرغاب آب سرحوض، آب سوسن، آب شلا، ابوالعباس، اعلا، دره دراز (دمه دلي)، بولاواس، صيدون، ليراب و رامهرمز در شهرستان ايذه. رودخانه‌هاى آب بيد، آب چم چولى، آب دز، آب زالکى، آب سرخ، آب ممک، آب ميره، سُرخاب، روفايه، گلال لب سفيد، گلال مورت، ليوس، آب گوررو بختيارى، شور لالى و گلال در شهرستان دزفول. رودخانه‌هاى آب درهٔ نج، ابوالفارس، تلخ، درهٔ ديم خرکن، درهٔ سليمانى، گزين، گوپال، مارون، ليراب، سمه، سور دزگيلى و ماله در شهرستان رامهرمز. رودخانه‌هاى آب برکه، آب پيدا، آب چگامن، آب درهٔ کولاه، آب کيارس، آب کگارس، سبر آب، تيريفى، تينا، هرکش و ... در شهرستان مسجد سليمان و رودخانه شور شوشتر در شوشتر و نهر شادگان در شادگان.
|
