|
| فضاهاى روستايى و عشايرى ويژه، استان اردبيل
|
|
| فضاهاى روستايى جالب توجه استان اردبيل، در دو منطقه سبلان و دشت سرسبز مغان بيشتر خودنمايى مىکند.
|
|
| کوهپايه‌هاى سبلان داراى روستاهاى زيبا با چشم‌اندازهاى بديع و دلنواز است و محل ييلاق عشاير کوچرو استان است. اين منطقه، در زمستان پوشيده از برف و در تابستان داراى چمنزارهاى وسيع، و مراتع سبز بديع مانند چشم‌اندازهاى زيباى ارتفاعات سبلان، زيستگاه‌هاى متنوع حيات‌وحش است که هر بيننده را با اين اعجاز طبيعت شيفتهٔ خود مىکنند. در اين محدوده، روستاهايى از شهرستان‌هاى مشگين‌شهر، سراب و اردبيل واقع شده است که صرف‌نظر از توان‌هاى زيباى محيطى، داراى آثار تاريخى متعدد و چشمه‌هاى آب معدنى متنوع است و فرهنگ زيست در آن‌ها، از جلوه‌هاى ويژه برخوردار است.
|
|
| دشت مغان با هواى معتدل، يکى از قطب‌هاى اصلى کشاورزى و دامدارى استان است. سبزينگى مزارع، گستردگى مراتع سرسبز، باغ‌هاى ميوه به وسعت بيش از ۶۰۰۰ هکتار، تأسيسات به هم پيوسته و هماهنگ مجتمع کشت و صنعت و دامپرورى مغان، وجود طايفه‌هاى کوچرو با مشخصات فرهنگى خاص و ديگر جاذبه‌هاى طبيعى به نوعى فضاى روستايى منطقه را تحت تأثير قرار داده و موقعيتى بسيار مطلوب را براى ديدار از منطقه در بيشتر ماه‌هاى سال براى بازديدکنندگان فراهم آورده است.
|
|
| استان اردبيل محل زيست و کوچ طايفه‌هاى عشاير است که شيوه زيست آن‌ها جلوه‌هاى ويژه ايجاد کرده است.
|
|
| عشاير ائل سئون که ييلاق و قشلاق خود را در سراسر استان اردبيل سپرى مىکنند، اين امکان را فراهم ساخته‌اند تا کسانى که از اين استان ديدن مىکنند، دشت‌ها و کوه‌هاى منطقه را به عنوان کانونى جالب و ديدنى در برنامه سفر خود جاى دهند. زندگى عشاير، گذشته از مسائل خاص خود، از جنبه‌هاى گوناگون مانند نوع لباس، نوع معيشت، آداب و رسوم و نحوه زندگى قابل بررسى و جذاب است.
|
|
| استان اردبيل گذرگاه و توقفگاه ايل بزرگ شاهسون (ائل سئون) با ۳۲ طايفه است که در دشت‌هاى استان به صورت پراکنده زندگى مىکنند. عشاير استان را مى‌توان به سه گروه تقسيم کرد: عشاير پيرامون شهر اردبيل (محال کوه‌هاى باغ‌رو)، عشاير پيرامون مشگين‌شهر و عشاير کوه‌هاى قره‌داغ و دامنه سبلان.
|
|
| کوچ قشلاقى عشاير پيرامون اردبيل، از نيمه دوم ارديبهشت آغاز مى‌شود و پس از ۱۰ تا ۱۵ روز به سرزمين ييلاقى خود يعنى اطراف باغ رو مى‌رسد. عشاير پيرامون مشگين‌شهر ييلاقشان از نزديک شهرستان اهر تا کوه‌ها و دامنه‌هاى سرسبز سبلان گسترده است و قشلاق بيشتر طايفه‌ها، دشت مغان است. بخشى از اين عشاير هم‌چنان کوچرو و برخى ديگر اسکان يافته‌اند.
|
|
| عشاير بيشتر دامدار هستند و زندگى آن‌ها از راه دامدارى مى‌گذرد و عده کمى نيز به کشت و زرع مى‌پردازند. کوچ اين عشاير بيشتر با شتر و اسب انجام مىگيرد. در سال‌هاى اخير، از وانت و تراکتور نيز استفاده مى‌شود. آن‌ها پيش از اين که به محل تابستانى خود (بالاى کوه سبلان) بروند، در اوايل خردادماه به عنوان جايگاه بهارى، در دامنه‌هاى کوه سبلان آلاچيق برپا مىکنند. دو ماه تير و مرداد را به بالاى کوه‌هاى سبلان مى‌روند و شهريورماه دوباره به محل بهارى (دامنه‌هاى کوه سبلان) باز مى‌گردند. آن‌ها در اوايل آبان در نزديکى‌هاى دشت مغان چون: ارشق، تازه‌کند و ... دوباره آلاچيق برپا مىکنند و چند روزى در آن‌جا که محل پاييزيشان است اطراق مىکنند و سپس به محل زمستانى کوچ مىکنند.
|
|
| شاهسون‌هاى مشگين‌شهر در مدت يک سال، هفت بار جابه‌جا مى‌شوند و در مسير کوچ خود که در حدود ۳۰ تا ۸۰ کيلومتر است، چندين بار منزل مىکنند. از آن‌جا که محل چراگاه دام‌هايشان نيز مشخص است، آلاچيق‌هاى خود را در محل‌هاى معين و مشخص که محل اجدادى آن‌ها است برپا مىکنند. مسير بين قشلاق و ييلاق را «ايل يولو» (ايل راه) مى‌نامند.
|
|
| فضاهاى روستايى و عشايرى ويژه، استان آذربايجان غربي
|
|
| استان آذربايجان غربى از جلوه‌هاى روستايى و عشايرى ويژه‌اى نيز برخوردار است که در نوع خود از ارزش‌هاى ايرانگردى بهره‌مند هستند. گروهى از روستاها به دليل استقرار در دره‌ها، دامنهٔ کوه‌ها و حواشى رودخانه‌ها اقليم و طبيعت زيبايى را به نمايش مى‌گذارند و گروهى ديگر ضمن برخوردارى از جاذبه‌هاى طبيعى، آثار درخشان تاريخى را در خود جاى داده‌اند.
|
|
| روستاهاى مراکان، بند، سيه‌چشمه، خوشاکو، سهولان، عيسى کندى و ... از طبيعت و حيات‌وحش استثنايى برخوردارند و روستاهاى چنقرالو، تمتنان، قره‌کليسا، قطور، چالدران و ... با آثار تاريخى دوران مختلف يادآور حوادث تاريخى و بيانگر جلوه‌هاى تمدن و گذشتهٔ منطقه هستند.
|
|
| در محدودهٔ استان آذربايجان غربى و به ويژه در محدودهٔ شهرستان‌هاى ماکو و پيرانشهر طوايف مختلف عشاير زندگى مىکنند که جلوه‌هاى ويژه‌اى از زندگى کوچ‌‌نشينى را با تمام خصوصيات فرهنگى آن به نمايش مى‌گذارند.
|
|
| عشاير ساکن و کوچرو شهرستان ماکو را عشاير ايل جلالى تشکيل مى‌دهد. عشاير ماکو ويژگى‌هايى جدا از ساير عشاير کشور دارند. بدين ترتيب که هم کوچرو هستند و هم ساکن. زيرا ييلاق را در فاصله‌اى دور در دامنه‌هاى کوه زاگرس سر مىکنند و قشلاق را در محل سکونت خود که روستاست، مى‌گذرانند.
|
|
| سازمان اجتماعى عشاير ماکو متشکل است از ايل و چند تيره. هر تيره نيز از چند طايفه و هر طايفه از چند رسته و هر رسته از چند «اوبه» تشکيل شده است. بدين ترتيب کوچکترين واحد اجتماعى «اوبه» است که از چند خانوار تشکيل يافته است.
|
|
| «اوبه»ها تشکيلاتى بسيار پيچيده و با بافتى مستحکم از نظام فئودالى تشکيل شده‌اند. هر «اوبه» داراى رئيس است که از نظر تعداد دام و ثروت مقام اول را در بين ساکنان «اوبه» دارد. داراى چادرى بزرگتر، خدمه و خدمتگزار و چوپان اختصاصى است؛ در محل اسکان در منطقه‌اى دورتر از ساير افراد سر مىکند و از آمريت خاصى برخوردار است. مراتع محل اسکان را او تقسيم مىکند؛ حق استفاده از مرتع مىگيرد؛ بسيارى از مسائل داخلى حتى رابطه با بازار، نحوهٔ فروش و خريد و جمع‌‌آورى را او معين مىکند؛ محل اسکان، اتراقگاه بين راه را او مشخص مى‌سازد و خلاصه کلام اين است که «اوبه» در نام او خلاصه مى‌شود. پس از رئيس «اوبه» ياران، نزديکان و منسوبين او که اکثراً مکنتى فراتر از سايرين دارند از ويژگى‌هاى خاصى بهره‌مندند و سپس افراد عادى «اوبه» هستند.
|
|
| در اطراف ماکو، عشاير در ايل جلالى متمرکز هستند. اين ايل به دو تيره به نام‌هاى «ميلان» و «قزلباش» تقسيم مى‌شود. کل ايل جلالى ۷۵ رسته است که از اين تعداد ۲۹ رسته کوچرو هستند. کوچ عمدتاً به دو صورت انجام مىگيرد : کوچ افقى که توأم با جابجايى دائمى و اتراق در نواحيِ دشت است. علوفهٔ منطقه که به اتمام رسيد مجدداً راهى منطقه‌اى ديگر مى‌شوند و اين جابجايى در متن دشت ادامه مى‌يابد تا زمان بازگشت به قشلاق فرا رسد. کوچ عمودى که در ارتفاعات صورت مىگيرد و بيشتر دامنه‌هاى زاگرس را در بر مىگيرد.
|
|
| عشاير اطراف ماکو از نيمهٔ ارديبهشت هر سال راهى ييلاق مى‌شوند. از اوايل خرداد تا اواخر مرداد ماه در منطقهٔ ييلاقى اتراق مىکنند و سپس شهريورماه راهى قشلاق مى‌شوند. بدين ترتيب به طور نسبى عشاير در سال حدود ۲۰ روز در حرکتند و سه ماه در ييلاق مى‌مانند.
|
|
| عشاير شهرستان پيرانشهر در سه ايل به نام‌هاى «مامش»، «منگور» و «پيران» متمرکزند. اين ايلات به ۱۷۰ تيره تقسيم مى‌شوند و کردزبان هستند. افراد اين تيره‌‌ها در ۵۰ روستا اسکان يافته‌اند. خصوصيت جداکنندهٔ عشاير پيرانشهر از ساير عشاير استان اسکان نسبى آنهاست. به ترتيبى که کوچ و جابجايى به آن صورت که تمامى افراد ايل يا رمه از محل قشلاق دور شوند و در ييلاق اتراق کنند به ندرت ديده مى‌شود. جابجايى به صورتى است که در کوه‌هاى اطراف محل قشلاق انجام مى‌شود و عمدتاً براى چراى رمه عملى مى‌شود. نحوهٔ جابجايى به صورت کوچ عمده عمودى است که ۱۰۵ تيره، رمه را به طور عمودى به چرا مى‌برند و ۶۵ تيره نيز رمه را به صورت افقى به چرا مى‌برند. کوچ افقى عمدتاً در دامنه‌ها و دشت‌ها صورت مىگيرد.
|
|
| فضاهاى روستايى ويژه، استان اصفهان
|
|
| استان اصفهان يکى از کانون‌هاى قديمى استقرار جماعت‌هاى روستايى است و در پرتو همين وقوع تاريخى، نوعى از تمدن روستايى در ادارهٔ امور اجتماعى - اقتصادى همراه با هنر و معمارى پديد آمده است که آثار و يادگارهاى آن در برخى از روستاها بسيار درخشان و قابل‌توجه است. در ادامه، برخى از اين روستاها مورد توجه قرار مى‌گيرند:
|
|
| فضاهاى روستايى ويژه، استان بوشهر
|
|
| برخى از فضاهاى روستايى استان بوشهر به علل قدمت، آثار و ويژگى‌هاى جالب توجه قابليت‌هاى بهره‌بردارى ايرانگردى و جهانگردى دارند. اين فضاها علاوه بر موقعيت جغرافيايى، معمارى بومى و کنش‌هاى فرهنگى خاص، جاذبه‌هاى تاريخى قابل توجهى نيز دارند که در زير مورد اشاره قرار مى‌گيرند:
|
|
| فضاهاى روستايى ويژه، استان گلستان
|
|
| يکى از جلوه‌هاى تماشايى استان گلستان، همچون ساير نواحى شمالى ايران وجود روستاهاى زيبا بويژه در دل جنگل‌هاى آن است. گذر از اين روستاها و بازديد از آداب و رسوم آنان و توقف در کنار مردم باصفا و مهربان آن‌ها، خاطره‌اى فراموش ناشدنى براى هر علاقمند به سفر و تفرج فراهم مى‌آورد. از جمله اين روستاها مى‌توان به ناحيه روستايى آشوراده و روستاى زيارت گرگان اشاره کرد.
|
|
| آشوراده از جمله نقاط ديدنى و تماشايى استان گلستان و از توابع شهرستان بندر ترکمن است که در ۲۵ کيلومترى مرکز استان يعنى شهر گرگان واقع شده است.
|
|
| آشوراده به شکل جزيره است و آب و هواى معتدل مرطوب دارد. زبان مردم اين جزيره فارسى و ترکى است. همهٔ مردم مسلمان و پيرو مذهب شيعه يا سنى هستند. اين جزيره زيستگاه مناسبى براى انواع جانوران است و همواره يکى از جزيره‌هاى ديدنى و توريست‌پذير استان گلستان محسوب مى‌شود. تماشاى صيد ماهيان خاورى، اسکله، تأسيسات بندر ترکمن و سواحل جزيره آشوراده از جاذبه‌هاى اين ناحيه به شمار مى‌آيد.
|
