گاه‌شماری یولیانی

گاه‌شمارى يونان

در گاه‌شمارى يونان، پس از ابداع بازى‌هاى المپيک (از ۷۷۶ پيش از ميلاد)، طول سال تقويمى خورشيدى ۳۶۵ روزه با کبيسهٔ يک روز در چهارسال منظور شده است به‌گونه‌اى که طول سال متوسط ۲۵/۳۶۵ روز بوده است.

گاه‌شمارى هندى

در گاه‌شمارى هندى براى سال خورشيدى نجومى اهميت زيادى قائل بوده‌اند و براساس آن طول سال تقويمى را همان سال خورشيدى نجومى تلقى کرده و براى آن مقادير متفاوتى (البته نزديک به يکديگر) درنظر گرفته‌اند: ۳۶۵ روز و ۶ ساعت و ۱۲ دقيقه و ۳۰ ثانيه، ۳۶۵ روز و ۶ ساعت و ۱۲ دقيقه و ۹۱۵/۳۰ ثانيه و ۳۶۵ روز و ۶ ساعت و ۱۲ دقيقه و ۵۶/۳۶ ثانيه. چنانکه گفتيم هرگاه سال حقيقى مبناى گاه‌شمارى باشد نمى‌توان و نبايد کبيسه‌گيرى کرد. اما در هند نيز گاه‌شمارى خورشيدى - مهى با کبيسهٔ يک ماه اضافى رواج يافت.

گاه‌شمارى يوليانى

در گاه‌شمارى يوليانى (Julian Calendar) نيز سال تقويمى داراى ۳۶۵ روز بود و هر چهارسال يک روز کبيسه مى‌گرفتند و بنابراين طول سال متوسط برابر با ۲۵/۳۶۵ روز بود. اين گاه‌شمارى در دوران مسيحى نيز پذيرفته شد. اما به‌علت زيادبودن کسر سال ۲۵/۰ روز نسبت به کسر سال اعتدالى ۲۴۲۱۹۸۷۹/۰ روز سال تقويمى از سال حقيقى عقب افتاد به‌گونه‌اى که در ۱۵۸۲ اعتدال بهارى ده روز عقب افتاده بود. چنانکه گفتيم گاه‌شمارى مبتنى برطول سال تقويمى متوسط ۲۵/۳۶۵ روز بايد در هر ۱۲۸ سال تقريباً به اندازهٔ يک روز تصحيح شود.

گاه‌شمارى گرگورى

در گاه‌شمارى گرگورى (Gregorian Calendar) تلاش شده تا گاه‌شمارى يوليانى تصحيح شود. نظر به آنکه درسال ۳۲۵ ميلادي، که شوراى نيقيه تشکيل شده بود، اعتدال بهارى در روز ۲۱ مارس صورت گرفته بود و برپايهٔ گاه‌شمارى يوليانى اعتدال بهارى ۱۵۸۲ به ۱۱ مارس افتاده بود، شورائى که از سوى پاپ گرگوريوس سيزدهم مأموريت يافته بود گاه‌شمارى را اصلاح کند، ضمن حذف ده روز از تاريخ، مقرر کرد که از تعداد کبيسه‌هاى چهارساله کاسته شود که سال‌هاى قرن غيرقابل قسمت به ۴۰۰ (مثلاً سال‌هاى ۱۷۰۰، ۱۸۰۰ و ۱۹۰۰) کبيسه تلقى نشوند.

بدين سان طول سال در گاه‌شمارى گرگورى برابر است با:

(روز) ۲۴۲۵/۳۶۵ = (۴۰۰÷۳) - ((۴ ÷ ۱)+ ۳۶۵)

در اين‌صورت لازم است که تقريباً هر ۳۳۲۰ سال يک بار اين گاه‌شمارى به اندازهٔ يک روز تصحيح شود:

سال ۳۳۲۰≈ (۲۴۲۱۹۸۷۹/۳۶۵ - ۲۴۲۵/۳۶۵) ÷ ۱

گاه‌شمارى خراجى

در گاه‌شمارى خراجى ابتدا همان کبيسهٔ مزديسنائى يک ماه سى روزه در هر ۱۲۰ سال اعمال شد، اما از سال ۲۸۲ ق به‌بعد، تا پيش از آنکه تحت‌الشعاع گاه‌شمارى جلالى قرار گيرد، از کبيسه‌گيرى يوليانى يک روز در هر چهار سال استفاده شد.

گاه‌شمارى مهى

در گاه‌شمارى مهي، که معمول‌ترين آن بر طول ماه هلالى براى طول ماه تقويمى و طول سال تقويمى مبتنى است، با احتساب طول سال متوسط ۳۰/۱۱ ۳۵۴ روز طى سى سال يازده روز کبيسه گرفته مى‌شود. بدين معنى که در يک دورهٔ سى‌ ساله در سال‌هاى ۲، ۵، ۷، ۱۰، ۱۳، ۱۵ (يا ۱۶)، ۱۸، ۲۱، ۲۴، ۲۶ و ۲۹ طول سال تقويمى ۳۵۵ روز و در نوزده سال ديگر طول سال تقويمى ۳۵۴ روز منظور مى‌شود. نظر به اينکه در گاه‌شمارى رسمى مهى ماه‌هاى فرد (اول تا يازدهم) سى روزى و ماه‌هاى زوج (دوم تا دوازدهم) ۲۹ روزى هستنند، در سال‌هاى کبيسه ماه دوازدهم، سى روزى درنظر گرفته مى‌شود. با توجه به طول سال مهى متشکل از دوازده ماه هلالى (يعنى ۳۶۷۰۸/۳۵۴ روز) طى حدود ۲۴۱۹ سال به اندازهٔ يک روز تصحيح در اين گاە‌شمارى لازم مى‌آيد:

سال ۲۴۱۹ ≈ ((۳۰÷۱۱) ۳۵۴ - ۳۶۷۰۸/۳۵۴) ÷ ۱

گاه‌شمارى دوازده حيوانى

گاه‌شمارى دوازده حيوانى يا گاه‌شمارى ختائيان طول سال ۳۶۵ روز و ۲ چاغ و ۶/۱ ۴۰ فنگ ذکر شده است که برابر است با ۳۶۵ روز و ۵ ساعت و ۵۰ دقيقه و ۰۴/۴۷ ثانيه يا ۲۴۳۶/۳۶۵ روز. در کبيسه‌گيرى اين گاه‌شمارى از دوره‌هاى نوزده‌سالهٔ مهى با هفت‌ماه مهى به‌عنوان کبيسه (روش متوني) استفاده مى‌شده است (دوازده سال دوازدهه‌ ماهه و هفت سال سيزده ماهه).

بتّانى (متوفاى ۳۱۷ هجرى مهي) در رصد خويش طول سال خورشيدى را ۳۶۵ روز و ۵ ساعت و ۴۶ دقيقه و ۲۴ ثانيه و بيرونى طول سال خورشيدى را ۳۶۵ روز و ۵ ساعت و ۴۶ دقيقه و ۲۰ ثانيه و ۵۶ ثالثه به‌دست آورده به‌دست آورده بود.

گاه‌شمارى مصرى

در گاه‌شمارى مصرى سال دوازده ماهي، با طول سى روز براى هرماه، و پنج روز اضافى (جمعاً ۳۶۵ روز) پذيرفته شد. در گاه‌شمارى قطبى با چنين طول سالى هر چهار سال يک‌بار يک سال را ۳۶۶ روزى در نظر مى‌گرفتند. در اين گاه‌شمارى که مبداء آن ۲۹ اوت ۲۸۴ ميلادى است، سال‌هاى ۳+۴n کبيسه هستند (يعنى هرسال يکه باقى‌ماندهٔ تقسيم آن به عدد چهار برابر با سه شود). با چنين کبيسه‌اى طول سال تقويمى متوسط به ۲۵/۳۶۵ روز تبديل مى‌شود.

چنانکه ديديم هر تقويمى که طول سال متوسط آن ۲۵/۳۶۵ روز باشد حداقل هر ۱۲۸ سال يک‌بار به اندازهٔ يک روز بايد تصحيح شود.

گاه‌شمارى انقلابى فرانسه

در گاه‌شمارى انقلابى فرانسه (French Revolutionary Calendar)، که تنها از ۲۲ نوامبر ۱۷۹۳ تا ۳۱ دسامبر ۱۸۰۵ م گاه‌شمارى رسمى فرانسه بود، سال ۳۶۵ روزى و کبيسه‌گيرى به‌شيوهٔ گاه‌شمارى گرگورى بود.