- زود شروع کردن تغذيهٔ تکميلى (قبل از ۴ ماهگى) بروز عفونت و در نتيجه سوءتغذيه را به همراه دارد و دير شروع کردن غذا (بعد از ۶ ماهگى) مى‌تواند افت رشد را به همراه داشته باشد.
- با توجه به نياز کودک به ويتامين D، بهتر است پوست او در معرض نور مستقيم آفتاب (نه از پشت شيشه) قرار گيرد. در شرايط متعارف و نور مناسب آفتاب، اگر بدن برهنهٔ کودک به مدت ۱۰ دقيقه در معرض نور آفتاب قرار گيرد و يا در صورتى‌که سر و صورت و دست‌ها به مدت نيم ساعت در معرض نور آفتاب واقع شود، مقدار ويتامين D ساخته شده در بدن، نياز يک هفتهٔ کودک را برآورده مى‌کند. در غير اين صورت بايد دو هفته پس از تولد، خوراندن قطرهٔ ويتامين D و A يا مولتى‌ويتامين را به نوزاد شروع کرد.
- هم‌زمان با شروع غذاى کمکى (پايان ۴ ماهگى تا ۶ ماهگى) بايد قطرهٔ آهن خوراکى را به مقدار ۶ قطره در روز شروع کرد و بين دو وعدهٔ شير مادر به شيرخوار، خورانيد (چون قطرهٔ آهن رنگ دندان‌ها را تغيير مى‌دهد. لذا بايد حتى‌المقدور قطرهٔ آهن را در عقب دهان کودک چکانيد و بعد از مصرف به شيرخوار قدرى آب خورانيد در صورت امکان مى‌توان از آب مرکبات استفاه کرد تا جذب آهن بهتر انجام شود).
- هم‌زمان با شروع تغذيهٔ تکميلى بايد ميزان آب مورد نياز کودک مورد توجه قرار گيرد. مقدار آب مورد نياز شيرخوار بستگى به عوامل محيطى، شرايط بدنى و نوع تغذيه دارد. در فصل گرما و هنگام تب و در موارد اسهال و استفراغ نياز کودکان به آب افزايش مى‌يابد. لازم است که با شروع مصرف غذاهاى کمکى به شيرخوار آب سالم نيز داده شود.
- در صورتى‌که مصرف آب قبل از ۶ ماهگى حتماً لازم باشد بايد آب جوشيده و خنک شده مصرف کرد. بعد از ۶ ماهگى جوشانيدن آب لازم نيست، مگر اينکه آب سالم در اختيار نباشد.
- بايد از اضافه کردن نمک به غذاهاى کودکان پرهيز کرد و طعم غذاها را با افزودن شکر، عسل و ترشى تغيير نداد تا کودک به طعم اصلى غذا عادت کند.
- با در نظر گرفتن اينکه غذا خوردن بايد يک تجربه لذت‌بخش باشد، هرگز غذائى را به زور به کودک نخورانيد و اگر از خوردن غذائى خوددارى کرد، به سرعت آن غذا را با غذاى ديگر جانشين نکنيد. با تحمل و حوصله، شيرخوار کم‌کم غذاى جديد را مى‌پذيرد.
- استفاده از مواد شيرين و تنقلات خصوصاً قبل از غذا باعث کم شدن اشتهاء کودک مى‌شود و از مصرف آنها بايد خوددارى کرد.
- خستگى مفرط، کم خوابى و عدم تحريک کافى در شيرخواران بزرگتر بر اشتهاء آنان تأثير مى‌گذارد. به ساعات خواب و استراحت آنها توجه کنيد.
- بيرون ريختن غذا از دهان، و عدم استقبال شيرخوار از غذا در اوايل شروع تغذيهٔ تکميلى، دليل بى‌ميلى و دوست نداشتن کودک نيست. بلکه آنچه مطرح است مسئله فراگيرى تغذيه و عادت به مزه و طعم غذاها است.
- اضافه کردن سبزى‌هاى زرد و سبز، حتى به مقدار کم به غذاى روزانه کودک ضرورى است.
- سوپ‌هاى بسيار رقيق، پورهٔ سبزى‌هاى بدو چربى، حريره‌هائى که غلات پوست‌دار درست مى‌شوند، شکم پرکن و کم انرژى هستند و گرسنگى کودک را کاهش مى‌دهند، بى‌آنکه نياز غذائى کودک با اضافه کردن کمى روغن يا آردهاى سفيد به غذا امکان‌پذير است و منجر به افزايش وزن طفل مى‌شود.
- دفعات غذا دادن به کودکان زير ۳ سال دو برابر بزرگسالان است و غذا بايد در حجم کمتر و انرژى بيشتر ارائه شود.
- اکثر بيمارى‌هاى عفونى کودکان به‌خصوص اسهال، سرخک، سياه‌سرفه و عفونت‌هاى دستگاه تنفسى خود باعث کم شدن اشتها، کاهش جذب غذا، از دست رفتن مواد غذائى (از طريق اسهال و استفراغ) و سرانجام از دست دادن انرژى (به‌دليل تب) و جايگزين نشدن مواد غذائى مى‌شود. به تغذيهٔ کودک در اين دوران بايد توجه بسيار کرد، زيرا رژيم‌هاى غذائى نامناسب و باورهاى غلط در موقع تغذيه در دوران بيمارى‌هاى عفونى و تب‌دار و خصوصاً اسهال، افت شديد رشد را به همراه دارد.
- استراحت دادن دستگاه گوارش در دوران بيمارى‌هاى اسهالى به‌معنى قطع غذاهاى کم حجم، پرانرژى، مايعات فراوان و شير مادر نيست.
- تغذيه در دوران نقاهت بيمارى‌ها به‌منظور وزن گرفتن و جبران وزن از دست رفته، با دادن دو وعده غذائى اضافى و پر انرژى در اين دوران که اشتهاء کودک هم بهتر است بسيار حياتى است.
- بسيارى از موارد افت رشد، ناشى از قطع زودرس شير مادر، عدم شروع غذاهاى تکميلى مناسب در پايان ۶ ـ ۴ ماهگى و بروز مکرر و بيمارى‌هاى عفونى و به‌خصوص اسهال است.
رژيم غذائى شيرخواران
در انتخاب رژيم غذائى کودکان بايد به مقدار مورد نياز از تمامى گروه‌هاى غذائى، توجه داشت. معمولاً برحسب سن و وزن کودک و عادات تغذيه‌اى خانواده، رژيم غذائى شيرخواران کمى متفاوت است.
سابقهٔ عادات تغذيه‌اى کودک بايد به مقدار دريافت مواد غذائى ضرروى است امّا چنين سوابق غالباً غيرقابل اعتماد خواهند بود مگر در صورتى‌که ثبت دقيق رژيم غذائى به مدت چندين روز انجام پذيرد که در اين صورت تصحيح رژيم غذائى براساس چنين اطلاعاتى ممکن است مؤثر واقع گردد.
برنامه غذائى شيرخواران از تولد تا يک‌سالگى طبق جدول پيشنهادى برنامه غذائى شيرخواران از تولد تا يک‌سالگى مناسب خواهد بود.
جدول پيشنهادى برنامه غذائى شيرخواران از تولد تا يک‌سالگى
غذا
تولد تا پايان ۶ ماهگى
۷ماهگى
۸ ماهگى
۹تا ۱۲ ماهگى
غذاى اصلى شير مادر غذاهاى کمکى
فقط شير مادر
تعداد و مدت دفعات برحسب ميل شيرخوار
شير مادر
تعداد و مدت دفعات برحسب ميل شيرخوار
شير مادر
تعداد دفعات و مدت دفعات برحسب ميل شيرخوار
شير مادر
هر قدر که ميل دارد
غذاهاى نيمه جامد
هفته اول: ۱ تا ۱۰ قاشق مرباخورى فرنى
هفته دوم: ۱ تا ۱۰ قاشق مرباخوررى شير برنج يا حريره بادام
فرنى يا حريره بادام حدود ۱۵ ـ ۱۰ قاشق مرباخورى
فرنى يا حريره بادام حدود ۱۰ تا ۱۵ قاشق مرباخورى
سبزى‌هاى پخته و نرم شده
هفته سوم: ۱ تا ۱۰ قاشق مرباخورى پوره سبزيجات (سيب‌زمينى، هويج، نخودفرنگى، لوبيا سبز)
۲ ـ ۵ قاشق غذاخورى پوره سبزيجات
نصف تا يک فنجان پوره سبزيجات
غذاهاى پروتئينى
حبوبات
هفته چهارم: سوپ يک قاشق غذاخورى از گوشت پخته و نرم شده کم چربى همراه با سبزى‌هاى پخته و نرم شده مناسب
هفته پنجم: نصف قاشق چايخورى زرده تخم مرغ سفت شده مخلوط با کمى آب يا شير مادر يا فرنى
هفته ششم: جوانه غلات داخل سوپ يا همراه پوره
جوانه حبوبات (ماش) داخل سوپ يا همراه با پوره
- يک زرده کامل تخم‌مرغ يک روز در ميان
- سوپ: مخلوطى از ۶۰ ـ ۳۰ گرم انواع گوشت (قرمز، مرغ، ماهى) به‌صورت کاملاً پخته همراه سبزيجات، غلات، حبوبات (جوانه يا دانه)
- ماست
- کته نرم پخته شده با آب گوشت يا آب مرغ
آب ميوه
هفته هفتم: ۱ تا ۱۰ قاشق مرباخورى از آب يک نوع ميوه
حدود ۱۵ ـ ۱۰ قاشق مرباخورى در روز
مواد نشاسته‌اى
يک تکه نان از انواع نان‌ها ـ بيسکويت ـ ماکارونى
ميوه‌ها و سبزى‌ها
تکه‌هاى‌کوچک‌از‌انواع‌ميوه مثل سيب،گلابى،طالبى، موز و سبزى‌ها مثل: هويج و سيب‌زمينى پخته
- بين اضافه کردن مواد غذائى مختلف حدود ۷ ـ ۵ روز فاصله بگذاريد.
- از روز پانزدهم تولد قطره D و A يا مولتى‌ويتامين و هم زمان با شروع مواد شروع مواد غذائى (۶ ـ ۴ ماهگى) قطره آهن را به مقدار ۶ قطره در روز بين دو وعده شير مادر به شير خوار بدهيد.
- چون شربت و قطره آهن رنگ دندان‌ها را تغيير مى‌دهد حتى‌المقدور قطره آهن را در عقب دهان شيرخوار بچکانيد و يا بعد از مصرف قدرى آب به او بدهيد.
