|
|
|
|
|
|
| مهمترين بناى عمومى از ساختمان‌هاى درون‌شهرى مدرسه است. فضاهاى آموزش در ايران در واقع سه نوع بوده است:
|
|
| ۱.مسجد
|
|
| ۲. مکتب‌خانه: که معمولاً در خانه، بالاخانه، سرکوچه يا در خانهٔ ملا بوده و مقدمات الفبا، قرآن و خواندن را در آن فرا مى‌گرفتند.
|
|
| ۳. مدرسه: که در دو سطح بوده. يکى مقدماتى شامل صرف‌ونحو، ادبيات فارسي، علوم فقهى که در واقع حکم مدرسهٔ متوسطه را داشته است. دوم درس خارج که منحصر به مباحث مذهبى بوده و درس‌هايى مثل رياضيات، موسيقى و ... نيز در آنجا تدريس مى‌شده است. افرادى چون بوعلى‌سينا، زکرياى رازى و صدها دانشمند بزرگ اسلامى از اين مدارس بيرون آمده‌اند.
|
|
| مدرسه بدليل شرايط کسانى که در آنجا تحصيل مى‌کرده‌اند، فضاهاى مختلفى داشته است. داخل مدرسه حياطى سرسبز با حجره‌ها و ايوان‌هايى در اطراف داشته است. محل سمينارها در ايوان‌ها بوده و بحث‌هاى دو نفرى در پيشخان انجام مى‌شده است.
|
|
| ايوانچه‌هاى جلوى حجره‌هاى نيز محل بحث بوده است. قسمتى نيز براى درس خارج که سطح تحصيل آنها بالاتر از طلبه‌هاى معمولى بوده در نظر گرفته مى‌شده است. (طبقه همکف براى طلبه‌ها و کارهاى آنها و طبقه اول براى طلبه‌هاى سطح خارج)
|
|
| بنابراين ترکيب فضاى مدارس به اين صورت بوده است: بطورکلى يک حياط درونگرا براى اينکه تمرکز حواس داشته باشند که حجره‌ها و ايوان‌ها دور آن قرار مى‌گرفته است.
|
|
|
|
| حجره يا اتاق طلبه‌ها داراى يک ايوانچه و يک پستو بوده که گاهى پستوها دو طبقه بوده‌اند. قسمت پايين بصورت آشپزخانه و براى اتاق‌هاى اضافى و طبقه بالا محل دنجى براى مطالعه و فراگيرى و استراحت بوده است.
|
|
| حجره‌ها براى يک نفر و سه نفر بوده و هيچيک رو به بيرون مدرسه ساخته نمى‌شده است. در بيرون مدرسه تنها چند مغازه يا حجره براى فروش کاغذ، دوات، صحافى و غيره بوده است. در بيرون يا گوشه‌‌اى از مدرسه سرويس‌هاى بهداشتى مثل مستراح، جوى آب و ... قرار داشته است، لباس‌ها را نيز بيرون از مدرسه مى‌شستند.
|
|
|
|
| مدرس فضاى درس مدرسه است و در اغلب مدارس يکى مى‌باشد. در يعضى مدارس مثل مدرسهٔ خان، پنج مدرس بوده که يکى متعلق به ملاصدرا بوده و چهار تاى ديگر براى ديگران. هر مدرسه يک مسجد، نمازخانه و يا کتابخانه داشته که در بعضى‌ها به جاى کتابخانه، در مدرس گنجه‌اى براى نگهدارى کتاب در نظر گرفته مى‌شده است.
|
|
| قديمى‌ترين مدرسه که تا به‌حال چند بار بازسازى شده است، مدرسهٔ فخريه سبزوار است. اصل اين مدرسه از زمان فخرالدوله ديلمى است و پس از بازسازى هنوز شکل اوليه را دارد.
|
|
| مدارس زيباى متعددى در ايران بجاى مانده است که يکى از آنها مدرسهٔ غياثيهٔ خرگرد است که زمان ساخت آن قبل از مدرسهٔ خان مى‌باشد. خرگرد بين خاف و جام است. اين مدرسه بنام غياث‌الدين پيراحمد خافى وزير شاهرخ نامگذارى شده است و در ميان مدارس ايران در دقت و تنوع در کار ديلان کامل‌ترين نمونه است. اين بنا در مجموع يک موزهٔ هنرى است.
|
|
| از مدارس ديگر که زيبا و کامل است، مدرسهٔ خان شيراز است. اين بنا را امامقلى خان پسر الله‌وردى‌خان حاکم شيراز براى ملاصدرا دانشمند بزرگ شيعه ساخته است. از ويژگى‌هاى اين مدرسه بکارگيرى اعداد مقدس در ساخت عناصر مختلف آن است. تعداد حجره‌هاى آن ۹۲ عدد است که به حروف جمل، اسم مبارک حضرت محمد (ص) است. پنج مدرس، يک مسجد و دوازده راهرو داشته و با جمع تعدادى از عناصر عدد ۱۱۰ اسم حضرت امير (ع) بدست مى‌آيد. به اضافهٔ آن چهار اتاق شامل گاه‌شناسي، اتاق خادم، اتاق چراغ‌دار و اتاق مؤذن جمعاً ۱۱۴ به‌دست مى‌آيد که برابر تعداد سوره‌هاى قرآن است. معمار بنا استاد حسين شماع شيرازى است.
|
|
| مدرسهٔ چهارباغ اصفهان از ديگر مدارس زيباى ايران است. در طول ضلع شمالى مدرسه چهارباغ، کاروانسراى مادر شاه و بازارچه بلند در دو طبقه ساخته شده است. در وسط اين بازار چهار سوقى با گنبد بزرگ قرار دارد که به‌وسيلهٔ درى با مدرسهٔ چهارباغ ارتباط پيدا مى‌کند.
|
|
| در کنار اين ورودي، رديفى از حجره‌ها قرار دارد که آخرين آنها متعلق به شاه سلطان حسين است. سردر عقب نشسته و باشکوه پوشيده از کاشى معرق، به خيابان چهارباغ راه دارد و جبهه‌هاى صحن مشتمل بر رواق‌هاى دو طبقهٔ باز و چهار ايوان است. اين مدرسه در دورهٔ شاه سلطان حسين ساخته شده است.
|
.jpg "مدرسهٔ غياثيهٔ خرگرد، مشهد")
.jpg "مدرسهٔ چهارباغ اصفهان")
