توصیف روح در بدن

شگفت آید مرا بر دل ازین زندان سلطانی		که در زندان سلطانی منم سلطان زندانی
غریب از جاه طورانی ز نافرمانی لشکر		به دست دشمنان درمانده اندر چاه ظلمانی
سپاه بی‌کران داری ولیکن بی وفا جمله		همه در عشوه مغرورند از غمری و نادانی
ز بدرویی و خودرایی همه یکبارگی رفته		ز گلشنهای روحانی به گلخنهای جسمانی
طلبکارند نزهت را و نشناسند این مایه		که گلشنهای جسمانی ست گلخنهای روحانی
روا باشد که قوت جان به اندازه‌ی حشم گیرد		که قوت گیر دار جان را دهی یاقوت رمانی
در آن دریا فگن خود را که موجش باشد از حکمت		که جزع او به قیمت تر بود از در عمانی
اگر گویا و پیدایی یکی خاموش پنهان شو		خوشا خاموش گویا و خوشا پیدای پنهانی
برستی گر ترا بر سر جان خود وقوف افتد		کجا واقف تواند شد کسی بر سر یزدانی
ثبات دل همی جویی درون گنبد گردان		از آن بیهوده سرگردان چنان گردون گردانی
ازیرا در مکان جهل همواره به کینی تو		که اندر بند هفت اختر اسیر چار ارکانی
چرا در عالم عقلی نپری چون ملایک تو		چرا چون انسی و جنی در اندوه تن و جانی
چه پیچانی سر از طاعت چه باشی روز و شب غافل		چه پوشی جامه‌ی شهوت دل و جان را چه رنجانی
که تا دست جوانمردی به دنیا در نیفشانی		چنان دان بر خط دین بر که دست تاج مردانی
چه بندی دل در آن ایوان که هستش پاسبان کیوان		نبینی عاقل هرگز نه ایوانی نه کیوانی
تو خود ایوان نمی‌دانی تو خود کیوان نمی‌بینی		نداری همت کیوان چو اندر خورد ایوانی
بدین همت که اندر سر همی داری سراندر کش		سزای پنبه و دوکی نه مرد رزم و میدانی
ببینی تا چه سودست این که در عالم همی بینی		عزیزست ای مسلمانان علی‌الجمله مسلمانی
اگر خواهی که با حشمت ز اهل البیت دین باشی		بباید در ره ایمان یکی تسلیم سلمانی
ای می خورده‌ی غفلت کنون مستی و بی‌هوشی		خمار ار زین کند فردا کمال خویش نقصانی
ز آبادانی دنیا بکردی دین خود ویران		نه آگاهی که آبادانی ایدون هست ویرانی
به پیش آدم شرعی سجود انقیاد آور		گر از شبهت نه چون ابلیس بر پیکار عصیانی
بمیر ای حکیم از چنین زندگانی		ازین زندگانی چو مردی بمانی
ازین زندگی زندگانی نخیزد		که گر گست و ناید ز گرگان شبانی
درین زندگی سیر مردان نیاید		ور آید بود سیر سیرالسوانی
برین خاکدان پر از گرگ تا کی		کنی چون سگان رایگان پاسبانی
به بستان مرگ آی تا زنده گردی		بسوز این کفن ژنده‌ی باستانی
رهاند ترا اعتدال بهارش		ز توز تموزی و خز خزانی
از آن پیش کز استخوان تو مالک		سگان سقر را کند میهمانی
به پیش همای اجل کش چو مردان		به عیاری این خانه‌ی استخوانی
ازین مرگ صورت نگر تا نترسی		ازین زندگی ترس کاکنون در آنی
که از مرگ صورت همی رسته گردد		اسیر ارغوان و امیر ارغوانی
به درگاه مرگ آی ازین عمر زیرا		که آنجا امانست و اینجا امانی
به گرد سرا پرده‌ی او نگردد		غرور شیاطین انسی و جانی
به نفسی و عقلی و امرت رساند		ز حیوانی و از نباتی و کانی
سه خط خدایند این هر سه لیکن		ازین زندگی تا نمیری ندانی
ز سبع سماوات تا بر نپری		ندانی تو تفسیر سبع‌المثانی
ازین جان ببر زان که اندر جهنم		نه زنده نه مرده بود جاودانی
نه جانست این کت همی جان نماید		منه نام جان بر بخار دخانی
پیاده شو از لاشه‌ی جسم غایب		که تا با شه جان به حضرت پرانی
به زیر آر جان خران را چو عیسا		که تا همچو عیسا شوی آسمانی
برون آی ازین سبزه جای ستوران		که تا چرمه در ظل طوبا چرانی
چو مرگت بود سایق اندر رسی تو		به جمع عزیزان عقلی و جانی
چو مرگت بود قاید اندر رهی تو		ز مشتی لت انبان آبی و نانی
تو روی نشاط دل آنگاه بینی		که از مرگ رویت شود زعفرانی
چو از غمز او کرد آمن دلت را		کند مهربانی پس از بی‌زبانی
نخستت کند بی‌زبان کادمی را		بود بی‌زیانی پس از بی‌زبانی
به یک روزه رنج گدایی نیرزد		همه گنج محمود زابلستانی
بدان عالم پاک مرگت رساند		که مرگ‌ست دروازه‌ی آن جهانی
وزین کلبه‌ی جیفه مرگت رهاند		که مرگست سرمایه‌ی زندگانی
کند عقل را فارغ از «لاابالی»		کند روح را ایمن از «لن ترانی»
همه ناتوانیست اینجا چو رفتی		بدانجای چندان که خواهی توانی
ز نادانی و ناتوانی رسی تو		ازین کنج صورت به گنج معانی
بجز بچه‌ی مرگ بازت که خرد		ز مشتی سگ کاهل کاهدانی
بجز مرگ در گوش جانت که خواند		که بگذر ازین منزل کاروانی
بجز مرگ با جان عقلت که گوید		که تو میزبان نیستی میهمانی
بجز مرگت اندر حمایت که گیرد		ازین شوخ چشمان آخر زمانی
اگر مرگ نبود که بازت رهاند		ز درس گرانان و درس گرانی
گر افسرده کردست درس حروفت		تف مرگ در جانت آرد روانی
به درس آمدی قلب این را بدیدی		به مرگ آی تا قلب آنهم بدانی
تو بی‌مرگ هرگز نجاتی نیابی		ز ننگ لقبهای اینی و آنی
اسامی درین عالمست ار نه آنجا		چه آب و چه نان و چه میده چه پانی
بجز مرگ در راه حقت که آرد		ز تقلید رای فلان و فلانی
اگر مرگ خود هیچ راحت ندارد		نه بازت رهاند همی جاودانی
اگر خوش خویی از گران قلتبانان		وگر بدخویی از گران قلتبانی
به بام جهان برشوی چون سنایی		گرت هم سنایی کند نردبانی