|
|
مفاهيم سير و سياحت در قرآن مجيد
|
|
| در بررسى آيات کلام‌ا... مجيد هفت آيه تحت عنوان سِيروا فِى الاَرضْ و هفت آيه با عنوان اَفَلَمْ يَسِيروا فى الاَرضْ در مورد سير و سياحت بيان شده است که اجمالاً مورد ارزيابى قرار مى‌گيرد. هفت آيهٔ اول در سوره‌هاي: آل‌عمران - ۳۷، انعام - ۱۱، نحل - ۳۶، نمل - ۶۹، عنکبوت - ۲۰، روم - ۴۲، سبا - ۱۸ و هفت آيهٔ دوم در سوره‌هاى يوسف - ۱۱۰، حج - ۴۶، روم - ۹، فاطر - ۴۴، مؤمن - (غافر) - ۸۲ و ۲۱ و محمد (ص) - ۱۰ آمده است.
|
|
| در آيه ۱۳۷ سورهٔ آل‌عمران قرآن چنين مى‌فرمايد:
|
|
| 'قد خلت من قبلکم فسيروا فى الارض فانظروا کيف کان عاقبة المکذبين هذا بيان للناس و هدى و موعظة للمتقين' .
|
|
| پيش از شما مللى بودند و رفتند. در اطراف زمين سير و گردش کنيد تا ببينيد سرانجام تکذيب‌کنندگان آيات خدا چگونه بوده اين حجّت و بيانى است براى عموم مردم و راهنما و اندرزى براى متقين و پرهيزکاران.
|
|
| قرآن مجيد دوران‌هاى گذشته را با زمان حاضر و زمان حاضر را با تدريج گذشته پيوند مى‌دهد و پيوند فکرى و فرهنگى نسل حاضر را با گذشتگان براى درک حقايق، لازم و ضرورى مى‌داند؛ زيرا از ارتباط و گره‌خوردن اين دو زمان (گذشته و حاضر) وظيفه و مسئوليت آيندگان روشن مى‌شود. در آيه فوق خداوند سنت‌هائى در اقوام گذشته داشته که اين سنن هرگز جنبهٔ اختصاصى ندارد و به صورت يک سلسله قوانين حياتى درباره همگان - گذشتگان و آيندگان - اجراء مى‌شود. در اين سنن پيشرفت و تعالى افراد با ايمان و مجاهد و متحد و بيدار و شکست و نابودى ملت‌هاى پراکنده و بى‌ايمان و آلوده به گناه پيش‌بينى شده است که در تاريخ بشريت ثبت است. آرى تاريخ براى هر قومى اهميت حياتى دارد، تاريخ خصوصيات اخلاقى و کارهاى نيک و بد و تفکرات گذشتگان را براى ما بازگو مى‌کند و علل سقوط و سعادت و کاميابى و ناکامى جوامع را در اعصار و قرون مختلف نشان مى‌دهد. در حقيقت تاريخ گذشتگان، آئينه زندگى روحى و معنوى جامعه‌هاى بشرى بوده و هشدارى براى آيندگان است.
|
|
| از اين جهت قرآن مجيد به مسلمانان دستور مى‌دهد برويد و در روى زمين بگرديد و در آثار پيشينيان و ملت‌هاى گذشته و زمامداران و فراعنهٔ گردنکش و جبار دقت کنيد و بنگريد پايان کار آنهائى که کافر شدند و پيامبران خدا را تکذيب کردند و بنيان ظلم و فساد را در زمين گذاردند، چگونه بود و سرانجام کار آنها به کجا رسيد.
|
|
| آثار گذشتگان، حوادث پنددهنده‌اى براى آيندگان است و مردم مى‌توانند با بهره‌بردارى از آنها، از سير حيات و زندگى صحيح آگاه شوند.
|
|
| درسورهٔ انعام، آيهٔ ۱۱ چنين آمده است: 'قل سيروا فى الارض ثم انظروا کيف کان عاقبة المکذبين' . در زمين سير و سياحت کنيد و سرگذشت تکذيب‌کنندگان حق و حقيقت را ملاحظه نمائيد.
|
|
| قرآن در اينجا براى بيدار ساختن اين افراد لجوج و خودخواه، از راه ديگرى وارد شده و به پيامبر دستور مى‌دهد که به آنها سفارش کند در زمين به سير و سياحت بپردازند و عواقب کسانى که حقايق را تکذيب کردند با چشم خود ببينند، شايد بيدار شوند. شک نيست مشاهدهٔ آثار گذشتگان و اقوامى که بر اثر پشت‌پازدن به حقايق، راه فنا و نابودى را پيمودند، تأثيرات آن بسيار بيشتر از مطالعهٔ تاريخ در کتاب‌ها است، زيرا اين آثار، حقيقت را محسوس و قابل لمس مى‌سازد. شايد به خاطر همين است که جملهٔ اُنظروا (نگاه کنيد) را به کار برده است نه تفکروا (بيانديشيد). ضمناً ذکر کلمهٔ ثُمَّ که معمولاً در مورد عطف با فاصلهٔ زمانى به کار مى‌رود، ممکن است به خاطر توجه دادن به اين حقيقت باشد که در اين سير و قضاوت خود عجله نکنند، بلکه هنگامى که آثار گذشتگان را مشاهده کردند با حوصله و دقت بيانديشند، سپس نتيجه‌گيرى کرده و عاقبت کار آنها را با چشم ببينند.
|
|
| در سورهٔ نحل، آيه ۳۶ در مورد سير در زمين براى بررسى بعثت انبياء، پرستش خدا، اجتناب از طاغوت، بررسى هدايت‌يافتگان، بررسى گمراه‌شدگان و مشاهدهٔ عاقبت کسانى که تکذيب‌کننده بوده‌اند بحث شده است، 'لقد بعثنا فى کل اُمّة رسولاً ...' و همانا ما در ميان هر امتى پيغمبرى فرستاديم، تا به خلق ابلاغ کند که خداى يکتا را بپرستيد و از بتان و فرعونيان دورى کنيد. پس بعضى مردم را خدا هدايت کرد و بعضى ديگر در ضلالت و گمراهى ثابت ماندند. اکنون شما عاقلان در روى زمين گردش کنيد - سيروا فى الارض - تا بنگريد عاقبت آنان که انبياء را تکذيب کردند به کجا رسيد.
|
|
| در سورهٔ نمل آيه ۶۹ توصيه شده است در زمين سير و سياحت کنيد و عاقبت کار مجرمين را مشاهده نمائيد.
|
|
| در سورهٔ عنکبوت بحث بسيار عميق و جدى در مورد سير در زمين مطرح شده که تأمل در آن دورنماى صنعت توريست و سير و سياحت را جلوه‌اى ديگر مى‌بخشند و بيانگر عمق و نگرش قرآن کريم و آئين مقدس اسلام بر مسئله‌اى است که در حال حاضر جنبهٔ انحرافى و ضداخلاقى به خود گرفته و از توريسم و سير و سياحت جز لهو و لعب و خوشگذرانى‌هاى توأم با معصيت و گناه چيزى درک نمى‌شود. در صورتى‌که با بررسى کل آيات در اين زمينه به‌ويژه اين آيه، پى مى‌بريم که خداوند متعال چه دستورات سالم و پندآموزى براى بشر فرستاده و تبيين نموده است.
|
|
| در آيهٔ ۲۰ سورهٔ عنکبوت قرآن چنين مى‌فرمايد:
|
|
| 'قل سيروا فى الارض فانظروا کيف بدأ الخلق ثم ينشى النشاة الآخرة ان‌الله على کل شيء قدير'
|
|
| اى رسول به مردم بگو که در زمين سفر کنيد و بنگريد که خدا چگونه آفرينش را آغاز کرده، سپس خداوند (به همين گونه) جهان آخرت را ايجاد خواهد کرد. که خداوند بر همه چيز قادر و توانا است.
|
|
| در اين آيه توصيخ شده است که در زمين سفر کنيد، انواع موجودات زنده را ببينيد، اقوام و جمعيت‌هاى گوناگون را با ويژگى‌هاى آنها ملاحظه کنيد و بنگريد خداوند، آفرينش نخستين آنها را چگونه ايجاد کرده است - قل سيروا فى الارض فانظروا کيف بداء الخق -. سپس همان خداوندى که قدرت بر ايجاد اين همه موجودات رنگارنگ و اقوام مختلف دارد، جهان آخرت را هم ايجاد مى‌کند، - ثم الله ينشى النشأة الاخرة - چرا که او با خلقت نخستين قدرت او را بر همگان ثابت کرده است. در اين آيه بحث معاد و اثبات وسعت قدرت خداوند نيز مطرح است در ابتداى آيه پيرامون خلقت نخستين انسان و آنچه اطراف او است سخن مى‌گويد و قسمت دوم آيه مربوط به آخرت و حيات اخروى مى‌باشد که بيان‌کنندهٔ اين است که خداوندى که اول‌بار با قدرت و توانمندي، خلقت جهان هستى را آغاز نموده و انسان‌ها را نيز خلق کرده است، در آخرت نيز قادر است انسان‌ها را زنده کند و جهان آخرت را برپا نمايد. اين آيه دليل محکمى است بر وجود معاد و روز رستاخيز.
|
|
| امروز اين آيه براى دانشمندان معناى دقيق‌تر و عميق‌ترى مى‌تواند ارائه دهد و آن بدين صورت است که بروند و آثار موجودات زندهٔ نخستين را که به صورت فسيل‌ها و غير آن در اعماق درياها، در دل کوه‌ها، و در لابلاى طبقات زمين است ببينند و به گوشه‌اى از اسرار آغاز حيات در کره زمين و عظمت و قدرت خدا پى ببرند و بدانند که قادر متعال بر اعادهٔ حيات و برپائى رستاخيز نيز قادر و توانا است.
|
|
| در سورهٔ روم آيه ۴۲ سفارش شده است که در 'زمين سير و سياحت کنيد و عاقبت کسانى که قبل از شما بوده و مشرک بوده‌اند را ببينند' .
|
|
| در سورهٔ سباء آيه ۱۸ توصيه شده است که 'در بين شهرها و شهرستان‌هائى که به آنها برکت داده شده و امنيت آنها تأمين شده است گردش کنيد' .
|
|
| در سورهٔ يوسف آيه ۱۱۰ قرآن چنين مى‌فرمايد: 'در زمين سير کنيد به‌منظور ديدن عاقبت گذشتگان و براى تعقل نمودن اهل تقوا در مورد سراى آخرت' .
|
|
| در سورهٔ حج آيه ۴۶ قرآن آمده است: چرا کافران در زمين سير نمى‌نمايند تا دل‌ها و عقل‌هاى آنها بينش پيدا نمايد و گوش آنها به حقيقت شنوا گردد. اگرچه اين کافران چشم سرشان کور نيست (بينائى دارند) ولى چشم باطن و ديدهٔ دل آنها کور است' .
|
|
| در سورهٔ روم آيه ۹ قرآن فرموده است: 'سير در زمين به‌منظور ديدن عاقبت گذشتگان است که از اينها قوى‌تر بودند و کاخ و عمارت برافراشتند و کشتزارها آباد کردند؛ رسولان خدا براى هدايت آنها آمدند ولى آنها نپذيرفتند و به کيفر کفر هلاک شدند' .
|
|
| در سورهٔ روم آيه ۴۴ چنين آمده است: 'سير در زمين براى ديدن کار و عاقبت ستمگران است که داراى نيرو و اقتدار بيشتر از اينها بودند و نيز براى مشاهدهٔ قدرت الهى است که هيچ موجودى نمى‌تواند آن را کاهش دهد. که همانا خدا عالم و قادر مطلق است' .
|
|
| در سورهٔ غافر (مؤمن) آيه ۲۱ چنين بيان فرموده است: 'سير در زمين براى مشاهدهٔ عاقبت پيشينيان و مشاهدهٔ قدرت آنها است که بيشتر از افراد فعلى بوده ولى سرانجام به قهر الهى مبتلا شدند و نيز براى فهميدن اين نکته است که از قهر و انتقام خدا هيچ‌کس را رهائى نيست' .
|
|
| در سورهٔ غافر آيه ۸۲ آمده است: 'سير در زمين براى مشاهدهٔ عاقبت گذشتگان و درک قدرت آنان است و همين‌طور براى فهميدن اينکه تمام اندوخته‌ها و ثروت آنان موجب حفاظت و رهائى آنان (از مرگ و هلاکت) نشد' .
|
|
| در سوره محمد (ص) آيه ۱۰ قرآن چنين فرموده است: 'سير در زمين براى ديدن عاقبت پيشينيان است که چگونه خدا آنها را به کيفر کفر هلاک کرد و براى کافران اين عقوبت هميشه وجود خواهد داشت' .
|
|
| با بررسى آيات بيان شده روشن مى‌شود که قرآن براى مسائل عينى و حسى که آثار آن کاملاً قابل لمس است، در امور تربيتى اهميت خاصى قائل است، به‌خصوص که به مسلمانان دستور مى‌دهد که از محيط محدود زندگى خود بيرون آمده و به سير و سياحت در اين جهان پهناور بپردازند؛ در اعمال و رفتار اقوام ديگر و پايان کار آنها بينديشند و از اين رهگذر، اندوختهٔ پُرارزشى از آگاهى و عبرت فراهم سازند.
|
