| شير مادر به‌علت ويژ‌گى‌هاى خاص، قادر است همهٔ نيازهاى غذائى را با نسبت‌هاى مناسب همراه با مواد ايمنى بخش در اختيار شيرخوار قرار دهد. لذا تاکنون به‌عنوان يک غذاى بدون مشابه براى تغذيه شيرخوار باقى مانده است. شير مادر عارى از ميکروب و همواره در درجهٔ حرارت مطلوب است، علاوه بر آن از نظر اقتصادى مقرون به صرفه است و هميشه در اختيار شيرخوار قرار دارد و رابطهٔ عاطفى مادر و فرزند را افزايش مى‌دهد. کودکانى که به‌وسيلهٔ شير مادر تغذيه مى‌شوند سالم‌تر هستند.
|
|
| شيرى را که در ابتدا از پستان مادر ترشح مى‌شود شير ماک يا کلستروم (Colostrum) مى‌نامند که در ابتدا قوام زيادى دارد و حاوى مواد مغذى باارزشى است ولى به‌تدريج ظرف حدود ۴۸ ساعت رقيق‌تر مى‌شود. لذا استفادهٔ از آن براى شيرخوار ضرروى است. اجابت مزاج در شيرخوارانى که از شير مادر تغذيه مى‌شوند به‌علت سريع‌تر بودن حرکات دودى روده از نظر تعداد و مقدار بشتر از شيرخوارانى است که با شير خشک تغذيه مى‌شوند و به همين دليل معده شيرخوار سريع‌تر خالى و زودتر گرسنه مى‌شود.
|
|
|
|
|
|
| توصيه‌هاى بهداشتى براى مادران، قبل و بعد از شيردهى
|
|
| - مادران بايد ناخن‌ها را حتى‌الامکان کوتاه نگاه دارند و قبل از شيردادن دست‌هاى خود را بشويند.
|
|
| - قبل از شيردادن نوک پستان و اطراف آن را با آب سالم شستشو دهند و در صورت امکان روزى يک‌بار استحمام کنند. بايد توجه داشته باشند که براى شستشوى پستان‌ها به جز آب از هيچ ماده يا محلول ضدعفونى ديگرى مانند صابون يا الکل نبايد استفاده کرد، زيرا باعث ترک خوردن نوک پستان‌هاى مى‌شود.
|
|
| - بعد از خاتمه شير دادن و قبل از پوشاندن سينه، براى جلوگيرى از ترک خوردن بهتر است يک قطره شير بر روى نوک پستان بماند، تا در معرض هوا خشک شود. بعد از شيردادن نيازى به شستشوى پستان نيست.
|
|
| - براى اينکه ترشح شير، لباس را کثيف نکند مى‌توان از يک پارچه لطيف و تميز که در داخل سينه‌بند قرار مى‌گيرد استفاده کرد تا شيرى که ترشح مى‌شود جذب پارچه شده، لباس را خيس نکند. بايد توجه داشت از دستمال کاغذى و پنبهٔ بدون روکش که سبب بروز حساسيت مى‌شود استفاده نگردد و در صورت سفت شدن سينه‌ها بهتر است ابتدا با آب گرم يا کيف آبگرم و ماساژ ملايم، آنها را نرم کرد، سپس کمى از شير را دوشيده، پس از آن تغذيهٔ کودک را آغاز کرد.
|
|
|
راهنماى کلى براى تعيين زمان شيردهى
|
|
| دو نکته اصلى در تنظيم برنامهٔ شيردهى نوزاد بايد رعايت شود:
|
|
| - به کودک در هر زمان و به هر ميزانى که نياز داشت شير داده شود.
|
|
| - هر نوزادى عادت مى‌کند که به فواصل معينى احساس گرسنگى نمايد و اگر مادر اندکى او را هدايت کند اين عادت زودتر به‌وجود مى‌آيد همچنين هر نوزادى به‌تدريج که بزرگ‌تر مى‌شود فواصل رفع گرسنگى و تغذيه را زياد‌تر مى‌کند. لازم به ذکر است که کودک بعد از يک تا دو ماه، تغذيهٔ بعد از نيمه شب را حذف خواهد کرد.
|
|
|
|
| در نيمه اول قرن بيستم در بسيارى از کشورهاى غربى برنامهٔ تغذيه نوزادان تحت شرايط فوق‌العاده منظم و سختى انجام مى‌شد. يک نوزاد سه کيلوئى بايد دقيقاً هر چهار ساعت يک‌بار تغذيه مى‌گرديد. اين برنامه چهار ساعته شير دادن نوزاد در بسيارى از آنها به خوبى مؤثر واقع مى‌شد. زيرا خاصيت سازش با محيط در طبيعت هر انسانى وجود داشته و اگر سر ساعت معينى تغذيه شود به آن خاصيت سازش با محيط در طبيعت هر انسانى وجود داشته و اگر سر ساعت معينى تغذيه شود به آن عادت مى‌کند ليکن اين برنامه ساعتى در بعضى از نوزادان مخصوصاً در دو ماههٔ اول زندگى به دلايل زير درست نيست:
|
|
| - نوزادانى که به‌علت داشتن معدهٔ کوچک نمى‌توانند به مدت ۴ ـ ۳ ساعت در معدهٔ خود شير جاى دهند و زودتر گرسنه مى‌شوند.
|
|
| - بعضى از نوزادان در هنگام تغذيه به خواب مى‌روند.
|
|
| - نوزادان مبتلا به دل درد و بى‌قرار نمى‌توانند از اين برنامه پيروى کنند بنابراين پزشکان بعد از مطالعات بسيار تغذيه دلخواه را پيشنهاد کردند (با در نظر گرفتن دفعات تغذيه منطقى و معين و قابل پيش‌بينى، نکته مهم آنکه فواصل و تعداد دفعات تغذيه را فقط نوزاد طبق نياز خود تنظيم مى‌کند).
|
|
|
|
| هيچ کودکى را نمى‌توان از شير مادر محروم ساخت چرا که براى هر کودکى شير مادر بهترين غذا و براى هر مادرى شيردادن از عوامل مهم تأمين سلامت روانى مى‌باشد. اين پيوند عاطفى اثرى مستقيم بر روى عمل ترشح شير، کفايت شير، رفتار مادر و عمل شير دادن مى‌گذارد.
|
|
| در جوامعى که زنان در کارهاى اجتماعى شرکت دارند، فراهم نمودن مهد کودک در محيط کار که نيازهاى واقعى مادران و کودکان را برآورده سازد از وظايف مهم مسئولين و دست‌اندر کاران مى‌باشد. علاوه بر اين احساس امنيت مادر در محيط کار، به‌علت حضور در کنار کودک خود از اضطراب و نگرانى او کاسته، ميزان کارائى او را افزايش مى‌دهد. لازم به ذکر است که حذف وعده‌هاى شيردهى به‌دليل عدم حضورم مدام مادر و کودک در کنار يکديگر بر ميزان شيردهى اثر گذاشته، مقدار آن را کاهش مى‌دهد.
|
|
|
|
| شير مادر را مى‌توان به مدت ۲۴ تا ۴۸ ساعت در يخچال يا حتى در دماى اتاق نگهدارى کرد. به همين دليل، مادر شاغل مى‌تواند شير خود را تميز بدوشد تا در موقع عدم حضور خود به‌وسيلهٔ فنجان به طفل خورانده شود.
|
|
| مشکلات مادران و شيرخواران در دوران شيردهى
|
|
| در هفته‌هاى اول بعد از تولد، نوزاد ممکن است بهانه‌گير، بدخُلق، پرخواب، و يا کم خواب باشد، لذا کار مادر را دشوار مى‌کند و باعث عصبانيت او خواهد شد. مثلاً نوزادى که بعد از ۵ دقيقه مکيدن پستان، به خواب مى‌رود و چند دقيقه بعد بيدار مى‌شود و گريه مى‌کند، علت رفتارى وى کاملاً روشن نيست، ولى ممکن است به خاطر ناهماهنگى دستگاه عصبى و دستگاه گوارشى باشد يا گرمى آغوش مادر را طلب کند و يا اينکه قدرت کافى براى مکيدن نداشته باشد. معمولاً وقتى نوزاد بزرگ‌تر شود، رفتار وى تغيير مى‌کند و تا سير نشود نمى‌خوابد. در مورد کودکانى که از شير خشک تغذيه مى‌کنند، ممکن است کوچکى سوراخ‌هاى سرشيشه علّت مهم اين رفتار باشد.
|
|
| اصولاً يکى از دلايل مهم بى‌قرارى شيرخوار وجود محيط ناآرام است. سر و صدا و نور زياد، شلوغى محيط از نظر تعداد افراد مى‌تواند موجب اختلال در تغذيه و خواب شيرخوار باشد. اقوام نزديک به‌دليل اظهار علاقه، شيرخوار را مرتباً تحت تحريکات مختلف قرار مى‌دهند که اين امر سبب ناآرامى وى مى‌شود. با ايجاد محيطى آرام و جلوگيرى از تحريکات مى‌توان از اختلال در تغذيه و خواب نوزاد جلودگيرى کرد.
|
|
| همچنين حالت‌هاى عصبى و نگرانى مادر موجب بى‌قرارى شيرخوار مى‌شود که در اين مورد پدر خانواده يا سايرين مى‌توانند با ايجاد آرامش در مادر به رفع ناآرامى شيرخوار کمک مؤثرى نمايند و يا خود مادر با پيدا کردن علت ايجاد حالات عصبى و دلواپسى و کمى استراحت قبل از شيردادن کمک بسيارى به حل مشکل مى‌کند. لازم به ذکر است که نوع استراحت در افراد مختلف، متفاوت است.
|
|
|
|
| بسيارى از مادران در چند هفتهٔ اول شيردادن احساس خستگى مى‌کنند. اين احساس حتى در مادرانى که با فنجان به نوزاد شير مى‌دهند نيز وجود دارد. علت ايجاد اين خستگى مربوط به نقاهت زايمان و پرستارى از نوزاد است.
|
|
| شيردادن، مقدارى از نيرو و انرژى را از مادر به نوزاد منتقل مى‌کند. لذا مادر بايد اين نيروى از دست رفته را با خوردن غذا و مايعات کافى جبران کند. بدن انسان به سرعت با افزايش يا کاهش نياز به انرژى عادت مى‌کند و طبق آن اشتهاء زياد و يا کم مى‌شود تا وزن بدن را ثابت نگاه دارد. اگر مادر شيرده، سالم و سرحال باشد، اشتهاء او به‌طور طبيعى، نياز او را به کالرى اضافى براى شير نوزاد تأمين مى‌کند به همين جهت، ثابت ماندن وزن بعضى از مادران پراشتهاء تعجّبى ندارد.
|
|
| مادرى که احساس مى‌کند شيردادن باعث تحليل رفتن نيروى بدنى وى مى‌شود، ممکن است دچار افسردگى شده، اشتهاء خود را از دست بدهد که در نتيجه در اثر بى‌اعتمادى به خود و ضعف جسمانى مضطرب مى‌گردد. بازتاب اين امر در شيردهى اثر منفى خواهد گذاشت.
|
