|
|
|
|
وريدهاى واريسى وريدهاى سطحى‌اى هستند که پيچ در پيچ و گشاد شده و باعث برآمدگى و تغيير رنگ مى‌شوند و اغلب در پاها قابل رؤيت هستند. علت آن فقدان يا آسيب دريچه‌هاى داخل وريدى است. اين دريچه‌ها چين‌خوردگى نازک پوشش داخلى وريدها است که براى جلوگيرى از پس زدن خون و احتقان بسته مى‌شوند. وريدهاى واريسى در پا تمايل به شيوع خانوادگى دارند و در خانم‌ها ۴ برابر شايع‌تر هستند. سن نيز تا حدودى مؤثر است زيرا اين عارضه معمولاً بعد از ۴۰ سالگى بروز مى‌کند.
|
|
|
سه نوع وريد در پا وجود دارد: وريدهاى سطحى که نزديک پوست هستند، وريدهاى عمقى که در عمق و بين عضلات پا قرار دارند، و وريدهاى سوراخ‌کننده که دو نوع قبلى را به هم متصل مى‌کنند. قلب قادر به تلمبه کردن خون وريدى برخلاف جاذبهٔ زمن از پاها به قلب نيست. در عوض خون محيطى توسط فعاليت عضلانى که خون را بالاتر و بالاتر مى‌راند تا به قلب برسد، تلمبه مى‌شود. دريچه‌هاى وريدى از پس زدن خون جلوگيرى مى‌کنند. با وجود اين اگر دريچه‌ها به‌علت فقدان مادرزادي، صدمه در اثر لخته‌هاى خونى قبلي، يا اتساع ناشى از ايستادن طولانى نارسا شوند، عمل تلمبه کردن مختل مى‌گردد و وريدهاى سطحى که ديوارهٔ نازک و شکننده‌اى دارند کشيده مى‌شوند و تغيير شکل مى‌دهند و نماى مشخص طناب مانند وريدهاى واريسى را به‌خود مى‌گيرند. هنگامى‌که وريدهاى واريسى به‌علل مشابه در مقعد ظاهر شوند، بواسير (هموروئيد) خوانده مى‌شوند. وريدهاى واريسى هنگام حاملگى در مهبل نيز پديد مى‌آيند.
|
|
|
|
|
زودرس‌ترين نشانه‌هاى وريدهاى واريسى بروز وريدهاى متسع، پيچ‌درپيچ و ارغوانى رنگ است که هنگام ايستادن در قسمت تحتانى پا ظاهر مى‌شود. دسته‌هاى کوچک وريدهاى باريک آبى و قرمز با وريدهاى واريسى همراه هستند که به آنها نماهاى عنکبوتى گفته مى‌شود. گاهى وريدهاى واريسى تنها در يک پا ظاهر مى‌شوند. اغلب علائمى وجود ندارند. شما ممکن است بعد از پياده‌روى يا ايستادن طولانى احساس پُرى و درد کنيد. پاها ممکن است متورم شوند. خارش شايع است و انقباض عضلات پا در شب ممکن است خواب را مختل کند. بسيارى از خانم‌ها هنگام قاعدگى ناراحتى بيشترى دراند. اگر اين عارضه شديد باشد، پوست ممکن است دچار تغيير رنگ شود و زخم‌هاى پوستى ايجاد گردد (التهاب پوست ناشى از توقف جريان را در مبحث التهاب پوستى حلقوى مشاهده کنيد) نيز نسبتاً شايع است.
|
|
|
|
|
موارد خفيف وريدهاى واريسى نيازى به درمان ندارد. شما مى‌توانيد با نشستن علائم را کاهش دهيد با بلند کردن پاها به تخليهٔ وريدى کمک کنيد. سعى کنيد از ايستادن طولانى بپرهيزيد و چهارزانو يا با پاهاى آويزان شده ننشينيد. زياد ورزش کنيد تا عضلات پاى شما خون را تلمبه کنند و از تجمع آن جلوگيرى کنند. از به‌کار بردن لباس تنگ، کش جوراب، کمربند و جوراب شلوارى بپرهيزيد. کاهش وزن اضافى نيز به تأخير در بروز وريدهاى واريسى کمک مى‌کند. در مورد جوراب‌هاى فشارنده تدريجى از پزشک نظرخواهى کنيد. اينها جوراب‌هاى قابل ارتجاعى هستند که محکم به مچ مى‌چسبند و فشار آنها به‌تدريج در قسمت‌هاى بالاتر پا کم مى‌شود. سعى نکنيد بدون دستور عمل، خودتان از جوراب‌هاى و نوارهاى کشى قابل ارتجاع استفاده کنيد.
|
|
|
در موارد علامت‌دار که درد، تورم، و محدوديت فعاليت وجود دارد و يا وريدهاى واريسى از نظر زيبائى ناخوشايند هستند، پزشک به احتمال زياد عمل جراحى را توصيه مى‌کند. در اين عمل وريدهاى بزرگ پا بيرون آورده شده و وريدهاى کوچک سوراخ‌کننده بسته مى‌شوند. روش درمانى ديگر تزريق مواد ايجادکننده تصلب است که در اثر آن وريدها بسته مى‌شوند. بعد از اين دو نوع درمان جريان خون طبيعى از طريق وريدهاى اطراف برقرار مى‌شود. اگر وريدهاى واريسى بعد از عمل جراحى عود کنند، معمولاً با روش تزريق درمان مى‌شوند.
|
|
|
|
|
هنگامى‌که لخته در يکى از وريدهاى عمقى پا يا بازو تشکيل شود وضعيت بسيار وخيم‌تر از التهاب وريد و ترومبوز سطحى است. زيرا امکان کنده شدن لخته و ايجاد آمبولي٭ که ممکن است به عروق خونى ريه منتقل شود، وجود دارد (به مطالب تحت عنوان آمبولى ريه مراجعه کنيد).
|
|
|
٭ لخته کنده شده يا هر توده‌اى که داخل جريان خون شود و رگ‌هاى کوچکتر دوردست را مسدود کند آمبولى خوانده مى‌شود -م.
|
|
|
دو پديده، خطر ايجاد ترومبوز وريدى عمقى را افزايش مى‌دهند: کندى جريان خون وريدى و افزايش انعقادپذيري. کندى جريان خون به‌ويژه در افرادى که بعد از آسيب يا جراحى مجبور به استراحت در بستر هستند شايع است. نارسائى قلب جريان خون را کند مى‌کند. در حاملگى نيز با وارد شدن فشار به وريدهاى لگنى که خون پاها را دريافت مى‌کنند اين حالت ايجاد مى‌شود. چاقي، اين ديو قديمى نيز فرا را به ترومبوز وريدى عمقى مستعد مى‌کند. افزايش انعقادپذيرى در افرادى که مقادير زيادى از استروژن‌ها را در داروهاى ضد حاملگى مصرف مى‌کنند (به مبحث قرص‌هاى پيشگيرى از حاملگى مراجعه کنيد) و قربانيان سرطان، بيماران کليوي، و مبتلايان به بيمارى‌هاى خونى خاص مثل پلى‌سيتمى حقيقى (به مبحث پلى‌سيتمى حقيقى مراجعه کنيد) پديد مى‌آيد.
|
|
|
|
|
ترومبوز وريدى عمقى ممکن است تا بروز درد ناگهانى قفسهٔ سينه در اثر آمبولى ريه علامتى نداشته باشد. با وجود اين به‌طور شايع قرمزي، درد، و تورم در پا و بازوى مبتلا نشان‌دهندهٔ وجود ترومبوز است. برجسته شدن وريدهاى سطحى و تغيير رنگ پوست و کبودى ممکن است ايجاد شود. درد معمولاً با ايستادن و راه رفتن ظاهر مى‌شود و با دراز کشيدن برطرف مى‌گردد. تشخيص درد ناشى از التهاب وريدى و ترومبوز از درد عضلانى اغلب مشکل است.
|
|
|
اگر تصور مى‌کنيد به ترومبوز وريدى عمقى مبتلا شده‌ايد فوراً به پزشک مراجعه کنيد تشخيص معمولاً با تصويرنگارى دوگانه با امواج ماوراء صوت (اولتراسوند دوبله) اثبات مى‌شود که در آن امواج صوتى با بسامد زياد از پا عبور داده مى‌شود تا وجود لخته و کاهش جريان خون ناشى از آن را مشخص کند. در برخى موارد پرتونگارى از وريد (ونوگرافي) تزريق ماده حاجب به‌داخل وريدها و پرتونگارى براى مشخص کردن لخته خونى داخل مجراء آن انجام مى‌شود.
|
|
|
|
|
هدف اصلى درمان ترومبوز وريدى عمقى جلوگيرى از آمبولى ريه است. پزشک به احتمال زياد شما را در بيمارستان بسترى مى‌کند و دستور استراحت در بستر مى‌دهد و براى پيشگيرى از تشکيل لختهٔ بيشتر داروهاى ضد انعقادى مثل هپارين تجويز مى‌کند. براى تسکين درد مسکن داده مى‌شود. بعد از ترخيص از بيمارستان به احتمال زياد براى شما داروهاى ضد انعقاد خوراکى مثل کومادين تجويز و پوشيدن جوراب‌هاى قابل ارتجاع را به شما توصيه خواهد کرد. اکثر لخته‌هاى وريدى خودبه‌خود حل خواهند شد.
|
|
|
|
|
اگر زمين‌گير شده‌ايد پزشک ممکن است براى شما جوراب‌هاى قابل ارتجاع تجويز کند. شما براى تکان دادن انگشتان پا و مچ پا و خم کردن مکرر زانوها به‌منظور برقرارى جريان خون در پاها، ترغيب خواهيد شد. به‌طور دوره‌اى نفس عميق بکشيد زيرا فشار منفى در قفسهٔ نيز به جلو راندن خون به‌طرف بالا و قلب کمک مى‌کند. در برخى موارد پزشک ساق‌بندى‌هاى بادى پلاستيکى را که دور پا بسته مى‌شود و به کمک دستگاه باد آن پر و خالى مى‌گردد و خون را از پاها به بالا تلمبه مى‌کند، توصيه مى‌نمايد. پزشک همچنين به محض اينکه وضعيت شما اجازه دهد، براى بهبود جريان خون، دستور بلند شدن از جا و قدم زدن خواهد داد.
|
|
|
|
|
آمبولى ريه هنگامى بروز مى‌کند که يک لختهٔ خونى از يکى از وريدهاى عمقى پاکنده شود و به قلب انتقال يابد و از آنجا به شريان ريوى برود و در يکى از شريان‌هاى کوچک ريه که قادر به عبور از آن نيست گير کند. در اينجا لخته جريان خون ريوى را مسدود مى‌کند و باعث جلوگيرى از اکسيژن‌دار شدن خون مى‌شود. اگر لخته خيلى بزرگ باشد، نتيجه مى‌تواند مصيبت‌بار باشد. در واقع ۳۰ درصد مبتلايان به آمبولى ريه در اثر اين عارضه مى‌ميرند. افرادى که در خطر آمبولى ريه قرار دارند همان کسانى هستند که در خطر ترومبوز وريدى عمقى مى‌باشند.
|
|
|
|
|
آمبولى کوچک ريه هيچ علامتى ايجاد نمى‌کند. آمبولى‌هاى بزرگتر ممکن است به‌قدرى اکسيژن‌رسانى به خون در ريه را مختل کنند که باعث تنگى نفس، سرگيجه، بى‌حالي، درد قفسهٔ سينه گاهى کبودى دور دهان يا سرفهٔ همراه با خلط خوني، شوند. آمبولى وسيع ريه مى‌تواند ظرف چند دقيقه باعث از پا افتادن و مرگ شود.
|
|
|
|
|
آمبولى ريه با تصويرنگارى توسط مواد راديواکتيو که فقدان جريان خون در ناحيه‌اى از ريه را نشان مى‌دهد و با پرتونگارى از عروق ريوى که در آن مادهٔ حاجب داخل قلب تزريق مى‌شود و پرتونگارى براى مشخص کردن لختهٔ داخل عروق خونى ريه انجام مى‌گردد، تشخيص داده مى‌شود.
|
|
|
|
|
اگر آمبولى ريه به‌قدر کافى زود تشخيص داده شود، گاهى مى‌توان توسط آنزيم‌هائى مثل استرپتوکيناز، اروکيناز و فعال‌کنندهٔ پلاسمينوژن بافتي، لخته را حل کرد. پزشک به احتمال زياد براى پيشگيرى از ايجاد لخته‌هاى خونى جديد داروهاى ضد انعقادى را نيز تجويز خواهد کرد. در موارد شديد مى‌توان توسط لوله‌هاى مخصوص صافى‌‌هائى داخل وريد بزرگ-وريد اجوف - تعبيه کرد تا آمبولى‌ها را قبل از رسيدن به قلب و ريه به دام اندازد.
|
|
|
|
|
پيشگيرى از آمبولى ريه توسط همان اقداماتى که براى پيشگيرى از ترومبوز وريدى عمقى انجام مى‌شود، حاصل مى‌گردد.
|
