افتالموسکوپ مستقيم دستي، تصويرى يک چشمى از سگمان قدامى و فوندوس با بزرگ‌نمائى ۱۵ برابر، ايجاد مى‌کند. در محيطى تاريک (بعضاً بعد از استفاده از ميدرياتيک)، درحالى‌که بيمار به دور نگاه مى‌کند، پس از مشاهده رفلکس قرمز به سمت چشم جلو مى‌آئيم تا به ۲-۱ اينچى چشم برسيم و در اين حالت مى‌توان عناصر فوندوس را مشاهده کرد. از دست و چشم راست خود براى مشاهده چشم چپ بيمار استفاده مى‌کنيم. فرد معاينه کننده عينک‌دار مى‌تواند عينک خود را بردارد يا با عينک معاينه کند. شدت، رنگ و اندازه نور تابيده شده را مى‌توان تغيير داد. نقطه کانونى افتالموسکوپ را با يک سرى عدسى موجود در آن (اعداد سياه و سبز براى عدسى‌هاى مثبت و اعداد قرمز براى عدسى‌هاى منفي) مى‌توان تغيير داد. هرگاه عدسى‌ها را از مثبت به صفر و سپس منفى حرکت دهيم فاصله کانونى افتالموسکوپ از قرنيه و عنبيه به طرف شبکيه مى‌رود. عيب انکسارى بيمار و معاينه کننده در شماره عدسى لازم براى معاينه ته چشم مؤثر است.
ارزش عمده افتالموسکوپ مستقيم در معاينه فوندوس است. اگر مسير کدر نباشد (کاتاراکت) و مردمک اتساع کافى داشته باشد، پس از مشاهده يکى از عروق ته چشم، آن رگ را به سمتى که ضخيم‌تر مى‌شود ادامه مى‌دهيم تا به ديسک بينائى برسيم. در بررسى ديسک بايد شکل، اندازه، رنگ، وضوح حاشيه ديسک و اندازه cup وسط آن مشخص شود. به اندازه دو قطر ديسک که از لبه ديسک به سمت تمپورال ماکولا قرار دارد که به ناحيه بدون رگ مرکز آن فووه‌آ مى‌گويند. هرگاه از بيمار بخواهيم به داخل نور افتالموسکوپ نگاه کند، ناحيه فووه‌آ به‌صورت رفلکس نورى کوچکى ديده مى‌شود. در مرحله بعد تمام مسير عروق و اطراف آنها را تا حد امکان از نظر رنگ، پيچ‌خوردگي، آنوريسم، خونريزى و اکسودا بررسى مى‌کنيم. وريدها تيره‌تر و قطورتر از شرائين هستند. قطر ديسک (DD (Disk diameter)=1/5mm) معيار اندازه‌گيرى ته چشم مى‌تواند باشد. مثلاً مى‌توان هم اندازه و هم فاصله خونريزى از ديسک را برحسب DD بيان کرد. هرگاه مردمک را متسع کنيم و هنگام معاينه هر ناحيه از شبکيه به بيمار بگوئيم به بالا نگاه کند)، ميدان قابل مشاهده از شبکيه افزايش مى‌يابد. از نور کوچک افتالموسکوپ براى مردمک کوچک و از نور بزرگتر آن براى مردمک متسع شده استفاده کنيد، بيشتر نور توسط عنبيه به چشم شما باز مى‌گردد و در معاينه اختلال ايجاد مى‌کند. نور عادى از قرمز (red - free) جهت بررسى خطوط مبهم رشته‌هاى عصبى در مسيرى که تا ديسک دارند مفيد است.
معاينه سگمان قدامى
افتالموسکوپ مستقيم امکان بررسى سگمان قدامى را نيز فراهم مى‌کند (مشکل‌تر از اسليت لامپ و با بزرگ‌نمائى کمتر ولى قابل حمل).
معاينه رفلکس قرمز (Red reflex)
هرگاه از فاصله‌اى به اندازه يک بازو نور افتالموسکوپ را به چشم بيمار بتابانيم و درحالى که بيمار به نور نگاه مى‌کند با افتالموسکوپ به چشم او نگاه کنيم، در چشم طبيعى فضاى مردمکى را به رنگ قرمز يکنواخت (رفلکس قرمز) مى‌بينيم که حاصل عروق و پيگمانتاسيون مشيميه مى‌باشد. اين رفلکس قرمز را در هر دو چشم با هم مقايسه مى‌کنيم. هرگونه کدورت در مسير اپتيک مى‌تواند تمام يا بخشى از اين رفلکس را از بين ببرد که اگر با حرکت چشم بيمار محل کدورت ثابت باشد احتمالاً ضايعه در قرنيه يا عدسى است و اگر متحرک باشد احتمالاً ضايعه در زجاجيه است.
