سیستم

به‌نظر مى‌رسد که واژهٔ سيستم واژه‌اى است مناسب روز. هر کارى را که بخواهيد انجام دهيد مى‌گويند به‌طريق سيستماتيک آن را انجام دهيد تا موفق شويد. يا اگر سازمانى در انجام برنامه‌اى موفق نمى‌شود مى‌گويند دليل اين است که براى کارها برنامه‌ريزى نشده و کارها به ‌طريقهٔ سيستماتيک انجام نگرفته است.

باناتى (Banathy) معنى واژه‌نامه‌اى معادل سيستم را چنين بيان مى‌کند: مجموعه‌اى از اشيا که به‌وسيله نوعى تعامل يا وابستگى متقابل و منظم وحدت يافته‌اند، يک کل ارگانيک يا سازمان‌يافته چون منظومهٔ شمسى يا يک سيستم تلگراف جديد. از اين تعريف چنين برمى‌آيد که سيستم يا به‌صورت طبيعى موجود است مانند منظومهٔ شمسى يا انسان آنها را ساخته است مانند سيستم تلگراف. در بعضى از سيستم‌ها هم از سيستم طبيعى استفاده شده است و هم از سيستم انسان‌‌ساخته مانند مراکز توليد برق به‌وسيله آب. سيستم‌هاى انسان‌ساخته معمولاً براى رسيدن به هدف معينى به‌وجود مى‌آيند، پس مى‌توان آنها را مجموعهٔ سازمان‌يافته‌اى از اجزاى متعامل و مرتبط که عمداً به‌وجود آمده تا به‌شکل وحدت هدف‌هاى معينى را متحقق سازد دانست. مطابق اين تعريف در هر سيستم اجزايى وجود دارند که به‌هم مربوط هستند و به‌طور دائم با يکديگر درحال کنش متقابل يا تعامل هستند. اين اجزا محتواى سيستم هستند. اجزا کارهايى را انجام مى‌دهند که به هرکدام از آن کارها يا فعاليت‌ها فرآيند گفته مى‌شود.

در هر سيستم هدف فرآيندهاى لازم يا کارهايى را که بايد انجام شوند تعيين مى‌کند و فرآيندها نوع اجزا يا محتوايى را که بايد براى رسيدن به هدف به‌کار گرفته شوند معين مى‌سازند. سيستم‌ها در سطح وسيع‌ترى از محيط خود عمل مى‌کنند که اين سطح وسيع‌تر را سيستم برتر مى‌گويند. به‌عبارت ديگر هر سيستم جزئى از سيستم بزرگترى است. سيستم جزء را خرده ‌سيستم و سيستم بزرگتر را سيستم برتر آن سيستم گويند.

براى روشن‌شدن رابطهٔ بين هدف، فرآيندها و اجزاى يک سيستم کلاس درس را تحليل مى‌کنيم. هر کلاس درس يک خرده سيستم است. اجزاى درحال تعامل آن يعنى دانش‌آموزان، معلم، تخته‌سياه، کتاب‌ها، نقشه‌ها و ساير مواد ديدارى - شنيدارى همه براى رسيدن به هدف کلاس که يادگيرى است خدمت مى‌کنند.

براى اينکه به يک سيستم با حداکثر کفايت خود کار کند بايد کليه اجزاى موردنياز خود، يا اجزاى جايگزين را در اختيار داشته باشد و به جنبه‌ها يا ابعاد مختلف اين اجزا توجه کند. سيستم کلاس درس هم عملکردش مانند ساير سيستم‌ها است.

درضمن هر سيستم را مى‌توان به‌وسيله الف - منبع انرژى يا درون داد، ب - بخش‌هايى که انرژى را تغيير مى‌دهند، و ج - برون‌داد تشخيص داد.

اگر بخواهيم در سيستم کلاس درون‌داد، برون‌داد و بخش‌هاى مختلف را مورد شناسايى قرار دهيم مى‌توانيم بگوييم که دانش‌آموز درون‌داد سيستم يا منبع انرژى است. بخش‌هايى که اين انرژى را تغيير مى‌دهند تمام اجزا و فرايندهايى هستند که براى ايجاد تغييرات مطلوب در او به‌کار گرفته مى‌شوند. برون‌داد دانش‌آموزى است که در او تغييرات ايجاد شده است.

جنبه‌هاى ديگرى از سيستم که بايد مورد توجه قرار گيرد اندازه‌گيرى درون‌داد، سنجش برون‌داد و بازخورد است. قبل از اينکه يک منبع انرژى وارد سيستم شود و سيستم برروى او کار کند بايد ميزان انرژى او اندازه گرفته شود. به اندازه‌ گرفتن انرژى درون‌داد يک سيستم اندازه‌گيرى درون‌داد گويند. بعد از اينکه درون‌داد از سيستم عبور کرد (برون‌داد) بايد ميزان انرژى او اندازه گرفته شده و با انرژى ابتدايى درون‌داد مقايسه شود. به اين عمل سنجش برون‌داد گويند. در سيستم کلاس درس اندازه‌گيرى درون‌داد يعنى اندازه‌گيرى توانايى‌ها، نگرش‌ها، و مهارت‌هاى دانش‌آموز. به‌عبارت ديگر دانش‌آموز داراى چه اطلاعاتى است که او را در يادگيرى مطلب جديد کمک مى‌کند؟ يا رفتار ورودى او چيست؟ آيا نسبت به درس علاقه‌مند است؟ و دانش‌آموز نياز به يادگيرى چه مطلبى دارد تا او را به هدف‌هاى تعيين شده برساند؟ به اندازه‌گيرى رفتار ورودى دانش‌آموز اندازه‌گيرى آغازين هم گفته مى‌شود. بدون اين اندازه‌گيرى نمى‌توانيم ميزان پيشرفت دانش‌آموز در پايان آموزش را مورد قضاوت صحيح قرار دهيم.

سنجش برون‌داد سيستم کلاس يعنى اندازه‌گيرى رفتار نهايى دانش‌آموز و مقايسه آن با اندازه‌گيرى رفتار ورودي. اين سنجش معلوم مى‌کند که دانش‌آموز در يادگيرى مطالب ارائه‌شده تا چه حد موفق بوده است. اين سنجش ميزان عملکرد سيستم کلاس درس را نيز معلوم مى‌دارد. اگر دانش‌آموزى به‌نسبت رفتار ورودى پيشرفتى حاصل نکرده باشد بايد معلوم شود که نقص در کجاست؟

بازخورد، جنبهٔ ديگرى از سيستم است که بايد مورد توجه قرارگيرد. بازخورد فرايندى است که در درون سيستم پايه‌گذارى مى‌شود و به‌وسيله آن عملکرد برون‌داد با عملکرد معيار مقايسه مى‌گردد. به‌کمک بازخورد اطلاعات درمورد کفايت عملکرد سيستم و کفايت برون‌داد به‌ طراحى يا مدير سيستم ارائه مى‌گردد. در کلاس درس بازخورد يعنى براساس سنجش برون‌داد چگونه روال‌هاى آموزشى را تغيير دهيم يا اجزاى تازه‌اى را به‌کمک گيريم تا ما را به هدف برساند.