|
| گورستان بقعهٔ شيخ اسحاق، خانمرود، هريس
|
|
| اين گورستان در جانب غربى بقعهٔ شيخ اسحاق در روستاى خانقاه محال خانمرود واقع شده است. بر روى قبرها لوح، کتيبه، مجسمه، قطعه سنگ و ميل‌هاى حجارى شدهٔ گوناگونى نهاده شده و نشان مى‌دهد که قبرها متعلق به قرون ۹، ۱۰ و ۱۱ هجرى قمرى است.
|
|
|
|
| بهشت‌زهرا بزرگ‌ترين گورستان داير شهر تهران است که گنجينه‌ها و يادگارهاى گران‌بها و جاودان تاريخ معاصر، به ويژه انقلاب اسلامى را در خود جاى داده است. گورستان بهشت‌زهراى شهداى انقلاب اسلامى از جمله شهداى روز تاريخى ۱۷ شهريور، شهداى دفتر حزب جمهورى اسلامى، شهداى هشت سال جنگ تحميلى، مقبرهٔ آيت‌اللّه طالقانى و ديگر شهداى انقلاب اسلامى را در خود جاى داده است. مرقد امام خمينى (ره) نيز در جوار اين گورستان ارزش تاريخى آن را در حد يک زيارت‌گاه ملى افزايش داده است.
|
|
| گورستان پلكه كان، هليلان، شيروان وچرداول
|
|
| اين گورستان در ناحيهٔ تاريخى و باستانى هليلان از توابع شهرستان شيروان چرداول قرار دارد و در حال حاضر بر اثر کاوش‌هاى غيرمجاز قاچاقچيان آثار عتيقه، تقريباً مخروبه شده است.
|
|
| در اين گورستان گورهاى زيادى وجود داشته که همگى کنده و پر شدهاند. برخى نيز هنوز خالى و خاک‌هايشان را نيز در اطراف ريخته‌اند. مردم هليلان مى‌گويند که حفاران غيرمجاز شب هنگام از آن سوى رود سيمره به اين سو آمده و اين گورها را کنده‌اند و اشياى داخل آنها را به کرمانشاه و هرسين منتقل کرده و در آنجا فروخته‌‌اند و لذا صدمات فراوانى به آثار فوق وارد شده است.
|
|
| گورستان پنبه شلوار، روستاى پنبه شلوار، تبريز
|
|
| پنبه شلوار روستايى است که در ۶ کيلومترى جنوب شرقى تبريز و ۲ کيلومترى جنوب استخر ائل گؤلى واقع شده است. اين قريه گورستانى باستانى و وسيع با سنگ قبرهاى بزرگ و ميل‌هاى عظيم و پابرجا دارد.
|
|
| گورستان قريه در دامنهٔ تپهٔ بلندى قرار گرفته و در سه گوشهٔ آن مقابرى وجود دارد که صندوق يا تخته سنگ‌هاى بزرگى بر روى آنها نهاده شده است. اين تخته سنگ‌ها همه از نوع سنگ کبود يا خاراى سياه هستند و در قسمت بالا سر آنها، سنگ‌نبشته‌هاى بلند، يا ميلى با سرى مقرنس مخروطى و يا ميل سنگى تراش نخوردهٔ طبيعى با سرى به شکل عمامه جاى داده‌اند. معمولاً در پاى هر ميل اسم و تاريخ فوت صاحب قبر به طور برجسته به خط کوفى يا ثلث کنده شده است. نوشتهٔ سنگ قبرها نيز همين شيوه را دارد. از مندرجات کتيبهٔ قبرها معلوم مى‌شود که عده‌اى از مشايخ و عرفا و امراى قرن‌هاى ۷، ۸ و ۹ هجرى تبريز در اين گورستان به خاک سپرده شدهاند که از آن جمله مىتوان به موارد زير اشاره کرد:
|
|
| بابا خواجه از مشايخ شاد‌آباد، سعدالدين شاد‌آبادى از عالمان دين، شيخ محمد، سلطان اويس دومين پادشاه سلسله ايلکانى يا آل جلاير که ۷۳ سال بر عراق و آذربايجان حکومت کردند و ...
|
|
| قبر سلطان اويس که در سال ۷۷۶ هجرى به مرض وبا در تبريز درگذشت و در اين گورستان مدفون شد، سالم است و قطعه سنگ خاراى يکپارچهٔ خوش طراحى بر روى آن نهاده شده است که دو متر طول، نيم متر عرض و نيم متر ارتفاع دارد.
|
|
| در جلو مدخل مقبرهٔ سلطان، مجسمه سنگى شيرى نهاده شده که يکى از شاهکارهاى هنر مجسمه‌سازى محسوب مى‌شود. به نظر مى‌رسد که اين مجسمه از وسايل تزئينى مقبرهٔ سلطان بوده باشد. نشانه‌هاى سنگ قبرهاى ميل مانند، آثار دورهٔ فاليک را به ياد مى‌آورد.
|
|
| گورستان پيرحيران، آذرشهر، تبريز
|
|
| اين گورستان به نام خواجه يوسف دهخوارقانى ملقب به پير حيران يا باباحيران که از عرفاى بزرگ زمان خود بود معروف است و در ميان باغ‌هاى آذرشهر قرار دارد. وسط گورستان، اطاق کوچکى است که محل دفن خواجه يوسف است. سنگ مرمرين بزرگى بر ديوار غربى اطاق نصب کرده‌اند که در آن تاريخ ۱۱۵۹ آمده. اما با توجه به کتيبهٔ روى قبر که تاريخ وفات خواجه را ۶۷۰ ذکر کرده است، احتمالاً تاريخ ۱۱۵۹ نادرست است.
|
|
| گورستان چنار، چنارباش، ايلام
|
|
| اين گورستان باستانى در ناحيهٔ چنارباش ايلام واقع شده و به هزار سال قبل از ميلاد تعلق دارد. هيئت مشترک باستان‌شناسى ايران و بلژيک در اين ناحيه تعدادى گور در کنار رودخانهٔ خشک کشف کرده‌اند که بنا به رسم آن زمان، مردگان آن درون خمره‌هاى کوچک و بزرگ دفن شده بوده‌اند و اشياء و لوازم مرده نيز در کنار او در داخل خمره قرار داشته است. هرچند امروزه نشانه بارزى از وجود گورستان در ناحيهٔ ياد شده زياد مشهود نيست، ولى کشفيات هيئت باستان‌شناسى نشانگر قدمت تاريخى اين ناحيه و سابقهٔ سکونت در آن مى‌باشد.
|
|
| گورستان حسن‌آباد و گنبد آن، روستاى حسن‌آباد، قزوين (ساسانيان يا آل‌بويه)
|
|
| روستاى حسن‌آباد در جانب راست مسير رود شاهرود، و به فاصلهٔ يک کيلومتر از آن قرار گرفته است. گورستان اين روستا بر بالاى تپهٔ بلندى مشرف به جاده واقع شده است. بر روى تپهٔ مزبور بناى سنگى هرمى شکلى خودنمايى مى‌کند که قسمت پايين آن عبارت از مکعب‌مستطيلى به طول ۵/۸۰ و عرض ۴/۵۰ متر است. ارتفاع اين مکعب از سطح زمين، در هر طرف، با توجه به شيب زمين، ميان ۱/۱۰ و ۱/۶۰ متر متغير مى‌باشد.
|
|
| بر روى پايهٔ بنا، گنبد مخروطى شکل نامنظمى به شيوهٔ بسيار ابتدايى با ارتفاع تقريبى ۴ متر بنا شده است. طرز برپا داشتن گنبد چنين است که از روى لبه داخلى پايهٔ بنا، چهار ديوار برپا شده که به تدريج به طرف داخل مايل شدهاند و در بالا به هم پيوسته‌اند. ضخامت ديوارهٔ گنبد به ۳۰ سانتى‌‌متر مى‌رسد.
|
|
| مصالحى که بناى مزبور را با آنها ساخته‌اند، عبارتاند از : سنگ‌قلوه، سنگ‌لاشه و ملاط. ابعاد سنگ‌هايى که در ساختمان پايهٔ بنا به کار برده شدهاند، بزرگ‌تر از سنگ‌هاى به کار رفته در گنبد بنا است. در جانب جنوب شرقى بنا، درِ وروديِ بقعه به صورت قوس شکستهٔ پيکانى شکل تعبيه شده است. بالاى قوسِ درِ ورودى نيز پنجرهٔ چهارگوش کوچکى به عنوان نورگير قرار دارد. در حال حاضر، بر اثر فعاليت غيرمجاز جويندگان گنج که داخل بقعه را در جست و جوى گنج کنده و آن را گود ساخته‌اند، به طور کلى وضع آن به هم ريخته است. با توجه به نوع مصالح و شکل پوشش بنا، مىتوان اين اثر را مربوط به دورهٔ ساسانى يا آل‌بويه دانست.
|
|
| گورستان حضرت عبدالعظيم، رى
|
|
| اين گورستان در جنوب شرقى صحن بيرونى حرم حضرت عبدالعظيم واقع شده و زير نظر سازمان اوقاف اداره مى‌شود. در ميان سنگ‌هاى حکاکى شدهٔ گورستان، به سنگى قديمى برمى‌خوريم که نام سردار ملى ايران «ستارخان» که در فضايى بسيار ساده و گمنام در ميان خفتگان آرميده، بر آن حک شده است که به سختى مىتوان آن را در ميان قبور يافت.
|
|
| گورستان خسروشاه، اسكو، تبريز
|
|
| اين گورستان کهن در خسروشاه که ۶ کيلومتر با اسکو فاصله دارد، واقع شده است. در اين گورستان عدهٔ زيادى از اهل علم و عرفان به خاک سپرده شدهاند.
|
|
| بين قبرهاى کهنه و قديمى، قبر ابوعلى حمزه‌ابن عبدالعزيز بيش از همه مشخص است. اين قبر نزديک ديوار غربى گورستان قرار دارد، دو سنگ نبشته دارد که يکى قديمى و ديگرى تازه است. سنگ نبشته کهن بر بالا سر قبر نصب شده و خط تعليق آن ناپخته است و سنگ نبشتهٔ جديدتر خط نستعليق برجسته‌اى دارد که تاريخ ۴۴۸ هجرى را سال درگذشت صاحب قبر ذکر کرده است.
|
|
| از سنگ نبشته‌هاى سالم ديگر، دو لوح مرمرين را مىتوان نام برد که يکى متعلق است به قبر نظام‌الدين عبدالحميد و ديگرى به قبر شخصى موسوم به محمد شفيع تعلق دارد.
|
|
| گورستان خليجان، روستاى خليجان، سردرود، تبريز
|
|
| گورستان قديمى روستاى خليجان سردرود پشت بقعهٔ ابودجانه است. سنگ‌قبرهاى حجارى شدهٔ متعددى در آن وجود دارد که متعلق به قرن‌هاى ۸، ۹ و ۱۰ هجرى قمرى است و پاره‌اى از آنها با وجود شکستگى و فرو ريختگى، باز هم شاهکارى از هنر حجارى و خطاطى به نظر مى‌رسند.
|
|
| علاوه بر اين گورستان‌ها، در آذربايجان شرقى گورستان‌هاى متعدد تاريخى ديگرى نيز وجود دارد که به مرور زمان، در نتيجهٔ ساخت و سازهاى جديد و حفارى‌هاى غيرقانونى تخريب شدهاند.
|
|
|
|
| مساحت اين گورستان ۲ هزار مترمربع است. گورستان در خيابان دولت (قلهک) و وابسته به سفارت انگليس است. تاريخ آخرين دفن در اين گورستان به ۴۵ سال پيش برمى‌گردد و در حال حاضر يادبودى از جنگ جهانى دوم است.
|
|
| برخى از گورستان‌هاى اقليت‌هاى مذهبى و اقوام ديگر عبارتاند از : ارامنه، کليميان، هندوها، مسيحيان (وابسته به سفارت انگليس) و آشورى‌ها، همچنين گورستان روس‌ها در زمينى به مساحت يک هکتار در خيابان وثوق و گورستان ارامنه و فرانسوى‌ها و ايتاليايى‌ها در زمينى به مساحت سه هکتار در همان خيابان قرار دارد.
|
|
|
|
| در کوهستان شرق اهواز دخمه‌هايى در دل کوه تراشيده شدهاند که مدفن زرتشتيان اهواز در دوران پيش از اسلام بوده است. وضع موجود دخمه‌ها چنين مى‌نمايد که آنها ابتدا معبد بوده‌اند و بعدها به مدفن مردگان تبديل شدهاند. نظير اين دخمه‌ها در کوه‌هاى شوشتر و رامهرمز ديده مى‌شوند.
|
|
| گورستان سنجد دره، كومنى، رودسر
|
|
| در سنجد دره، شکوه يک گورستان باستانى که از اواخر هزارهٔ دوم و اوايل هزارهٔ اول پيش از ميلاد به يادگار مانده است، هر بينندهٔ تازه‌واردى را به حيرت و تعجب وا مى‌دارد. گورهاى سنجد دره از نظر معمارى بسيار متعدد و متنوع‌اند و به انواع دخمه‌اى، چينه‌اى و گودالى تقسيم مى‌شوند. بيش‌تر گورهايى که در شيب تند صخره‌اى قرار دارند، دخمه‌اى هستند و گاه از صخرهٔ طبيعى در ديوار گورها استفاده شده است؛ ولى در زمين‌هاى مسطح، مقبره‌ها به صورت چينه‌اى با ديوارهاى سنگ‌چين و با ملاط ساروج يا خشکه‌چين و به شکل بيضى و مستطيل ساخته شدهاند. نوع سوم، گورهاى گودالى با عمق زيادى هستند و به نظر مى‌رسد پس از تدفين، گور را با پوشش ساروج اندود مى‌کرده‌اند. کاوش در اين گورها، به دليل وجود لايه‌هاى ساروج، بسيار سخت و توان‌فرسا است. اشياء به دست آمده از گورستان سنج دره شمال سفالينه‌هاى قرمز و خاکسترى رنگ، سلاح‌هاى آهنى و مفرغى از اشياء زينتى مختلف است. ديگر گورستان‌هاى قديمى گيلان عبارتند از: زرگرچشمه، بالامحله کومنى و شاه جان کومنى که واجد ارزش‌هاى باستان‌شناختى هستند.
|
|
| گورستان شام اسبى، روستاى شام اسبى، اردبيل
|
|
| در شام اسبى اردبيل گورستانى قديمى وجود دارد که سنگ قبرهاى متعدد رسوبى و آجرى رنگ در آن موجود است و منسوب به سده‌هاى ششم تا هشتم هجرى است.
|
