تعریف تکنولوژی(۲)

اقتصاددانان و تکنولوژی

اقتصاددانان بيشتر به جنبه‌هاى تکنيکى تکنولوژى توجه داشته‌اند و گفته‌اند که تغيير تکنولوژى مستلزم يا اختراع تکنيک نوين يا جديدى است.

از اين‌رو در اين زمينه بين تکنولوژى و تکنيک تمايزى قائل شده‌اند و تغيير تکنيکى را عبارت از تحولى مى‌دانند که حاصل انتخاب روش خاصى از ميان روش‌هاى بسيار است.

جان-ک. گالبرايت (John K. Galbraith) سفير ايالات متحده در هندوستان، در سال ۱۹۶۱، در مجمعى از هنديان گفته است:

'پيشرفت اقتصادى فرآيندى است که از ملل جديد آفريقائى که از وضع جامعه قبيله‌اى مختصرى دور شده‌اند، تا ملل غربي، که به مراحل اين دسته پيوسته خط مشى مناسبى براى پيشرفت بيشتر وجود دارد، اقدامى که در يک مرحله صواب و مناسب محسوب مى‌شود، در مرحله ديگرى نامناسب و خطا به شمار مى‌رود' (ساينتيفيک امريکن، تکنولوژى و رشد اقتصادي، ترجمه غلامرضا کيانپور، ص ۱۵).

سیاست شناسان و تکنولوژی

سياست‌شناسان جنبه‌هاى روابط اجتماعى و مهار کردن اجتماعى تکنولوژى را مطمح‌نظر قرار داده‌اند و بر سازمان‌هاى اجتماعي، از جمله نظام برنامه‌ريزي، پژوهش و غيره تأکيد دارند، و مى‌خواهند که حتى‌المقدور، ويژگى‌هاى قومى و ملى خود را حفظ کنند.

اگرچه تکنولوژى امروزه به‌عنوان يک متغير جهانى پذيرفته شده است، کيفيات سياسى و وجهه‌هاى نظر هنوز سرسختانه جنبه‌هاى ملى را نگاه داشته است. به همين سبب است که کشورهاى توسعه نيافته ضمن اينکه خواستار تکنولوژى جديد مى‌‌باشند، مى‌خواهند استقلال سياسى و فرهنگى خود را حفظ کنند. اما بايد گفت که تکنولوژى موجد انقلاب صنعتي، هر نوع که باشد، در پى به‌هم ريختن سنت‌ها و نهادهاى کهن و تحميل موازين ناآشنا در مورد کار و فراغت، تغييرات اجتماعى ناگهانى و عظيمى را به‌وجود خواهد آورد.

تعریف گالبرایت و جان ناگتون در مورد تکنولوژی

گالبرايت در کتاب خصوصيت جديد صنعتى تکنولوژى را چنين تعريف کرده است:

'کاربرد سيستماتيک دانش علمى يا دانش منظم ديگرى براى امور عملى' .

جان ناگتون (John Naughton) بعضى از جنبه‌هاى فراموش شده از جانب گالبرايت را مورد توجه قرار داده و بر تعريف او 'سيستم‌هاى منظمى که مردم و ماشين‌ها را در بر مى‌گيرد' به آن افزوده است. از اين‌رو تعريف کامل تکنولوژى از نظر ناگتون عبارت است از:

'کاربرد دانش علمى و دانش منظم ديگرى براى امور عملى به‌وسيلهٔ سيستم‌هاى منظمى که مردم و ماشين‌ها را در بر مى‌گيرد' .

توجه به آنچه که ذکر شده بر ما معلوم مى‌دارد که امروزه تکنولوژى يک کلمه بسيار پر استفاده‌اى شده است که در تمام محافل سياسي، اقتصادي، نظامى و فرهنگي، متخصصين و غيرمتخصصين آن را به‌کار مى‌برند. گاه ديده مى‌شود اين اصطلاح در جائي، مناسب با موضوع مورد بحث به‌کار مى‌رود، اما زمانى اين اصطلاح در جاى خود به‌کار برده شده که برنده آن با مقوله‌هاى عملى علم سر و کار داشته است. به همين سبب حتى آموزش مسائل تکنولوژيک نتوانسته است آگاهى افراد را در حد مقولهٔ قابل درک افزايش دهد، و تنها آگاهى افراد را بر اصول کلى متمرکز ساخته است و جنبه‌هاى انساني، سازمانى و فرهنگى آن ناديده انگاشته شده است.

جنبه های فرهنگی تکنولوژی

ممکن است جنبه‌هاى فرهنگى تکنولوژى در پوشش موضوع‌هاى آشکارتر و عينى‌تر فراموش گردد، مثلاً زمانى‌که بر خطرات بهداشتى ناشى از استفاده از دستگاه‌هاى تصويري، مانند تلويزيون و يا ويدئو، تأکيد مى‌گردد جنبه‌هاى فرهنگى آن ناديده گرفته مى‌شود و تنها اعتراض جنبه بهداشتى و آسيب‌‌پذيرى عضوى از اندام‌هاى بدن را در بر مى‌گيرد. در حالى‌که هدف تکنولوژيست‌ها از ابداع اين وسايل مکانيکي، اقتصادي، ذوقي، کنترل اجتماعي، اشاعه فرهنگى يا تبليغ ايدئولوژى خاص سياسى است.

در اين حالت پاسخ اين سؤال که آيا تکنولوژى مى‌تواند بى‌طرف باشد؟ اين خواهد بود که آن جنبه از تکنولوژى که ساختمان و اصول کار يک ماشين را مورد توجه قرار مى‌دهد، مى‌تواند بى‌طرف باشد. زير صرفاً روحيه ابداع و ماجراجوئى و پويائى مبتکر آن را اراضاء خواهد کرد. اما چنانچه پيامد تکنولوژى را که مستقيماً و غيرمستقيم بر زندگى انسان تأثير مى‌گذارد، مورد توجه قرار دهيم بى‌طرفى تکنولوژى مردود خواهد بود، زيرا طريقه استفاده از ماشين، نقش آن به‌عنوان يک وسيله ارزشى و معيار شخصيت، امتياز اجتماعي، تهيه سوخت، لوازم يدکي، تعميرات و نگهداري، راه‌ها، توريست و غيره را در بر مى‌گيرد که کاملاً يک کاربرد عملى اجتماعى بوده و بحث در مورد تکنولوژى ان زمان که به‌عنوان يک نظام يا سيستم بحث شود، مجموعه اجتماعى را در بر گرفته و مجرد نيست، از اين‌رو بى‌طرف نخواهد بود.