|
|
| پشتوانهٔ اين هر دو شکل از ادبيات عهد مشروطه، گنجينهٔ بى‌زوال فرهنگ عامه بود. اين طرز بر جريان ادبى زمانهٔ خود تأثير گذاشت و شاعران و نويسندگانى که دست‌اندرکار مبارزات اجتماعى بودند، کمابيش به اين شيوه گرايش نشان دادند. يحيى آرين‌پور در اين باب، مى‌نويسد:
|
|
| ... اين طرز سخنسرائى در مطبوعات دورهٔ انقلاب ايران زياد ديده مى‌شود؛ از آن جمله است شعر 'لالاى مادرانه' از ابوالقاسم لاهوتى و 'ترانهٔ سربازي' از گوينده‌اى ناشناس و 'لاى لاى لاى گهواره' از سيد اشرف‌الدين حسيني(۱). آرين‌پور سپس اضافه مى‌کند:
... لاهوتى در روزنامهٔ شرق [به مديريت سيد ضياءالدين طباطبائي] در اشعارى به کنايه از حکومت وقت انتقاد مى‌کرد. اين شعرها ساده و نزديک به زبان عامّه و داراى ارزش ادبى بود (۲).
|
| (۱) , (۲) . از صبا تا نيما، ج ۲، ص ۹۲ ـ۱۱۱
|
|
|
|
| - قطعه‌اى هست که قالب و محتوى فولکلوريک دارد:
|
| خاک به سرم بچه به هوش آمده
|
| بخواب ننه يک سردوگوش آمده
|
| گريه نکن لولو مياد مى‌خوره
|
| گريه مياد بزبزى ره مى‌بره
|
| ـ اهه اهه ـ ننه چته؟ گُشنمه
|
| ـ بترکى، اين همه خوردى کمه؟!
|
| چخ چخ سگه نازى پيشى پيش پيش
|
| لالاى جونم گلم باشى کيش کيش
|
| ـ از گشنگى ننه دارم جون مى‌دم
|
| ـ گريه نکن فردا بهت نون مى‌دم
|
| اى واى ننه، جونم داره در ميره
|
| ـ گريه نکن، ديزى داره سر ميره
|
| ـ دستم، آخيش، ببين چطور يخ شده
|
| ـ تف تف جونم ببين ممه اخ شده
|
| ـ سرم چرا آنقده چرخ مى‌زنه؟
|
| ـ توى سرت شيپشه جا مى‌کنه
|
| ـ خ خ خ خ ... جونم چت شد ... هاق هاق ...
|
| واى خاله چشماش چرا افتاد به طاق
|
| آخ تنشم بيا ببين سرد شده
|
| رنگش چرا خاک به سرم زرد شده؟
|
| واى بچم رفت ز کف، رود رود
|
| مانده به من آه و اسف رود رود
|
|
|
| (ترانه و ترانه‌سرائى در ايران)
|
|
|
|
| - لو لو مياد:
|
| بچه جون داد مکن، لولو مى‌ياد |
|
داد و فرياد مکن، لولو مى‌ياد |
| خفه شو لولو مى‌ياد مى‌بردت |
|
در لب آب روان مى‌دَرَدَت |
| لقمه لقمه سر پا مى‌خوردت |
|
از وطن داد مکن، لولو مى‌ياد |
|
|
| - لالائى:
|
| بخواب اى دختر زيبا |
|
بالام لاى لاى، بالام لاى لاى |
| ميان مخمل ديبا |
|
بالام لاى لاى، بالام لاى لاى |
|
| اشرف ازين بيش جسارت مکن
|
|
در سر مشروطه لجاجت مکن
|
| در اين فصل خزان، اى شاطر آقا |
|
امان اى شاطر آقا |
| چرا نان شد گران، اى شاطر آقا |
|
امان اى شاطر آقا |
|
|
| تصنيف 'نمىشه' ، از اشرف‌الدين گيلانى:
|
|
| مى‌شه دولت به ملت يار گردد |
|
نگو هرگز نمىشه، هاى هاى |
| به اهل مملکت غمخوار گردد |
|
نگو هرگز نمىشه، هاى هاى |
| شبيه نادر افشار گردد |
|
نگو هرگز نمىشه، هاى هاى |
| نگو هرگز نمىشه هاى هاى |
|
سيا قرمز نمىشه، هاى هاى |
|
| مى‌شه گرگى به گله آشنا شه |
|
نگو هرگز نمىشه هاى هاى |
| مى‌شه شيطان به شکل اولياء شه |
|
نگو هرگز نمىشه، هاى هاى |
| مى‌شه شهوتچرانى پادشا شه |
|
نگو هرگز مى‌شه، هاى هاى |
| نگو هرگز نمىشه، هاى هاى |
|
سيا قرمز نمى‌شد، هاى هاى |
|
| بيا شاها صاف کن جان مولا |
|
نگو هرگز نمىشه، هاى هاى |
| رعيت را رها کن، جان مولا |
|
نگو هرگز نمىشه، هاى هاى |
| به ملّت خوب تا کن، جان مولا |
|
نگو هرگز نمىشه، هاى هاى |
| نمد شولا نمىشه، هاى هاى |
|
جان مولا نمىشه، هاى هاى |
|
| مى‌شه ايرانِ ويران گردد آباد |
|
نگو هرگز نمىشه هاى هاى |
| شود مظلوم ازين مشروطه دلشاد |
|
نگو هرگز نمىشه، هاى هاى |
| کمى روز نومه‌چى هم گردد آزاد |
|
نگو هرگز نمىشه، هاى هاى |
| يارو راضى نمىشه، هاى هاى |
|
پشه قاضى نمىشه، هاى هاى |
| مى‌شه ما خفتگان بيدار گرديم |
|
نگو هرگز نمىشه، هاى هاى |
| چو ژاپون شهره در اقطار گرديم |
|
نگو هرگز نمىشه، هاى هاى |
| چو آمريکائيان هشيار گرديم |
|
نگو هرگز نمىشه، هاى هاى |
| نگو هرگز نمىشه، هاى ها |
|
سيا قرمز نمىشه، هاى هاى |
|
|
| (نقل از: از صبا تا نيما، ج ۲ ص.۳۴)
|
|
| شعر فولکلوريک استاد ملک‌الشعراى بهار
|
|
| اوستا بابا بزى داشت |
|
يک بز خوش‌پزى داشت |
| هر که مى‌ديدش به صحرا |
|
بهش مى‌گفت: ماشااله! |
| پشته شه باش، زير شه باش |
|
پستان پر شير شه باش |
| آخر زمستون آمد |
|
با برف و بارون آمد |
| بزک آمد به خانه |
|
خوراکش پنبه‌دانه |
| اوستا بابا خسيسه |
|
زنش پنبه مى‌ريسه |
| پنبه‌دانه گرون شد |
|
بزک بى‌آب و نون شد |
| بع مى‌زنه، ور مى‌زنه |
|
اين ور و آن ور مى‌زنه |
| جفت مى‌زنه تو طاقچه |
|
پوز مى‌زنه تو باغچه |
| از گشنگى جون مى‌کنه |
|
خاک و با دندون مى‌کنه |
| اوستا آمد با قالقالش |
|
نون و پنير تو دستمالش |
| حيفش آمد به بز بده |
|
مى‌خواد هميشه پز بده |
| گفتش: بزک حيا کن |
|
درست به من نگا کن |
| بزک نمير بهار مياد |
|
کنبزه با خيار مياد |
| بهار مياد نونت مى‌دم |
|
نعنا و تلخونت مى‌دم |
| بزک گفتش: بهار کو؟ |
|
کنبزه و خيار کو؟ |
| دست من و دامن تو |
|
خون منه گردن تو |
| حالا به من يونجه بده |
|
يک دو سه ماه فرجه بده |
| بهار مى‌ياد شيرت مى‌دم |
|
خامه و سرشيرت مى‌دم |
| ازت هيچى نمى‌خوام |
|
برات بزغاله مى‌زام |
| صبح تا غروب، صحرا مى‌رم |
|
تنها ميام، تنها ميرم |
| بهر خدا آ اوستا |
|
غمزه ميا آ اوستا |
| اوستا بابا رفت رو سرش |
|
دستاشو زد بر کمرش |
| جان کلامو گفتش |
|
قربون حرف مفتش |
| صل على محمد (ص) |
|
دوستت دارم نه اينقد |
| جو نمى‌دم، کا نمى‌دم |
|
جل نمى‌دم، جا نمى‌دم |
| تا چيز نخواى نوکرتم |
|
نوکر فرمانبرتم |
| دور سرت مى‌گردم |
|
شاخاته گل مى‌بندم |
| پشمته خودم مى‌پوشم |
|
شيرته خودم مى‌نوشم |
| اوستا دمش کلفته |
|
عاشق مال مفته |
|
|
|
|
| بچه‌ها، بهار
|
| گلا وا شدن
|
| برفا پا شدن
|
| از رو سبزه‌ها
|
| از رو کوهسارا
|
| بچه‌ها، بهار
|
| داره رو درخت
|
| مى‌خونه به گوش:
|
| پوستينو بکَن
|
| قبارو بپوش
|
| بيدار شو، بيدار
|
| بچه‌ها بهار!
|
|
|
| (نيما يوشيج)
|
