دو راهی چین درمورد ایران/ تحلیل مدیر مرکز خاورمیانه یک دانشگاه چینی

انتخاب/ همزمان با تلاش ایران برای یافتن حمایت جدید پس از جنگ غزه، چین با یک انتخاب راهبردی روبه‌رو است. آنچه در ادامه می‌آید، کمتر شبیه یک اتحاد است و بیشتر شبیه یک عمل متعادل‌کننده محتاطانه است که با محدودیت‌هایی مشخص می‌شود، محدودیت‌هایی که پکن حاضر نیست از آن‌ها عبور کند.

فان هونگدا، مدیر مرکز چین و خاورمیانه، دانشگاه شائوشینگ در رسانه سنگاپوری Think China نوشت: همزمان با تلاش ایران برای یافتن حمایت جدید پس از جنگ غزه، چین با یک انتخاب راهبردی روبه‌رو است. آنچه در ادامه می‌آید، کمتر شبیه یک اتحاد است و بیشتر شبیه یک عمل متعادل‌کننده محتاطانه است که با محدودیت‌هایی مشخص می‌شود، محدودیت‌هایی که پکن حاضر نیست از آن‌ها عبور کند.
در ادامه این مطلب آمده است: از زمان آغاز جنگ غزه و اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳، چشم‌انداز ژئوپولیتیکی خاورمیانه تغییرات چشمگیری کرده است. ایران، دست‌کم در کوتاه‌مدت، در موقعیت دشواری قرار گرفته است. «محور مقاومت» که تهران دهه‌ها از آن حمایت کرده بود، به نظر می‌رسد آسیب جدی دیده است و خود ایران نیز با حملات مستقیم نظامی از سوی اسرائیل و آمریکا مواجه شده است.
در این شرایط، تمایل ایران برای همکاری با چین به طور قابل‌توجهی افزایش یافته است. البته همکاری با ایران می‌تواند برای چین مفید باشد و هنوز جای توسعه بیشتر روابط دوجانبه میان تهران و پکن وجود دارد.
 
دشواری‌های ایران
از زمان حمله اسرائیل به ایران در ۱۳ ژوئن و به ویژه پس از بمباران تأسیسات هسته‌ای ایران توسط آمریکا در ۲۲ ژوئن، نگرانی‌ها در داخل ایران افزایش یافته و مردم امیدوار بودند که جنگ فرصتی برای تحول جدی کشور باشد.
با این حال، مردم ایران ناامید شدند، زیرا تصمیم‌گیرندگان هنوز هیچ اصلاحات قابل توجهی اجرا نکرده‌اند. 
وضعیت سیاسی داخلی نیز تشدید شده است. نیروهای طرفدار اصلاحات، به نمایندگی رئیس‌جمهور ایران، مسعود پزشکیان، نتوانسته‌اند بهبود وضعیت داخلی خود را تجربه کنند. اصلاح‌طلبانی که قدرت واقعی ندارند، همچنان ایده‌آل‌هایی دارند اما نمی‌توانند آن‌ها را عملی کنند. در مقابل، محافظه‌کارانی که قدرت واقعی را در دست دارند، با خشم عمومی فزاینده‌ای مواجه شده‌اند.
 
از منظر خارجی، نفوذ منطقه‌ای ایران کاهش یافته است. 
پس از جنگ دوازده‌روزه، ایرانیان به طور کلی بر این باورند که مذاکرات بین آمریکا و ایران فقط پوششی برای حمله اسرائیل است، موضوعی که بی‌اعتمادی ایران به آمریکا را تشدید کرده است. در همین حال، تمایل ایران برای تعمیق همکاری با چین افزایش یافته است.
 
دیدگاه ایران درباره همکاری با چین
در واقع، حتی زمانی که جنگ دوازده‌روزه ادامه داشت، در داخل ایران درخواست‌هایی برای تقویت همکاری نظامی با چین مطرح شد، به ویژه در زمینه تأمین تجهیزات و تسلیحات چینی.
در طول و پس از جنگ، شایعاتی درباره تأمین تسلیحات چین برای ایران در محافل بین‌المللی منتشر شد که بخشی از آن توسط مقامات ایرانی و رسانه‌های دولتی تقویت شد.
واضح است که تقویت ساختار دفاع ملی، اکنون بالاترین اولویت تصمیم‌گیرندگان ایرانی است. وقتی روسیه نتوانست تسلیحات و تجهیزات دفاعی وعده‌داده شده را تحویل دهد، جنگنده‌ها و تجهیزات پدافند هوایی چین که در منازعه پاکستان و هند درخشیده‌اند، به گزینه‌های مورد علاقه ایران تبدیل شدند.
 
دیدگاه کارشناسان ایرانی
در شش ماه گذشته، چند رسانه اصلی ایران درخواست مصاحبه با نگارنده داشتند، عمدتاً در مورد چگونگی تعمیق روابط ایران و چین. پیش از جنگ دوازده‌روزه، برخی رسانه‌های ایرانی به تفسیر سه‌جانبه «اتحاد» میان ایران، روسیه و چین اشاره داشتند — تفسیری که نگارنده آن را قبول ندارد.
تمرکز دیگر رسانه‌های ایرانی بر تأثیر تحریم‌های بین‌المللی بر تعامل چین با ایران است. تحریم‌ها بدون شک عامل مهمی در محدود کردن روابط دوجانبه هستند، اما تنها عامل نیستند. برخی کارشناسان ایرانی معتقدند که سیاست ایران نسبت به چین مشکل دارد و کشور فاقد مکانیسم‌های روشن و اراده سیاسی لازم برای مدیریت رابطه است.
به گفته حسین قاهری، کارشناس ایرانی روابط ایران و چین، ایران تاکنون با اولویت‌های راهبردی چین همسو نشده و انتظارات غیرواقعی از پکن دارد. او معتقد است که سوءمدیریت داخلی ایران باعث شده چین تمایل چندانی به ارائه کمک‌های جدید نداشته باشد. ایران تاکنون هیچ استراتژی جامع و برنامه بلندمدتی برای رابطه با چین ندارد.
 
موضع چین نسبت به همکاری با ایران

با وجود تمایل ایران برای تعمیق روابط دوجانبه، همکاری با ایران برای چین هنوز با موانع عملی مواجه است:

1. تحریم‌ها: بزرگ‌ترین مانع برای شرکت‌ها و بنگاه‌های قدرتمند چینی است که می‌خواهند با ایران تجارت کنند.
2. محیط سرمایه‌گذاری و تجارت ایران: شرایط نامطلوب باعث کاهش انگیزه و تمایل چین می‌شود.
3. عدم قطعیت آینده ایران: حتی خود ایرانیان نمی‌توانند آینده کشورشان را پیش‌بینی کنند و این مسأله باعث احتیاط چین می‌شود.

چین امیدوار است که تحریم‌های ایران هرچه سریع‌تر برداشته شوند و آماده است برای این هدف تلاش کند. پکن همچنین نمی‌خواهد ایران به شیوه‌ای ناپایدار دچار تغییرات شدید شود. وقتی ایران مسیر توسعه سالم را در پیش گیرد و تحریم‌ها کاهش یا لغو شوند، چین تلاش خواهد کرد همکاری‌های جامع با ایران را توسعه دهد و در صورت اعتماد راهبردی متقابل، همکاری نظامی نیز امکان‌پذیر خواهد بود.