معامله بزرگ با تضمین «ناتویی»؟

دنیای اقتصاد/متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

درحالی‌که مذاکره‌کنندگان آمریکایی و اروپایی از پیشرفت در گفت‌وگوهای روز دوشنبه (۲۴ آذر) برای پایان دادن به جنگ روسیه در اوکراین خبر دادند، ایالات متحده در پیشنهادی بی‌سابقه اعلام آمادگی کرد که تضمین‌های امنیتی مشابه ناتو را برای کی‌یف فراهم می‌کند؛ هرچند توافق نهایی بر سر واگذاری اراضی همچنان در‌هاله‌ای از ابهام باقی مانده است. به گفته مقامات آمریکایی، فرستادگان دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، این پیشنهاد را در دیدار با ولودیمیر زلنسکی در برلین مطرح کردند، اما هشدار دادند که این فرصت «برای همیشه روی میز نخواهد بود».

این مذاکرات در پایتخت آلمان، موجی از خوش‌بینی را در میان رهبران اروپایی برای پایان دادن به مرگبارترین درگیری اروپا از زمان جنگ جهانی دوم ایجاد کرده است. ترامپ اظهار کرد: «ما در تلاشیم تا کار را به سرانجام برسانیم.» او افزود: «ما گفت‌وگوهای متعددی با رئیس‌جمهور پوتین داشته‌ایم و فکر می‌کنم اکنون بیش از هر زمان دیگری [به توافق] نزدیک شده‌ایم؛ باید ببینیم چه کاری می‌توانیم انجام دهیم.» ترامپ همچنین تصریح کرد که «گفت‌وگوهای بسیار طولانی و بسیار خوبی» با ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین و رهبران فرانسه، آلمان، بریتانیا و ناتو داشته است. او گفت: «ما از حمایت فوق‌العاده رهبران اروپایی برخورداریم. آنها هم خواهان پایان یافتن این [جنگ] هستند.»

رهبران اروپایی با احتیاط از تغییر رویکرد دولت ترامپ استقبال کرده‌اند. فریدریش مرتس، صدراعظم آلمان و میزبان این نشست‌، در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «برای نخستین‌بار از آغاز جنگ، امکان برقراری آتش‌بس قابل تصور شده است.» دونالد تاسک، نخست‌وزیر لهستان نیز با ابراز خرسندی گفت که برای اولین‌بار شنیده که آمریکا حاضر است چنان تضمین امنیتی به اوکراین بدهد که «روس‌ها هیچ شکی نداشته باشند که پاسخ آمریکا به حمله مجدد، نظامی خواهد بود.»

به گزارش الجزیره، با وجود این پیشرفت‌ها، یک مقام آگاه فاش کرد که آمریکا در حال فشار بر اوکراین برای خروج نیروهایش از منطقه شرقی دونتسک است؛ امتیازی عظیم که می‌تواند واکنش‌های تندی را در داخل اوکراین برانگیزد. زلنسکی که پیش‌تر بحث واگذاری اراضی را «دردناک» خوانده بود، پس از مذاکرات تاکید کرد که اوکراین هرگز دونباس را چه از نظر قانونی و چه عملی به‌عنوان خاک روسیه به رسمیت نخواهد شناخت.  زلنسکی همچنین هشدار داد اگر مسکو پیشنهادهای فعلی را رد کند، اوکراین خواستار تشدید تحریم‌ها و دریافت تسلیحات دوربرد بیشتر خواهد شد. مقامات آمریکایی می‌گویند بر سر ۹۰درصد مسائل توافق حاصل شده و تضمین‌های امنیتی شامل تعهداتی شبیه «ماده ۵» پیمان ناتو است. با این حال، منابع اروپایی می‌گویند مسکو هنوز از خواسته‌های ارضی خود عقب‌نشینی نکرده و شکاف‌ها در مسائل کلیدی همچنان باقی است. کرملین اعلام کرده که عدم عضویت اوکراین در ناتو، شرط بنیادین روسیه برای صلح است.
 
وعده «تضمین‌های قوی» غرب و تردیدهای تاریخی اوکراین
رهبران اروپایی در بیانیه‌ای پس از مذاکرات، اعلام کردند که اروپا و آمریکا متعهد به همکاری مشترک برای ارائه «تضمین‌های امنیتی قوی» به اوکراین هستند؛ تضمین‌هایی که شامل استقرار یک «نیروی چندملیتی» به رهبری اروپا و با پشتیبانی ایالات متحده در اوکراین خواهد بود. طبق این بیانیه، ماموریت این نیروها شامل «عملیات در داخل خاک اوکراین»، کمک به بازسازی ارتش این کشور، تامین امنیت آسمان و تقویت امنیت دریایی خواهد بود. همچنین تاکید شده است که نیروی نظامی اوکراین در زمان صلح باید در سطح ۸۰۰ هزار نفر حفظ شود. دو مقام آمریکایی در گفت‌وگو با خبرگزاری رویترز، این حمایت‌های پیشنهادی را «شبیه به ماده ۵» توصیف کردند که اشاره‌ای به اصل دفاع دسته‌جمعی در پیمان ناتو است. 

اوکراین پیش‌تر سیگنال‌هایی فرستاده بود مبنی بر اینکه ممکن است در ازای دریافت تضمین‌های امنیتی محکم از سوی غرب، از رویای پیوستن به ناتو دست بکشد. زلنسکی در جمع خبرنگاران در برلین تاکید کرد که کی‌یف پیش از هرگونه تصمیم‌گیری درباره کنترل اراضی در یک توافق صلح احتمالی، نیازمند درکی شفاف و روشن از تضمین‌های امنیتی پیشنهادی است. وی افزود که هرگونه تضمینی باید شامل نظارت موثر بر آتش‌بس باشد. مقامات اوکراینی نسبت به شکل و ماهیت این تضمین‌ها محتاطانه برخورد کرده‌اند. اوکراین پس از کسب استقلال در سال ۱۹۹۱ نیز تضمین‌های امنیتی با حمایت آمریکا و اروپا دریافت کرده بود، اما آن تعهدات نتوانست مانع تهاجم روسیه در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۲۲ شود.

فریدریش مرتس، صدراعظم آلمان، اعلام کرد که واشنگتن در جریان مذاکرات برلین، تضمین‌های امنیتی «قابل‌توجهی» ارائه کرده است. مرتس در نشست خبری مشترک با زلنسکی تصریح کرد: «آنچه ایالات متحده اینجا در برلین روی میز گذاشته، هم از لحاظ حقوقی و هم مادی، واقعا قابل‌توجه است.» وی با بیان اینکه اکنون فرصت برای آغاز یک «روند صلح واقعی» فراهم شده، یادآور شد که ترتیبات ارضی همچنان موضوعی محوری است. مرتس با قاطعیت تاکید کرد: «تنها اوکراین می‌تواند درباره واگذاری اراضی تصمیم بگیرد و در این مورد هیچ اما و اگری وجود ندارد.»

اوکراین معادله جنگ را تغییر می‌دهد
همزمان با تحولات جبهه دیپلماتیک در برلین، جبهه جنگ نیز شاهد تحولاتی بود. «سرویس امنیت اوکراین» (SBU) اعلام کرد که در یک عملیات دریایی «بی‌سابقه و منحصربه‌فرد»، یک زیردریایی روسی مستقر در بندر نووروسیسک را هدف قرار داده و خسارات حیاتی به آن وارد کرده است. طبق بیانیه این سرویس در تلگرام، این زیردریایی دیزلی-الکتریکی کلاس «کیلو» که مجهز به چهار سکوی پرتاب موشک‌های کروز «کالیبر» بود و برای حمله به خاک اوکراین استفاده می‌شد، هدف نسل جدیدی از پهپادهای زیردریایی موسوم به «سی‌بی‌بی» قرار گرفته است. کی‌یف مدعی است که این شناور در پی این حمله عملا «از کار افتاده» است.

انتشار این خبر در بحبوحه ترافیک سنگین دیپلماتیک در برلین معنادار است. تحلیلگران معتقدند کی‌یف با این اقدام تلاش می‌کند توانایی خود در ضربه زدن به اهداف راهبردی روسیه را به نمایش بگذارد؛ به‌ویژه پس از آنکه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، اظهار کرد که زلنسکی در مذاکرات صلح «برگ برنده‌ای» در اختیار ندارد. اوکراین با این حمله می‌خواهد ثابت کند که همچنان قادر به تغییر معادلات میدان است. دمیترو پلتنچوک، سخنگوی نیروی دریایی اوکراین، هدف قرار دادن یک زیردریایی را دشوارترین نوع عملیات خواند و آن را «نقطه عطفی دیگر» در نبرد دریایی دانست. او به رویترز گفت: «این عملیات بار دیگر تصورات درباره امکانات جنگ دریایی را دگرگون کرد.» پلتنچوک افزود که تعمیر این زیردریایی برای روسیه بسیار چالش‌برانگیز خواهد بود؛ زیرا عملیات تعمیر باید روی سطح آب انجام شود که این امر شناور را مجددا در معرض حملات بعدی قرار می‌دهد. با این حمله، روسیه یکی از چهار زیردریایی حامل موشک کالیبر خود در نووروسیسک را از دست داده است؛ رویدادی که همزمان با تشدید حملات مسکو به زیرساخت‌های انرژی اوکراین رخ می‌دهد.