جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا

محتوا برای مردم شکل برای منتقد


محتوا برای مردم شکل برای منتقد

چاپ هفتم رمان «و نیچه گریه کرد» نوشته اروین د یالوم و ترجمه مهشید میرمعزی در سال ۸۶ موید این نکته است که خواندن کتاب های علمی, روانشناختی, تاریخی و

چاپ هفتم رمان «و نیچه گریه کرد» نوشته اروین د. یالوم و ترجمه مهشید میرمعزی در سال ۸۶ موید این نکته است که خواندن کتاب های علمی، روانشناختی، تاریخی و... به طور خلاصه کتاب های غیرداستانی در بین قشر کتابخوان ما هنوز هم عمل پرفایده تری محسوب می شود، در حالی که داستان خوان ها، اغلب انتظار دارند هر کتابخوانی سالینجر، گرین، گلشیری، محمدعلی، سناپور، گورو، استر، وفی، یوسا، روانی پور، ترقی، پاموک و... را بشناسد، در کمال تعجب درمی یابند، نام بسیاری را نشنیده است و تنها با برخی از آثار داستایوفسکی، سامرست موام، همینگوی، دیکنز و کلاسیک های دیگر آشناست. در این میان رمان هایی که با اهداف آموزش، تفحص، انتقال مفاهیم و... نوشته می شوند، نیاز هر دو دسته را برآورده می کنند و احتمالاً زمینه ساز بحثی مشترک می شوند.

«دنیای سوفی» نوشته یاستین گوردر برای فراگیری مقدمات فلسفه به علاقه مندان توصیه می شود در حالی که رمان خوان ها به این می اندیشیدند که تمهید گوردر برای انتقال احساس هیلدا (قهرمان کتاب) به خواننده، پیش پا افتاده است یا نه. «و نیچه گریه کرد» نیز به خاطر محتوای روانشناختی - فلسفی اش یکی از این کتاب های واسطه محسوب می شود. نویسنده علاقه مند به فلسفه، بستر گفت وگویی فراهم می کند که در آن شخصیت های واقعی مثل نیچه، فروید و یوزف برویر در موقعیت های خیالی برابر هم قرار گیرند و در بحث و جدل های بسیار طولانی اساس تفکرات خود را بر خواننده آشکار کنند. برای علاقه مندان دسته اول، این گفت وگوها و به خصوص جملات قصاری که نویسنده با تاکید فراوان نقل قول می کند، انگیزه یی است برای توصیه کتاب به دیگران. جملات قصار در گوشه های کتاب یادداشت می شوند و خواننده با شعف فراوان هنگام بحث با دیگران آنها را به کار می گیرد، مانند این نقل قول ها از نیچه؛ «آن شو که هستی»، «چیزی که مرا نکشد نیرومندتر می کند»، «به موقع بمیر،» و... اما داستان خوان ها علاوه بر خشنودی شان از فراگیری چیزکی درباره روانکاوی بیان درمانی و... برحسب عادت دنبال ساختار روایت می گردند.

رمان شروع چشمگیری دارد؛ زنی زیبارو (لو سالومه) طی قراری عجیب و غیرمنتظره، دکتر برویر را ملاقات می کند تا از او درخواست کند آینده فلسفه آلمان را با نجات نیچه که هنوز کسی او را نمی شناسد، نجات دهد. نویسنده، هوشمندانه دو سوم بعدی رمان را که با گفت وگوهای طولانی و تخصصی ادامه پیدا می کند، با به میان کشاندن پای زنی در رابطه عجیب اش با نیچه، خواندنی می کند و احتمالاً کم صبرترین خواننده را نیز با خود همراه می کند تا در یک سوم پایانی به شکلی ارضاکننده دو جریان موازی عاشقانه، با قرینه سازی های فراوان به سامان برسند. دهان گشوده رمان که با پیشنهاد لو سالومه رو به جهانی تازه باز شده با گره خوردن دو جریان موازی در یکدیگر، حل شدن کامل معماها و به نتیجه رسیدن بحث و جدل های نیچه و برویر، اندک اندک بسته می شود. رمان کامل است. داستان خوان ها راضی از اینکه نویسنده علاوه بر واقعیات، تخیلش را به کار گرفته تا بتواند جهانی را سامان دهد و راضی اند از اینکه حتی به قیمت تمرکز همه مشکلات بر زنان، رمانی که خوانده اند رمان بوده است. به لطف وجود لو سالومه و برتا پاپن هایم سرنخ دو گره کور یافت می شود و داستانی ۴۵۰ صفحه یی بدون فلاش بک، بدون خاطره پردازی، بدون پرش زمانی نوشته می شود.

تلاش نویسنده برای نزدیک کردن شخصیت های واقعی با بیوگرافی های اغلب آشنا، به پرسوناژهای داستانی، هرچند با تمهیدات معمولی انجام گرفته اما نتیجه بخش بوده است. استفاده از تضادهای رفتاری و تنش های درونی آدم ها، عدم هماهنگی رفتارهای بیرونی با نیات باطنی، از نیچه و برویر شخصیت هایی جذاب ساخته است. جذاب، به معنای راه حلی که نویسنده کوشیده به آن دست یازد تا سردی حرافی های بی پایان فلسفی را اندکی حرارت بخشد. نیچه بسیار مغرور و درون گراست و جز درباره ضعف های جسمانی اش حاضر نیست به داشتن هیچ نوع ضعف روحی اعتراف کند. او فقط یک بار در حال اغما از دکتر برویر یاری می خواهد و درباره تنهایی و عدم تعلقش به جایی یا کسی، گله می کند و همین اندک، تاثیر زیادی بر دکتر به جا می گذارد، تاثیری آن اندازه جدی که برویر تصمیم می گیرد با نقشه یی بسیار پیچیده نیچه را راضی کند در درمانگاه پیشنهادی او بستری شود.

نقشه این است؛ هم زمان که او به درمان میگرن نیچه می پردازد، نیچه افسردگی او را درمان کند. برای برویر نقشی کمتر جذاب و به همان نسبت کمتر کلیشه یی مقرر شده است. برویر به شدت تحت تاثیر بیمار خود قرار می گیرد، نقش خود را باور می کند و به راستی بعد از مدت زمانی کوتاه جای او و بیمارش عوض می شود. افسردگی ساختگی، چهره واقعی خود را نشان می دهد و زندگی سعادتمندانه برویر از دریچه تازه، ملال انگیز و سخت در قید و بند مسوولیت های فراوان و پایان ناپذیر، به نظر می رسد. اما شاید نویسنده در مورد ساختن لو سالومه با وجود تمام شباهت هایی که به آدم های قرن نوزدهم دارد، موفق تر بوده، موفق تر از لحاظ بدیع بودن و ناتمام ماندن. ممکن است این نظر از دیدگاه خوانندگان دسته اول (کتابخوان های منطقی) چندان درست نباشد زیرا مدرن بودن لو را نه به چیره دستی اروین د. یالوم در شخصیت پردازی او بلکه به شواهد تاریخی مربوط بدانند. «لو سالومه خود این گونه می زیسته، فراتر از زمان خود و آزادتر از بسیاری از مردان آن زمان.»

متونی با این ویژگی یعنی جذب همز مان دو نوع خواننده، این فرصت را فراهم می کنند که بار دیگر به ویژگی های عام رمان توجه کنیم و دریابیم که برخی از آنها با وجود کهنگی شان هنوز هم قدرت انسجام بخشیدن به متون غیرداستانی را دارند و نیز این فرصت را که دریابیم چیزی که رمان را از انواع پیش از ظهورش جدا می سازد به شکل مربوط تر است تا محتوا و...

فرشته احمدی



همچنین مشاهده کنید