رشته ای به نام ورزش

ورزش حتماً اسم قشنگ تر و رساتری است همان معنای آمادگی و رشد و انعطاف جسمی را می دهد این همان چیزی است که همه ما از آن بدین گونه نام می بریم, وقتی می خواهیم بگوییم من خیلی ورزش می کنم, اگر ورزش کنی درد کمتری خواهی داشت, در تابستان حتماً پسر کوچکت را به ورزش بفرست, فلانی خیلی ورزشکار است, امروز اصلاً یادم نبود زنگ ورزش داریم

ورزش حتماً اسم قشنگ تر و رساتری است. همان معنای آمادگی و رشد و انعطاف جسمی را می دهد. این همان چیزی است که همه ما از آن بدین گونه نام می بریم، وقتی می خواهیم بگوییم من خیلی ورزش می کنم، اگر ورزش کنی درد کمتری خواهی داشت، در تابستان حتماً پسر کوچکت را به ورزش بفرست، فلانی خیلی ورزشکار است، امروز اصلاً یادم نبود زنگ ورزش داریم! اما به اینجا که رسیدیم، کم کم با اسم جدیدی برای ورزش به عنوان رسمی و سازمان یافته تر آن روبه رو شدیم. تربیت بدنی؛ همان چیزی که زنگی به اسم آن نامگذاری شد. همان چیزی که واحدی به نام آن در بین واحدهای دانشگاهی گنجانده شد و در نهایت همان چیزی که رشته ای و دانشکده ای به نام آن ساخته شد. به عبارتی ورزش کمی رسمی تر و اصولی تر شد.

اما هنگامی که ورزش در سطوح آموزشی قرار می گیرد، چه بار معنایی پیدا می کند

رشته تربیت بدنی می تواند مورد علاقه برخی دانش آموزان که از توانایی جسمانی و سابقه ورزشی خوبی برخوردارند، واقع شود و می تواند به عنوان یک انتخاب از روی ناچاری قرار گیرد.

در هر دو صورت جاذبه های این رشته به کلاس های علمی و عملی برمی گردد. سلامت بدن و ورزیدگی آن از بسیاری جهات بر روی سلامت روان اثر می گذارد و ظرفیت انجام کار و تولید افراد جامعه را بالا برده و کیفیت زندگی را بهبود می بخشد. گرچه مسئله اشتغال فارغ التحصیلان این رشته خیلی مهم است، ولی ما باید به این فرهنگ برسیم که هر جنب و جوش نامش ورزش نیست و حرکات خودسرانه می تواند به انسان آسیب برساند، گرچه در کوتاه مدت متوجه آسیب نشویم. ضریب دروس دبیرستان برای این رشته در اقتصاد، عربی، فارسی ۳ و دروس فلسفه و منطق ۲ می باشد؛ باقی دروس نیز از ضریب یک برخوردارند.

اما چنین تعریف کلاسیکی از رشته تربیت بدنی یا همان علوم ورزشی با آنچه در برداشت عمومی تر جامعه وجود دارد، متفاوت است. آیدان کلانتر، کارشناس تربیت بدنی و علوم ورزشی در این مورد نظر دیگری دارد:«هر جا بگویم که لیسانس تربیت بدنی دارم، همه می گویند وای خوش به حالتون! چه رشته خوبی! همش بازی و تفریحه! در حالی که درس هایی که ما می خوانیم، نه تنها به بازی و تفریح ربط ندارد، بلکه خیلی هم سخت هستند.

حتی هنگامی که برای واحد کارورزی به یک دبیرستان دخترانه رفته بودم، یک روز زنگ تفریح توی دفتر درس امتحان جلسه بعد رو می خواندم که یکی از معلم ها به من گفت: چه کتابی می خوانی گفتم حرکت شناسی. گفت: کتاب درسیه گفتم: بله. گفت: مگه شما درس های خوندنی هم دارید ! بارها این جمله رو شنیدم و مغزم سوت کشیده. اگه یه آدم بی سواد این حرف را می زد، عجیب نبود اما وقتی دبیر مملکت با تحصیلات دانشگاهی این حرف را بزند، عجیب است.»

این کارشناس تربیت بدنی سپس رشته ای که در دانشگاه خوانده است را چنین معرفی می کند:رشته تربیت بدنی از مقطع دیپلم تربیت بدنی شروع و بعد از کاردانی، کارشناسی و کارشناسی ارشد به مقطع دکترا می رسد. در مقطع کارشناسی ارشد گرایش های مختلفی هست که دکترا هم به همون گرایش ها ختم می شود.

این رشته در کارشناسی سه گرایش دارد: دبیری تربیت بدنی و علوم ورزشی، تربیت بدنی و علوم ورزشی گرایش جانبازان و معلولین و تربیت بدنی و علوم ورزشی با گرایش آزاد. در مقطع کاردانی هم تا جایی که من اطلاع دارم، گرایش مربیگری هم وجود دارد.

بعد می رسیم به تعداد واحدهای عملی و تئوری. در کارشناسی ۱۴۱ واحد وجود داره که فقط و فقط ۳۶ واحد از این ۱۴۱ واحد عملیه و بقیه درس ها تئوریه، تازه ۹۰ درصد درس های عملی باز هم جزوه و امتحان تئوری دارند.واحدهای تئوری شامل این درس هاست: آناتومی انسانی، فیزیولوژی ورزشی ۱و ،۲ فیزیولوژی انسانی، حقوق ورزشی، زیست شناسی، بیوشیمی، فیزیک ۱و ۲و ،۳ بیومکانیک ورزشی، تاریخ تربیت بدنی، بهداشت و ورزش، حرکت درمانی، کمک های اولیه در ورزش، اصول و مبانی تربیت بدنی، تربیت بدنی در مدارس، مدیریت سازمان های ورزشی، زبان انگلیسی ۱و ۲و تخصصی، روانشناسی ورزشی، حرکات اصلاحی، یادگیری حرکتی، رشد و تکامل حرکتی در طول عمر، حرکت شناسی، فیزیوتراپی و.‎/‎/ .

و البته واحدهای عملی: والیبال ۱ و ۲ و تخصصی، بسکتبال ۱و ۲ و تخصصی، شنا ۱ و ۲ و ۳ و تخصصی، آب درمانی، کار با دستگاه، هندبال ۱ و ،۲ دوومیدانی ۱ و ،۲ کاراته، ژیمناستیک ۱و ۲ و تخصصی، فوتسال، کوهنوردی، شطرنج، تنیس روی میز ۱ و ۲ و تخصصی، بدمینتون ۱ و ،۲ آمادگی جسمانی ۱ و ،۲ گلف، نجات غریق، کشتی و وزنه برداری و فوتبال برای پسران و یک سری واحدهای دیگر.

بعضی از این درس ها اختیاری هستند، مثلاً من کوهنوردی و کاراته را نگرفتم. بعد هم این که درس های عملی وقتی به ۲ و تخصصی می رسید، حتماً امتحان تئوری هم داشت. مثلاً من الآن دقیقاً می دانم که اندازه یک زمین والیبال چقدره، چرا حلقه بسکتبال به وجود آمد، ارتفاع مانع دوومیدانی برای خانم ها و آقایان چند سانتی متر است و حتی ترم های آخر داوری و مربیگری رشته ها را هم یاد می گرفتیم و امتحانات تئوری برگزار می شد.در اصل رشته تربیت بدنی رشته میان رشته ای است که از علوم مختلف برای تقویت و تربیت جسم و روان انسان استفاده می کند.

این رشته از یک سو شامل رشته های پایه پزشکی است تا جایی که فارغ التحصیل آن تا حد یک پزشکیار با جسم انسان آشنا می شود و از سوی دیگر بخشی از دروس این رشته شامل علوم تربیتی است تا دانشجوی این رشته با تنش و واکنش انسان ها آشنا شود و بتواند به عنوان یک مربی با ورزشکاران یا دانش آموزان به درستی برخورد کند و بالاخره یک بعد این رشته شامل علوم ورزشی می شود یعنی دانشجو، علوم ورزشی را به صورت علمی و عملی آموزش می بیند تا بتواند در رشته های مختلف ورزشی مهارت داشته باشد و همچنین توانایی تحقیق در علوم ورزشی را به دست بیاورد.

با این حال رشته ای که تا به حال در آموزش های عمومی و دریافت کلی جامعه چندان شناخته شده نیست، توانایی های خاصی را برای ورود می طلبد.

دانشجوی این رشته باید از کودکی ورزشکار باشد. چون یکسری از مهارت های پایه ای مانند ژیمناستیک و یا دوومیدانی که نیاز به هماهنگی کامل عصب و عضله دارد را نمی توان در بزرگسالی فراگرفت. در ضمن افرادی که از کودکی اهل ورزش هستند، انگیزه بیشتری برای فراگیری مطالب علمی و عملی از خود نشان می دهند. یکی دیگر از این شرایط این است که قد آقایان داوطلب رشته تربیت بدنی باید حداقل ۱۶۵ سانتیمتر و خانم ها ۱۵۸ سانتی متر باشد (قهرمانان تیم ملی از شرط یاد شده مستثنی هستند) این رشته به صورت نیمه متمرکز دانشجو می گیرد. یعنی در یک آزمون عملی مهارت، آمادگی و توانایی جسمی دانشجویان سنجیده می شود.

اما آنچه در پس همه این مراحل می ماند، کارآیی این رشته در بازار اشتغال است. همان چیزی که در نهایت ارزش های کاربردی یک رشته را بسته به میزان رشد همه جانبه بستر جامعه تعیین می کند. فارغ التحصیل تربیت بدنی می تواند به عنوان مربی و مسئول ورزش در وزارتخانه ها و بعضی از وزارتخانه ها که بخش تربیت بدنی دارند، فعالیت کند. همچنین می تواند در ساخت وسایل و البسه ورزشی مشاور یک طراح باشد.

چون نظرات یک کارشناس ورزشی نقش مؤثری در بهبود وسایل ورزشی دارد. در کل فارغ التحصیل این رشته اگر فرد فعالی باشد، هیچ وقت بیکار نمی ماند چون می تواند به عنوان مربی در باشگاه های ورزشی آزاد فعالیت کند و یا به عنوان مربی، کارشناس یا مربی بدنسازی جذب سازمان تربیت بدنی شود. اما این تمام ماجرا نیست. مهیار شانه ای، دانش آموخته تربیت بدنی و مربی تنیس در این مورد می گوید: «حقیقت اصلی در مورد بازار کار این رشته به این نکته بر می گردد که که نیازهای ورزشی جامعه چگونه تعریف شده باشد؛ هرچه سطح این نیازها تعریف شده یا شناخته شده تر باشد، امکان استفاده از توانایی های بالقوه این رشته بیشتر خواهد شد. بدین ترتیب تعریف شغلی از دانش آموختگان این رشته تنها در مراتب دولتی وزارتخانه ها به نوعی ناشی از فرهنگ کارمندپروری از فارغ التحصیلان دانشگاه هاست. در حالی که این سیستم پویا، فعال و به روز ورزش خواهد بود که میزان نیاز به کارشناسان ورزشی و تربیت بدنی را در سطوع کاربردی مشخص می کند.»

این همه در حالی است که مدیرکل تربیت بدنی وزارت آموزش و پرورش از کمبود بیش از ۲۱ هزار مربی تربیت بدنی می گوید. بررسی چگونگی دروس تربیت بدنی در محیط های آموزشی می تواند زوایای مختلف سیستم آموزشی را روشن کند؛ این که چه کاستی هایی به ویژه در این زمینه وجود دارد.

نادره فرشچی، پژوهشگر در این مورد می گوید: در ساعت درس تربیت بدنی که در ظاهر فقط به فعالیت های بدنی پرداخته می شود، بلکه در معنا یک فرد در تمام ابعاد وجودی مانند روحی و روانی نیز محک زده می شوند؛ مثلاً افراد گوشه گیر و منزوی، اشخاصی که در برقراری ارتباط با دیگران دچار مشکل می باشند و یا دانش آموزان ناسازگار و پرخاشگر و یا افراد مستعد در رشته های مختلف ورزشی توسط یک دبیر متخصص در امر تربیت بدنی شناسایی می شوند و با دادن راهکار های مناسب مانند یک مشاور عمل می کنند.اگر دانش آموزان از نظر فعالیت بدنی و تحرک، سیر نزولی را طی کرده باشند، باعث به وجود آمدن امراض مختلف مانند ناهنجاری های جسمانی و افزایش وزن و یا حتی بیماری های دیگر می شود.هنگامی که از دانش آموزان در ۸ دبیرستان منطقه ۱۳ آموزش و پرورش خواسته شد تا بهترین شیوه اجرای درس تربیت بدنی را بگویند، این داده ها به دست آمد:

۳۰ درصد دانش آموزان تمایل داشتند که ساعت درس تربیت بدنی آنها در سالن های ورزشی تشکیل شود تا آنها با فراغ بال بهتری بتوانند به فعالیت بپردازند. زیرا آنها پوشش مانتو و مقنعه را مانعی جهت انجام حرکات ورزشی می دانستند و در کل فضاهای مدارس را محیط مناسب جهت تربیت بدنی نمی شناختند.

۲۰ درصد از این دانش آموزان معتقد بودند که در ساعت ورزش هر دانش آموزی بتواند به رشته مورد علاقه خود بپردازد و هیچ گونه مانعی برای این کار وجود نداشته باشد.

بیشتر این افراد رشته های مورد علاقه خود را حرکات و ورزش های جدید که در سراسر دنیا رایج است، معرفی می کردند؛ مانند حرکات ایروبیک، اسکیت، دوچرخه سواری، شنا، فوتسال، هاکی و.‎/‎/ و بیان می داشتند که ما نباید مطابق امکانات موجود به ورزش بپردازیم بلکه وسایل ورزشی باید مناسب با تقاضای دانش آموزان که آن نیز مطابق زمان می باشد، تهیه و در اختیار آنان گذاشته شود.

۲۰ درصد دانش آموزان نوشته اند که یک جلسه تربیت بدنی در هفته جهت یادگیری چندان مؤثر نمی باشد و مواردی مانند آمادگی جسمانی که حداقل دو یا سه تایم در هفته نیاز دارد، در این زمان کم جز درد عضلانی و در نتیجه ایجاد دلزدگی و بیزاری از این گونه فعالیت ها حاصل دیگری در بر ندارد (دوی استقامت، دراز نشست، کشش بارفیکس)‎/

۱۵ درصد دانش آموزان در رابطه با ارزشیابی درس ورزش بیان داشتند که هر فرد باید نسبت به خودش سنجیده شود و یک ساعت و نیم تربیت بدنی در هفته فرصتی را برای مبحث تئوری در بر نمی گیرد.

۱۵ درصد از دانش آموزان اعتقاد داشتند ساعت ورزش باید همراه با موزیک، شادی، نشاط و تفریح باشد.

نتیجه ای که از این بررسی به دست آمد، این نکات را روشن می کند که اکثر دانش آموزان از یکنواختی رشته های تربیت بدنی که در مدارس تدریس می شود (بدمینتون، بسکتبال، والیبال) احساس رضایتمندی ندارند و جایگزینی رشته هایی مانند اسکیت، شنا، فوتسال، حرکات ایروبیک و ورزش های رزمی را خواهانند. فضاهای ورزشی مدارس به محیط هایی تبدیل شود که دانش آموزان با آرامش خاطر به فعالیت بپردازند بدون پوشش مانتو و مقنعه فعالیت های ورزشی همراه با موسیقی باشد.

در نتیجه با پر کردن ساعت ورزش می توان از حرکت جوانان به سمت و سوی جاذبه های کاذب جلوگیری شود. همچنین با پربار کردن کلاس های ضمن خدمت می توان رشته های جدید و متداول در جهان را به دبیران تربیت بدنی آموزش داد.

همکاری نزدیک سازمان های (سازمان تربیت بدنی، شهرداری مناطق، آموزش و پرورش) برای به کارگیری فضاهای مناسب مانند سالن های ورزشی و استخر های شنا و محسور کردن حیاط مدارس دخترانه برای استفاده بهینه دانش آموزان از دیگر نکات است.

فراخوانی دانش آموزان زبده مدارس و شرکت آنها در مسابقات بین مناطق در نتیجه مصرف بودجه آن جهت پیشبرد ورزش مدارس از دیگر نکات به دست آمده است.

[مهری حقانی]