انتخابات، نقطه عطف سیاسی

در ۳۰ ژانویه ۲۰۰۵ چه اتفاقی در عراق رخ داد و تا چه حد می تواند آینده این كشور را ترسیم كند؟ آیا اساسا می توان تصور كرد كه براساس نتیجه انتخابات، حكومتی تشكیل خواهد شد كه اكثر مردم عراق از آن حمایت كنند و از این رهگذر، این كشور از بحران ناامنی خارج گردد! از زاویه ای متفاوت، گفتگوهای اخیر نگروپونتی سفیر كبیر آمریكا در عراق با گروه ها و احزاب عراقی برای تشكیل ائتلاف سیاسی تازه، چرا پیش از اعلام نتایج انتخابات آغاز شده است؟
مگر نه اینكه دولت آ ینده عراق براساس نتایج انتخابات باید شكل گیرد، تا از مشروعیت داخلی برخوردار باشد و به نحو بهتری بحران داخلی را اداره كند! آیا این رفتار آمریكا این نگرانی را نمایان ساخته است كه این كشور اشغالگر نمی تواند اجازه دهد فهرست طرفداران آیت الله سیستانی اكثر كرسیهای مجلس مؤسسان را به دست آورند و آمریكا تابع تصمیم آنهاباشد؟ یا اینكه آمریكا ممكن است در نتایج انتخابات دست برد و همه گروههای سیاسی را در اقلیت قرار دهد تا فرصت مانور سیاسی پیدا كند و از طریق ایجاد ائتلافهای مختلف سیاسی از گروههای عراقی، اهداف خود را دنبال كند؟ در پاسخ به مجموعه این پرسشها ابتدا باید تبیین شود كه انتخابات عراق بر اساس خواست چه كسی یا طرفی برگزار گردید. شناخت این طرف در تحلیل و پاسخ دادن به پرسشهای بالا كمك شایانی می كند. از مراجعه به صورت جلسه اجلاسهای لندن وصلاح الدین كه پیش از حمله آمریكا به عراق برگزار شد، به روشنی درمی یابیم كه آمریكا قصد داشت به طور مستقیم و از طریق یك فرماندار نظامی عراق را اداره كند. زلمای خلیل زاد سفیر و فرستاده آمریكا به این دو اجلاس به اكثررهبران معارض عراقی ابلاغ كرد كه آمریكا نمی خواهد صدام حسین را سرنگون سازد و مخالفان وی را به قدرت برساند بلكه برای خود وظیفه ای قائل است كه مستقیما باید انجام دهد. جالب است در صورت جلسه لندن خلیل زاد گاهی جایگاه خود و دولتش را در عراق فراموش می كرد و درباره موافقت با بازگشت مخالفان عراقی به سرزمین آباء و اجدادی خود پس از سرنگونی صدام تشكیك می كرد و تصمیم گیری در این باره را به آینده موكول می ساخت.آمریكا پس از سرنگون ساختن رژیم صدام حسین همین تفكر را پیاده كرد و آقای گارنر كه چند صد تن از تكنوكراتهای آمریكایی را به همراه داشت، به عنوان فرماندار نظامی عراق تعیین كرد. چند هفته بیشتر وقت لازم نبود تا آمریكا دریابد عراق را با فرماندار نظامی نمی توان اداره كرد و به همین علت گارنر تلاش كرد تا از معارضان عراقی كمك گیرد. گارنر پیشنهاد كرد رهبران سیاسی عراق به عنوان مشاوران وی در زمینه های مختلف كمك كنند ولی آنچه آمریكا را غافلگیر كرد این بود كه هیچ كدام از رهبران گروههای سیاسی پیشنهاد مشاور گارنر شدن را قبول نكردند و تنها چارچوب قابل قبول آنها ایجاد شورای حاكمیت است كه به عنوان قوه مقننه موقت می تواند ایفای نقش كند. آمریكا كه در عراق با وضعیت غیرمنتظره ای روبه رو شد و برای مهار بحران عراق نیازمند همكاری گروههای سیاسی بومی بود، این پیشنهاد را پذیرفت. این تحول اولین عقب نشینی آمریكا در برابر خواست مردم عراق به شمار می آید.مقوله انتخابات، دومین خواست مردم عراق بود كه اولین بار از زبان آیت الله سیستانی عنوان شد. آمریكا برای مدتی زیر بار این خواست نرفت تا اینكه فشار بین المللی با این خواست مردم عراق همسو شد. اقدام یكجانبه آمریكا در عراق، این كشور را در عرصه بین المللی منزوی ساخت و آمریكا برای جلب همكاری بین المللی با هدف مهار بحران عراق ناگزیر شد به سازمان ملل برگردد. در بحث های داغ شورای امنیت، نمایندگان فرانسه، چین و روسیه، شرط مشروعیت بخشیدن به اشغال عراق به دست نیروهای آمریكا را اعلام جدول زمان بندی شده عقب نشینی نظامی آمریكا از این كشور عنوان كردند. در نهایت آمریكا ناگزیر شد به خواست مردم عراق یعنی برپایی انتخابات حداكثر تا تاریخ ۳۰ ژانویه ۲۰۰۵ تن دردهد واین توافق در متن قطعنامه ۱۵۴۶ درج گردید.
تا اینجا كاملا روشن است كه آمریكا نه موافق برگزاری انتخابات بود و نه درپی آن بود بلكه این خواست مردم عراق است كه از طریق اخضر ابراهیمی به سازمان ملل منتقل و قانونمند شد. حال كه خاستگاه انتخابات نمایان شد به چگونگی انتخابات و تحلیل آن بپردازیم.به گفته كمیساریای انتخابات عراق كمی بیش از ۶۰درصد از واجدان شرایط در انتخابات شركت كردند (بیش از هشت میلیون نفر). این مشاركت با توجه به جنگ اعلام شده شاخه القاعده به رهبری زرقاوی و بازماندگان بعثی و همچنین شرایط دیگر قابل توجه است. اعلام ممنوعیت رفت و آمد خودرو در روز انتخابات از مشاركت سالمندان در انتخابات به علت ناتوانی جسمی به شدت كاست.اشكالات ثبت نام افراد و یا نبود نام بسیاری افراد در فهرست ها هر چند كه به علت نوپابودن پدیده انتخابات قابل اغماض است اما در نهایت، میزان مشاركت را تقلیل داد. همچنین محدودشدن حوزه های اخذ رای در خارج از عراق در این فرآیند موثر بود. به عنوان نمونه در كشورمان به رغم وجود دهها هزار عراقی تبار در استان اصفهان به علت افتتاح نكردن مركز انتخاباتی در این استان، آنها ناگزیر بودند دوبار به شهر قم كه نزدیكترین مركز بود، سفر كنند، یك بار برای ثبت نام و بار دیگر برای رای دادن، كه این كار شاق برای همگان میسر نبود.به هر حال به رغم موانع بسیار، مشاركت بیش از ۶۰درصد در انتخابات ضریب بالای امید نزد مردم عراق را نمایان می سازد. افزون بر آن این انتخابات واقعیت دیگری را روشن می سازد و آن اینكه مردم عراق دیوار ترس را كه رژیم گذشته مدت سه دهه نهادینه ساخته بود، از میان برداشتند كه این تحول در آینده سیاسی عراق به عنوان متغیر بسیار مهمی ایفای نقش خواهد كرد.به گفته شاهدان عینی از ۱۸ استان عراق مشاركت در انتخابات در ۱۶ استان بالای ۵۰درصد بوده است و این به انتخابات مشروعیت می بخشد. در نه استان شیعه نشین: بصره، میسان، واسط، ذی قار، المثنی، القادسیه، نجف، بابل و كربلا، میزان مشاركت به ترتیب ،۶۶ ،۹۹ ،۷۵ ۶۶،۸۰،۵۶ ، ۸۰ و ۹۰درصد بوده است. این درصدها نشان می دهد كه فتوای مراجع شیعه در ضرورت شركت در انتخابات در میان جامعه شیعه تا چه حد مؤثر بوده است.در استان بغداد كه پنج میلیون جمعیت دارد و شیعیان چهار پنجم جمعیت آن را تشكیل می دهند، میزان شركت در انتخابات بیش از انتظار بود.در بخش شرقی بغداد موسوم به رصافه میزان مشاركت ۶۵درصد و در بخش غربی آن موسوم به كرخ میزان مشاركت ۹۵درصد بوده است.با توجه به تمركز عملیات نظامی مخالفان انتخابات در پایتخت، میزان مشاركت در بغداد كه بالاتر از میانگین ملی بوده است، نشان دهنده رشد سیاسی جامعه پایتخت است. در استان دیاله كه شیعیان نیمی از جمعیت آن را تشكیل می دهند، درصد مشاركت ۵۰درصد بوده است.در سه استان كردنشین دهوك، سلیمانیه و اربیل میزان مشاركت به ترتیب ۸۰ درصد، ۷۰ درصد، ۶۰ درصد بوده است كه این میزان مشاركت نزدیك به میانگین مشاركت شیعیان است. با توجه به شرایط امنیتی بهتر استانهای كردنشین، این میزان مشاركت كمتر از حد انتظار بود.
جالب اینجاست كه میزان مشاركت در استانهای عرب سنی صلاح الدین نینوی و انبار بیش از حد انتظار و به ترتیب ،۶۰ ۴۰ و ۳۸درصد بود. برخی افراد با توجه به موضع سیاسی سنیهای عرب در تحریم انتخابات و نیز اعلام جنگ گروههای مختلف آنها ضد انتخابات، مشاركت قابل توجه در انتخابات را انتظار نداشتند ولی این میزان مشاركت نشان داد كه جامعه سنی های عرب اتفاق نظر كاملی درباره مسایل سیاسی ندارند. در استان نفت خیز كركوك كه تنوع قومی مهمترین ویژگی آن است درصد مشاركت از میزان ۶۰درصد فراتر رفت كه احتمالا نتیجه مشاركت بالای تركمانهای شیعه وكردهای سنی این استان است.بنابراین می توان نتیجه گرفت كه انتخابات در همه استانهای عراق مورد توجه مردم قرار گرفت. همچنین تلاش گروههای تروریستی و بعثی برای كاهش میزان مشاركت مردم از طریق به كارگیری سیاستهای ارعاب كه با هدف از بین بردن مشروعیت انتخابات انجام گرفت، نتیجه بخش نبود و نتوانست میزان مشاركت را به زیر ۵۰درصد برساند. از نتایج انتخابات می توان نتیجه گرفت كه كردهای فیلی شیعه و تركمانهای شیعه در رفتار سیاسی خود همانند شیعیان عرب رفتار می كنند و معیارهای قومی، بر رفتار آنها تاثیر چندانی ندارد.مهمترین نتیجه انتخابات این است كه مردم عراق دیوار ترس را از بین بردند و در فرآیند تصمیم گیری شركت كردند. این رفتار ضمانت بسیار مهمی است چه در خلق تحولات آینده و چه در برخورد با هر گونه تلاشی كه می كوشد نتیجه انتخابات را دور زند و یا در آن دست ببرد و در نهایت تلاش آ مریكا برای توافق در مورد ائتلاف سیاسی كه دولت آینده را تشكیل خواهد داد پیش از اعلام نتایج با توجه به تحولات رفتاری در جامعه عراق ممكن است با واكنش جدی مراجع و مردم عراق روبرو گردد.

منبع : خبرگزاری جمهوری اسلامی ـ ایرنا