ترس از دندانپزشکی

به هیچ وجه نباید كودك را ترساند یا اینكه او را به زور مجبور به پذیرش درمان كرد
دكتر علیرضا آشوری
هر كسی یك بار، فقط یك بار دندان درد گرفته باشد، با تمام وجود خود اهمیت دندانپزشكی و مراقبت از دندان ها را درك خواهد كرد. اینكه چرا دندان ها و بافت های نگهدارنده آنها مثل لثه دچار تخریب می شوند، بحث مفصلی را می طلبد كه مهمترین آن عدم رعایت بهداشت دهان و دندان عمدتا به دلیل تنبلی است.با این حال یك دلیل فرعی اما بعضا مهم هم برای عدم مراجعه و درمان بیماران به دندانپزشك(جدا از مشكلات مالی) وجود دارد و آن ترس است. اگر با خیلی ها درباره ترس از دكتر حرف بزنیم، شاید بخندند و مسخره كنند اما این واقعیت انكارناپذیر است. حتما دیده اید كه بعضی از مردم بخصوص كودكان از آمپول زدن می ترسند اما این ترس با بالا رفتن سن كم كم برطرف می شود ولی در برخی موارد این ترس به صورت پایدار باقی می ماند. در مورد دندانپرشكی قضیه دقیقا به این منوال است.
ترس از دندانپزشكی یا Dental phobia یكی از انواع ترس های مرض گونه است. ترس هایی مثل ترس از ارتفاع، ترس از دیدن رنگی خاص، ترس از خیابان و..... در این موارد، بیمار بنابر دلایلی روانی كه اغلب ریشه در سالهای دور دارد از چیزی می ترسد و این ترس با هیچ معیار عقلی قابل توجیه نیست. وقتی فردی دچار چنین وضعیتی می شود انگار كه با شوك شدیدی مواجه شده باشد می ترسد، رنگش می پرد، عرق سرد بر صورتش ظاهر می شود، نفسش به شماره می افتد و حتی در موارد شدید ممكن است از شدت ترس بیهوش شود. در این شرایط فرد حس می كند در برابر آن عامل محرك و ترسناك بی یار و یاور است و هیچ كس و هیچ چیز نمی تواند به او كمك كند. در نتیجه احساس ترس و این تلقین ناخودآگاه دور باطلی ایجاد می كند كه شكستن آن بعضا به چالشی بزرگ برای روانپزشك تبدیل می شود. جالب اینكه بعداز رفع حالات حمله، فرد بشدت از ترس و وضعیت قبل خود احساس شرمندگی و خجالت می كند. همین احساس خجالت بعضا در برخی موارد باعث می شود فرد حتی قادر به مطرح كردن مشكل خود نباشد.
ترس از دندانپزشكی شدت و ضعف دارد و از حالات خفیف تا شدید و بیمارگونه را شامل می شود.
این ترس ها از منابع متفاوتی می آیند و می توانند باعث بروز واكنش های ترس شوند. دكتر حسن شایسته، متخصص جراحی لثه، ایمپلنت های دندانی و بیولوی دهان از دانشگاه UCLA آمریكا و عضو هیات علمی بخش بیولوی دهان قسمت تحقیقات استخوان و ایمپلنت همان دانشگاه در مورد علل ترس از دندانپزشكی می گوید: دنتال فوبیا عمدتا به خاطرات بد از دندانپزشكی در دوران كودكی باز می گردد. وقتی بچه ای در كودكی به زور و به دنبال دندان درد به مطب دندانپزشكی می رود و به زور او را مجبور می كنند تا روی یونیت دندانپزشكی بنشیند حتی اگر درمان در نهایت نتیجه مثبتی هم داشته باشد، خاطره بد این درمان برای او باقی می ماند و می تواند در آینده بشدت دردسرساز شود. یعنی این ترس باقی بماند و در بزرگسالی هم آن فرد از دندانپزشكی بترسد. در بزرگسالان این مشكل ابتدا به ساكن كمتر ایجاد می شود اما اگر ایجاد شود دلیل آن عمدتا درمان دردناك و نبودن بیحسی مناسب حین درمان های قبلی بوده است. چنین وضعیتی معمولا هنگام درمان های اندو(ریشه دندان) یا كشیدن دندان اتفاق می افتد كه به خاطر عفونت یا برخی شرایط دیگر بیمار بخوبی بی حس نشده و خاطره آن درمان دردناك برایش باقی می ماند. دكتر شایسته می افزاید:گاهی این خاطره آنقدر ناخوشایند است كه وقتی فرد در خیابان بوی یكی از مواد دندانپزشكی به نام انول به مشامش می خورد از شدت ترس دچار حالت شوك می شود.(انول ماده ای است كه بوی خاص مطب های دندانپزشكی مربوط به آن است)
جدا از موارد فوق دلایل دیگری هم برای ایجاد این ترس مرضی وجود دارد. دكتر شایسته می گوید:برخی از لوازم مورد استفاده در دندانپزشكی واقعا ترسناك هستند مثل سرنگ تزریق یا فورسپس های مخصوص كشیدن دندان كه بیمار آن را به شكل گازانبر می بیند. از سوی دیگر صدای لوازم چرخشی دندانپزشكی مثل صدای سوت توربین و سایر هندپیس ها كه بیماران به آن مته می گویند بسیار گوشخراش است و بیماران بخصوص بچه ها حق دارند از آنها بترسند. وضعیت خاص بیماران روی یونیت و تسلط دندانپزشك بر آنها هم در ایجاد این ترس بی تاثیر نیست!
دكتر شایسته می افزاید: ظاهر دندانپزشك هم یكی از عوامل ناخوشایند است. وقتی دندانپزشك ماسك بزند در كنار نور شدیدی كه از چراغ یونیت می تابد، می تواند به برخی از بیماران احساس ناخوشایندی القا كند.
اما یكی از مهمترین دلایل ترس از دندانپزشكی، تبلیغات و برنامه های نادرست و حرف های اغراق آمیز دوستان و آشنایان درباره دردناك بودن و وحشتناك بودن این درمان ها است. بسیاری از بچه ها را با این جمله می ترسانند كه اگه گریه كنی می بریمت دندانپزشكی!. اگر دندانپزشكی اینقدر رشته مخربی بود، مطمئنا آن را از برنامه تحصیلی تمام دانشگاه های دنیا جمع می كردند.
ترس روح را می خورد
این ترس مرض گونه باید درمان شود وگرنه بیمار هرگز نمی تواند درمان مناسب و قابل قبولی دریافت كند و این مساله باعث از بین رفتن دندان ها یا ایجاد مشكلاتی جدی نظیر عفونت های وسیع ناحیه سر و گردن خواهد شد. دكتر شایسته در مورد راهكارهای مقابله با این ترس از سوی دندانپزشك می گوید: در مورد كودكان این مساله بسیار مهم و جدی است. به هیچ وجه نباید كودك را ترساند یا اینكه او را به زور مجبور به پذیرش درمان كرد. بعضا پیش می آید كه متخصصان اطفال یك یا دو جلسه بدون انجام هیچ كار دندانپزشكی صرفا با كودك صحبت كرده و با او ارتباط برقرار می كنند. البته این مورد به مورد فرق می كند ولی اگر ارتباط صحیح و مناسبی با كودك برقرار شود او بسیار ساده تر درمان را می پذیرد و دیگر خاطره بدی در ذهنش باقی نخواهد ماند.
ترس در بزرگسالان كمی پیچیده تر است. این افراد حتی بعضا از بیان ترس خود شرم دارند. در این موارد تشخیص اینكه بیمار می ترسد، با دندانپزشك است. دكتر شایسته می گوید: كلید اصلی حل این مشكل صحبت كردن با بیمار و گوش كردن به مشكلات اوست. باید درمان را برای او تشریح كنیم و تا وقتی كاملا بی حس نشده نباید برایش كار كنیم. البته گاهی بیمار آنقدر می ترسد و استرس دارد كه حتی به رغم یك بی حسی كامل و مطمئن بازهم احساس درد می كند. در این شرایط تا استرس بیمار برطرف نشود نمی توان كاری انجام داد چون او از شدت اضطراب و ترس احساس درد خواهد داشت.دكتر شایسته می گوید: باید محیط كار آرام باشد. از سوی دیگر بیمار با چنین مشكلی باید زمانی ویزیت شود كه از لحاظ روحی وضعیت مناسبی دارد مثلا صبح زود؛ باید با بیمار صحبت كرد تا آرام شود. اما اگر به رغم این مسائل باز هم مشكل پابرجا بود چه باید كرد؟ دكتر شایسته می گوید: یك راه، استفاده از داروهای آرامبخش قبل از آغاز درمان است كه دندانپزشك برحسب مورد از شب قبل از درمان دستور مصرف دارو را می دهد. اما این بیماران باید حتما كسی را همراه داشته باشند تا احیانا به دلیل خواب آلودگی ناشی از مصرف دارو دچار مشكل نشوند. دكتر شایسته می افزاید: در آمریكا می توان از گاز اكسیدنیترو N۲O استفاده كرد ولی در ایران مجاز به استفاده از آن نیستیم. این گاز به نسبت ۲۵ به ۷۵ با اكسین تركیب شده و بیمار آن را استنشاق می كند و در كاهش اضطراب بیمار بسیار موثر است بخصوص در دندانپزشكی اطفال فوق العاده مفید است. اما اگر هیچكدام از این روش ها جواب نداد تنها راه، فرستادن بیمار به اتاق عمل و درمان تحت بیهوشی عمومی است. البته بعضی بیماران از اتاق عمل هم می ترسند ولی بسیاری، اتاق عمل را ترجیح می دهند. بخصوص هنگام انجام جراحی های وسیع مثل ایمپلنت یا پیوند استخوان. جراحی در اتاق عمل، هم برای بیمار مطلوب تر است، هم برای دندانپزشك.
دكتر شایسته در مورد روش های كاهش ترس از دندانپزشكی از دید بیماران می گوید: بیماری كه می ترسد نباید ترس خود را مخفی كند و باید حتما آن را با دندانپزشك درمیان بگذارد. گاهی اوقات ما مجبوریم حتی بیمار را به یك روانپزشك ارجاع دهیم. در آمریكا بخصوص این كار فوق العاده مرسوم و نتایج فوق العاده ای داشته است. اگر هم این كار را انجام ندهیم بیمار بعد از صحبت كردن با دندانپزشك می تواند كم كم با تلقین مثبت احساس ترس را از خود دور كند. چون ترس آموختنی است، پس می توان به طریقه معكوس آن را از بین برد. بیمار باید بداند اگر بر ترس خود غلبه نكند و تحت درمان قرار نگیرد ممكن است دچار عوارض به مراتب بدتری شود.
انجمن دندانپزشكی ایالات متحده چند راه جالب برای كاهش ترس از مطب های دندانپزشكی به بیماران توصیه كرده است، جدا از مواردی كه قبلا ذكرشان رفت، می توان به استفاده از واكمن برای نشنیدن صداهای تند و تیز لوازم دندانپزشكی، استفاده از روش های ریلكسیشن روی یونیت و در مطب و تلقین های مثبت برای فراموش كردن ترس اشاره كرد.
به والدین اكیدا توصیه می شود: هرگز كودكان خود را از دندانپزشكی نترسانند. تزریقات دندانپزشكی بندرت دردناك هستند و تحمل سروصدای ناخوشایند لوازم دندانپزشكی صدها بار به تحمل دندان درد و عوارض و عواقب بعدی آن می ارزد.

منبع : خبرگزاری فارس