حقه بازی دموکراتیک در جمهوری آذربایجان

بد نیست در اینجا اشاره ای به رفتار زمامداران كاخ سفید در قبال دو متحد مسلمان خود یعنی مصر و ازبكستان شود. حكومت مصر به رهبری «حسنی مبارك» رئیس جمهور این كشور تاكنون همواره به عنوان یكی از متحدان منطقه ای آمریكا در خاورمیانه و شمال آفریقا شناخته می شده است. امروزه روابط قاهره و واشینگتن در زمینه های مختلف سیاسی و اقتصادی در سطح قابل اعتنایی قرار دارد. حكومت ازبكستان به رهبری «اسلام كریم اف» رئیس جمهور این كشور نیز نمونه مشابه دیگری را در اختیار می گذارد. زمامداران تاشكند به ویژه طی سالیان اخیر توانسته اند روابط نسبتاً مستحكمی را با همتایان آمریكایی خویش برقرار سازند. همكاری های این دو علاوه بر حوزه های سیاسی و اقتصادی در حوزه نظامی نیز رشد داشته است. تاسیس یك پایگاه نظامی آمریكایی در ازبكستان به خوبی نمایانگر اوج گیری روابط دوجانبه است.اما پرسشی كه در اینجا لازم است پاسخی برای آن یافت شود این است كه آیا برگزاری انتخابات مخدوش ریاست جمهوری در مصر كه قرار است در آینده نه چندان دور شاهد آن باشیم باید مورد تایید دولت «بوش» قرار بگیرد؟ و آیا تداوم همكاری آمریكا با حكومت اقتدارگرای ازبكستان كه چندی پیش صدها تظاهركننده را در یكی از بزرگترین شهرهای این كشور به خاك و خون كشید واقعاً لازم است؟ پاسخ به این قبیل پرسش ها را به بررسی دقیق نمونه مشابه دیگری از رفتارهای تناقض آمیز دولت «بوش» با متحدان منطقه ای اش موكول می كنیم: آذربایجان. این جمهوری نفت خیز شوروی سابق كه در حاشیه غربی دریاچه خزر واقع شده است میزبانی شركت های بزرگ نفتی آمریكا را بر عهده دارد، ضمن اینكه خط لوله استراتژیك جدید الاحداثی كه قرار است فرآورده های تولیدی شركت های آمریكایی را به جانب غرب روانه كند از این سرزمین عبور می كند و یك ایستگاه ویژه نیز برای سوخت رسانی (بین راهی) به هواپیماهای نظامی آمریكا در این جمهوری تدارك دیده شده است. اینها همه در شرایطی است كه زمامداران باكو (پایتخت آذربایجان) هنوز بین یكی از دو راهكار «تقویت پایه های نظام فاسد و مستبد فعلی» و «استقبال از اجرای اصلاحات دموكراتیك» هیچ راهكار مشخصی را برنگزیده اند.
• شباهت به اوكراین
جمهوری آذربایجان كه در منطقه ای حد فاصل روسیه، ایران، تركیه و آسیای میانه (در سوی دیگر دریاچه خزر) واقع شده است شباهت فراوانی به اوكراین یك سال پیش دارد. اوج گیری تنش ها در پی برگزاری انتخابات ریاست جمهوری كه حدود دو سال پیش با پیروزی «الهام علی اف» همراه شد (دستكاری در نتایج انتخابات به عنوان یكی از اصلی ترین اتهامات به دولتمردان آذری نسبت داده شد) یادآور تحولات داخلی اوكراین در اواخر سال گذشته میلادی است كه به كنار رفتن دولت طرفدار مسكو در این جمهوری انجامید. در آنجا ابتدا نتایج دور دوم انتخابات ریاست جمهوری به دلیل بروز تخلفات گسترده باطل اعلام شد و پس از رای گیری دوباره آشكار شد كه «ویكتور یوشچنكو» نامزد مورد پشتیبانی غرب توانسته است بر رقیب خود «ویكتور یانوكوویچ» نخست وزیر اوكراین پیروز شود. بدین ترتیب، انقلابی كاملاً دموكراتیك در این جمهوری شوروی سابق به وقوع پیوست.درست شبیه «لئونید كوچما» رئیس جمهور پیشین اوكراین، «علی اف» رئیس جمهور آذربایجان نیز وعده داده است كه در نوامبر سال جاری به برگزاری انتخابات آزاد و منصفانه پارلمانی تن در دهد. دولت «بوش» همانند سال گذشته تلاش می كند تا از طریق تحت فشار گذاشتن رئیس جمهور آذربایجان عملاً احتمال تحقق وعده های او را افزایش دهد، اما فشار یاد شده در حدی نیست كه تحمل آن از حد طاقت زمامداران باكو خارج باشد و احیاناً آنها را به دامان روسیه یا چین به عنوان دو رقیب اصلی آمریكا در منطقه سوق دهد. تداوم همكاری آذربایجان با پنتاگون (وزارت دفاع آمریكا) و شركت های نفتی آمریكایی جزء اولویت های رسمی زمامداران كاخ سفید قلمداد می شود.
• مدلی منطبق بر واقعیت
در عین حال اپوزیسیون سیاسی داخلی و فعالان جامعه مدنی كه از گستردگی نسبتاً خوبی در آذربایجان برخوردارند تعمداً خود را مدلی منطبق بر جنبش های دموكراسی خواه اوكراین و گرجستان (همسایه آذربایجان) معرفی می كنند. اینها (گروه های مخالف داخلی و وابستگان جامعه مدنی) ائتلافی را تشكیل داده، رنگ اعتراضی را برای خویش برگزیده (در اینجا رنگ نارنجی) و حول محوریت یك خواسته مشترك كه همانا لزوم برگزاری انتخابات آزاد و منصفانه در كشورشان است گرد آمده اند. اگر انتخابات وعده داده شده آزاد نباشد، آنگاه اپوزیسیون آذربایجان از مردم این كشور خواهد خواست تا به نشانه اعتراض به خیابان ها بریزند. پیش از این، هزاران نفر با برپایی دو تظاهرات ضدحكومتی در باكو (ماه گذشته میلادی) به صفوف مخالفان پیوسته بودند.«عیسی قنبر» یكی از رهبران اپوزیسیون آذربایجان كه هفته گذشته تلفنی با هم گفت وگو كردیم می گفت: «ما درس های بسیار مهمی از همقطاران گرجی و اوكراینی خود آموخته ایم.» وی در ادامه افزود: «ما موشكافانه در حال بررسی روش هایی هستیم كه آنها را قادر ساخت تا به طریقی كاملاً مسالمت آمیز به رأس قدرت صعود كنند. ما اكنون تلاش می كنیم تا نمونه های تجربه شده در آن دو كشور را در میهن خودمان بازسازی كنیم.»واقعیت آن است كه اپوزیسیون آذربایجان به لحاظ انسجام درونی یا برخورداری از پشتیبانی مردم در حد و اندازه های پوزیسیون اوكراین یا گرجستان نیست. با این حال، مبارزه جویان آذری به مراتب در قیاس با همتایان خود در بسیاری از كشورهای اسلامی دیگر دارای سازماندهی بهتر و تجربیات بیشتری هستند. «قنبر» كه خود روزگاری به عنوان رئیس جمهور موقت در رأس حكومت آذربایجان قرار داشت می گوید كه اپوزیسیون كشورش از سیاست اقتصادی بازار آزاد و پیوستن آذربایجان به ناتو (سازمان پیمان آتلانتیك شمالی) و اتحادیه اروپایی حمایت می كند.
• پیشینه مخالفت ها و رفتار متقابل غرب
«الهام» پسر ۴۳ساله «حیدر علی اف» عضو پیشین پولیتبورو شوروی است كه یك دهه بر آذربایجان حكومت كرد تا سرانجام با انتصاب موقت پسرش (الهام) در راس كابینه عملاً زمینه را برای ریاست جمهوری او فراهم ساخت. انتخابات آذربایجان كه ظاهراً فقط تدارك دیده شده بود تا عریضه خالی نباشد اعتراضات فراوانی را برانگیخت كه در نتیجه آن تعداد قابل توجهی از مخالفان داخلی مورد هجوم نیروهای امنیتی و پلیس قرار گرفته یا بازداشت شدند. با این حال هنوز رئیس جمهور سكولار آذربایجان كه تحصیلات عالیه خود را در غرب به پایان رسانده است مهمانان آمریكایی و اروپایی اش را شیفته رفتار دوستانه خویش می سازد. باده نوشی های «علی اف» در جمع مهمانان خارجی و تسلط او در محاوره به زبان انگلیسی به او این امكان را می دهد تا به راحتی به دادن وعده های توخالی در زمینه «تبدیل آذربایجان به متحد دموكراتیك غرب» بسنده كند.سیاستگزاران دولت «بوش» با آگاهی از منافع نفتی و امنیتی آمریكا در آذربایجان همواره علاقه مند بوده اند تا وعده های پی درپی «علی اف» را باور كنند. اما آیا واقعاً باید وعده های او را باور كرد؟ افرادی كه ظاهراً به تحقق وعده های رئیس جمهور آذربایجان تردید دارند، از جمله آنهایی كه رفتارهای «علی اف» را طی سالیان متمادی از نزدیك دنبال كرده و هیچ دستاورد قابل اعتنایی را برای آن به ثبت نرسانده اند، می گویند كه دولت «بوش» با استمرار بخشیدن به پشتیبانی خویش از حكومت فعلی آذربایجان عملاً گام در مسیر ایجاد مصر دیگری نهاده است: حكومتی كه همكاری های اقتصادی و امنیتی قابل ملاحظه ای را با آمریكا به نمایش گذاشته است و دائماً سخن از دموكراسی بر زبان می راند اما دیكتاتورمآبی در فرد فرد رفتارهای حاكمان آن به چشم می خورد. به موازات گسیل درآمدهای نفتی فراوان به جیب زمامداران باكو تایید یك انتخابات فرمایشی دیگر در سال جاری در آذربایجان از سوی دولتمردان آمریكایی می تواند «علی اف» را در جایگاه یك رئیس جمهور مادام العمر دیگر بنشاند.مقامات دولتی آمریكا می گویند كه آنها خطر تبدیل «علی اف» به یك «مبارك» دیگر را می فهمند و از همین رو برگزاری یك انتخابات منصفانه در آذربایجان را در صدر اولویت های سیاسی خویش قرار داده اند. یك مقام دولتی آمریكایی اخیراً به من گفت: «ما در حال استفاده از هر اهرم كوچكی برای تحقق هدف یاد شده هستیم.» یكی از این اهرم ها می تواند به تعویق انداختن دیدار «علی اف» از واشینگتن و حضور در كاخ سفید به منظور برپایی یك نشست با «بوش» باشد، دیداری كه رئیس جمهور آذربایجان علاقه مند است تا پیش از برگزاری انتخابات پارلمانی آینده انجام شود تا بتواند استفاده تبلیغاتی لازم را از آن به عمل آورد. فعلاً به آذری ها گفته شده است كه تا وقتی اطمینان حاصل نشود كه «علی اف» به وعده های خویش، از جمله یك طرح ۱۳ ماده ای كه به تازگی پرده از آن برداشته شد عمل خواهد كرد، تاریخ دقیقی برای دیدار او با مقامات آمریكایی تعیین نخواهد شد.
• نشانه های متضاد و نتایج احتمالی
تاكنون علائم متفاوتی از میزان وفاداری رئیس جمهور آذربایجان به وعده های اعلام شده به چشم خورده است. پس از سركوب یك فقره راهپیمایی مخالفان در ماه مه (دو ماه پیش) دولت باكو طی اقدامی كاملاً متفاوت ماه گذشته اجازه داد تا دو راهپیمایی مشابه دیگر برگزار شود. دیالوگ مقامات حكومتی با رهبران اپوزیسیون داخلی آغاز شده است و صحبت هایی شنیده می شود مبنی بر آنكه «علی اف» با پیشنهاد «مناظره با مخالفان در تلویزیون ملی» موافقت خواهد كرد. اما «قنبر» می گوید كه هنوز به اپوزیسیون داخلی آذربایجان اجازه داده نمی شود تا راهپیمایی كنند یا تشكیلات جدیدی را در بیرون پایتخت سازماندهی كنند، ضمن اینكه مخالفان تاكنون به رسانه های دولتی دسترسی نداشته اند. كمیسیون های انتخاباتی در سطوح ملی و استانی هنوز تحت سلطه افراد و گروه هایی قرار دارند كه با دخالت های جانبدارانه خویش موجبات خدشه دار شدن نتایج انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۰۳ را فراهم ساختند.در بهترین حالت، آذربایجان پیشرفت قابل اعتنایی را برای سیاست های دولت «بوش» به ارمغان خواهد آورد: برگزاری یك انتخاب تاریخی آزاد كه عملاً پایه های حكومت «علی اف» متحد منطقه ای آمریكا را استحكام خواهد بخشید. در بدترین حالت، «بوش» ناچار خواهد شد تا نوامبر آینده بین یك حاكمیت استبدادی اما نفت خیز دیگر (شبیه مصر) و تظاهركنندگان طرفدار دموكراسی كه سخنرانی افتتاحیه شش ماه پیش او را شنیده اند دست به انتخاب بزند. در هر دو صورت، كشور استراتژیك مسلمانی كه از سال ۲۰۰۱ به این سو نتوانسته بود توجه چندانی را در واشینگتن به خود جلب كند به زودی در صدر توجهات قرار خواهد گرفت.
*ستون نویس واشینگتن پست
منبع: واشینگتن پست
جكسون دیل*
ترجمه: علی عبدالمحمدی

منبع : روزنامه شرق