یکشنبه, ۲۳ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 12 May, 2024
مجله ویستا
نگاهی به شاهنامه
جهانبینی «حماسه» در شاهنامه فردوسی
جهانبینی فردوسی در شاهنامه «حماسه» است. از این روست كه نگاه فردوسی به جهان اعم از «طبیعت» و «انسان» رنگ حماسی دارد. اما این نگاه در تمام شاهنامه جاری و ساری نیست. به عبارتی دیگر فردوسی به اقتضای موضوع هر جا كه تناسب ایجاب كرده باشد به حماسه روی میآورد. بدین ترتیب در شاهنامه فردوسی دو نگاه متفاوت در نظر میآید؛ یكی آنجا كه جنگی در كار نیست و زندگی با جلوههای زیبای آن جریان دارد. از این دست است صحنهای از عروسی «فرنگیس» با «سیاوش»:
نیامد سر یك تن اندر نهفت به یك هفته در مرغ و ماهی نخفت
ز شادی و آواز رامشگران زمین باغ گشت از كران تا كران
و دیگر آنجا كه صحنهٔ نبرد را تصویر و ترسیم میكند:
شب تیره از بیم شد ناپدید چو خورشید شمشیر رخشان كشید
در نگاه اول فردوسی و عناصر و اجزای طبیعت را با حماسه درگیر نمیكند. اما در دیگر نگاه گذشته از اینكه طبیعت و انسان او طبیعت و انسانی است حماسی به تناسب صحنهٔ نبرد، سخن با توصیفی حماسی از آوردگاه آغاز میشود و این توصیف در نهایت ایجاز به صحنه آرایی میپردازد . در خوان پنجم ، آنجا كه اولاد به دست رستم گرفتار می شود . واژگان شب ، ماه، ستاره و خورشید از ان كه با هم تناسب لفظی دارند به لحاظ معنی و به زبان «اشاره» ، چگونگی چیره شدن «رستم» بر «اولاد» را بیان می كند .
ستاره نه پیدا نه تا بنده ماه شب تیره چون روی زنگی سیاه
ستاره به خم كمند اندرست تو خورشید گفتی به بند اندرست
این زبانشناسی گاه در وصف مشعوق نیز از اجزای حماسه بهره می گیرد ، در داستان خواستگاری كاوس از سودابه ، دختر شاه هاماوران چنین میسراید :
زبانش چو خنجر لبانش چو قند به بالا بلند و گیسو كمند
دو یاقوت ، رخشان دو نرگس ، دژم ستون دو ابرو چو سیمین قلم
فردوسی با تشبیه «زبان» به «خنجر» و تشبیه «ابروان» به «ستون» برای توصیف شمایل معشوق از زبان حماسه وام میگیرد این نگرش به معشوق بعدها در زبان مولانا، سعدی و حافظ به اوج میرسد . در شاهنامه حتی برای بیان مفاهیم فلسفی و هستی شناسی نیز «زبان حماسه » به زیبایی جریان دارد:
گهی چون كمانست و گاهی چو تیر چنین است گردار گردان پیر
در داستان عزیمت «طوس» و «فریبرز» به دژبهمن و ناكامی آنها اجزای طبیعت در بیان ماجرا نقش مؤثری دارند:
سپهر اندر آورد شب را به زیر چو خورشید بر زد سر از برج شیر
میان زره مرد جنگی بسوخت سنانها ز گرمی همی بر فروخت
با آنكه صنعت تناسب (مراعات النظیر) صنعتی لفظی به شمار میرود و فردوسی از این صنعت بسیار بهره برده است اما شاهكار شاهنامه در برقراری تناسب میان مفاهیم و مضامین است. در داستان «بازگشتن ایرانیان به نزد خسرو «تاج» نماد پادشاهی است و «روز سفید» نماد پادشاه و اینها همه با «خسرو» تناسب دارند:
برآمد سر تاج روز سفید چو بر زد سر از كوه خوشید شید
حاصل فرجام را با یكی از زیباترین صحنهآراییهای حماسی شاهنامه به پایان میبریم، صحنهٔ «سپاه فرستادن افراسیاب به نزدیك پیران»:
تو گفتی شب اندر هوا لاله گشت درخشیدن تیغ و پوبین و خشت
زمین گفتی از خون میستان شدست زنیزه هوا چون نیستان شدست
فرهاد رستمی
جهانبینی فردوسی در شاهنامه «حماسه» است. از این روست كه نگاه فردوسی به جهان اعم از «طبیعت» و «انسان» رنگ حماسی دارد. اما این نگاه در تمام شاهنامه جاری و ساری نیست. به عبارتی دیگر فردوسی به اقتضای موضوع هر جا كه تناسب ایجاب كرده باشد به حماسه روی میآورد. بدین ترتیب در شاهنامه فردوسی دو نگاه متفاوت در نظر میآید؛ یكی آنجا كه جنگی در كار نیست و زندگی با جلوههای زیبای آن جریان دارد. از این دست است صحنهای از عروسی «فرنگیس» با «سیاوش»:
نیامد سر یك تن اندر نهفت به یك هفته در مرغ و ماهی نخفت
ز شادی و آواز رامشگران زمین باغ گشت از كران تا كران
و دیگر آنجا كه صحنهٔ نبرد را تصویر و ترسیم میكند:
شب تیره از بیم شد ناپدید چو خورشید شمشیر رخشان كشید
در نگاه اول فردوسی و عناصر و اجزای طبیعت را با حماسه درگیر نمیكند. اما در دیگر نگاه گذشته از اینكه طبیعت و انسان او طبیعت و انسانی است حماسی به تناسب صحنهٔ نبرد، سخن با توصیفی حماسی از آوردگاه آغاز میشود و این توصیف در نهایت ایجاز به صحنه آرایی میپردازد . در خوان پنجم ، آنجا كه اولاد به دست رستم گرفتار می شود . واژگان شب ، ماه، ستاره و خورشید از ان كه با هم تناسب لفظی دارند به لحاظ معنی و به زبان «اشاره» ، چگونگی چیره شدن «رستم» بر «اولاد» را بیان می كند .
ستاره نه پیدا نه تا بنده ماه شب تیره چون روی زنگی سیاه
ستاره به خم كمند اندرست تو خورشید گفتی به بند اندرست
این زبانشناسی گاه در وصف مشعوق نیز از اجزای حماسه بهره می گیرد ، در داستان خواستگاری كاوس از سودابه ، دختر شاه هاماوران چنین میسراید :
زبانش چو خنجر لبانش چو قند به بالا بلند و گیسو كمند
دو یاقوت ، رخشان دو نرگس ، دژم ستون دو ابرو چو سیمین قلم
فردوسی با تشبیه «زبان» به «خنجر» و تشبیه «ابروان» به «ستون» برای توصیف شمایل معشوق از زبان حماسه وام میگیرد این نگرش به معشوق بعدها در زبان مولانا، سعدی و حافظ به اوج میرسد . در شاهنامه حتی برای بیان مفاهیم فلسفی و هستی شناسی نیز «زبان حماسه » به زیبایی جریان دارد:
گهی چون كمانست و گاهی چو تیر چنین است گردار گردان پیر
در داستان عزیمت «طوس» و «فریبرز» به دژبهمن و ناكامی آنها اجزای طبیعت در بیان ماجرا نقش مؤثری دارند:
سپهر اندر آورد شب را به زیر چو خورشید بر زد سر از برج شیر
میان زره مرد جنگی بسوخت سنانها ز گرمی همی بر فروخت
با آنكه صنعت تناسب (مراعات النظیر) صنعتی لفظی به شمار میرود و فردوسی از این صنعت بسیار بهره برده است اما شاهكار شاهنامه در برقراری تناسب میان مفاهیم و مضامین است. در داستان «بازگشتن ایرانیان به نزد خسرو «تاج» نماد پادشاهی است و «روز سفید» نماد پادشاه و اینها همه با «خسرو» تناسب دارند:
برآمد سر تاج روز سفید چو بر زد سر از كوه خوشید شید
حاصل فرجام را با یكی از زیباترین صحنهآراییهای حماسی شاهنامه به پایان میبریم، صحنهٔ «سپاه فرستادن افراسیاب به نزدیك پیران»:
تو گفتی شب اندر هوا لاله گشت درخشیدن تیغ و پوبین و خشت
زمین گفتی از خون میستان شدست زنیزه هوا چون نیستان شدست
فرهاد رستمی
منبع : ماهنامه بهارستان
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
پیچ و مهره پارس سهند
تعمیر جک پارکینگ
خرید بلیط هواپیما
ایران مجلس شورای اسلامی مجلس صادق زیباکلام انتخابات مجلس دوازدهم انتخابات مجلس انتخابات مجلس دوازدهم دولت انتخابات مجلس شورای اسلامی ستاد انتخابات کشور رهبر انقلاب
قتل تهران هواشناسی فضای مجازی سیل شهرداری تهران زلزله سازمان هواشناسی پلیس وزارت بهداشت آتش سوزی سلامت
قیمت طلا خودرو کارت سوخت قیمت خودرو قیمت دلار بازار خودرو گاز حقوق بازنشستگان بورس نمایشگاه نفت ایران خودرو بانک مرکزی
نمایشگاه کتاب کتاب نمایشگاه کتاب تهران رضا عطاران کیانوش عیاری کتابخانه سینمای ایران تلویزیون دفاع مقدس سینما نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران سریال
دانش بنیان تجهیزات پزشکی فناوری
رژیم صهیونیستی اسرائیل غزه فلسطین جنگ غزه آمریکا حماس روسیه افغانستان سازمان ملل اوکراین رفح
فوتبال پرسپولیس استقلال رئال مادرید لیگ برتر بازی هوادار باشگاه پرسپولیس لیگ برتر فوتبال ایران لیگ برتر ایران سپاهان باشگاه استقلال
هوش مصنوعی همراه اول شفق قطبی خورشید دبی ایالات متحده ایلان ماسک نوآوری ناسا تبلیغات اپل گوگل
سرطان درمان و آموزش پزشکی خواب زیبایی دیابت فشار خون کاهش وزن بارداری توت فرنگی