درباره محمد گلبن

▪محمد گلبن
▪ نویسنده، پژوهشگر، فهرست نگار و شاعر
▪ متولد ۱۳۱۴ اردستان
▪ گذراندن دوران دبیرستان در مدرسه دارالفنون، جعفری و علوی
▪ نگارش بیش از صد مقاله
▪ حضور در مطبوعات از سن ۱۶ سالگی
▪همكاری با مجلات پیك نور، راهنمای كتاب، یغما و بخارا
▪ ارائه سخنرانی های متعدد از قبیل:
سخنرانی در مشهد درباره روزنامه نگاری
سخنرانی در انجمن قلم درباره بهار، در انجمن مفاخر درباره فاطمه سیاح، نخجوانی
سخنرانی در سرخس به مناسبت افتتاح سد دوستی
▪ تألیفات؛ بیش از پنجاه جلدكه می توان به موارد زیر اشاره كرد:
فردوسی نامه بهار، ترجمه چند متن پهلوی بهار، بهار و ادب فارسی ۲ جلد، بلند آفتاب خراسان ۲ جلد، محاكمه محاكمه گران، زندگی عباس میرزا، سفرنامه خسرومیرزا، سفرنامه شمال، گزارش كویر، پنج رساله راجع به سرخس، سفرنامه میرزاعبدالحسن خان، سفرنامه ایران و تركستان، سفرنامه ركن الدوله به سرخس، آثار عباس خلیلی، اردستان نامه ۲ جلد، مدرس در تاریخ و تصویر، فهرست نویسی روح القدس.
▪ كارهای در دست تألیف:
خطابه های بهار در مجلس شورا، فهرست نگاری روزنامه نوبهار، نوبهار دوره احمد شاه
۵ جلد و ...
نام محمد گلبن نامی آشنا در عرصه فهرست نگاری است. كسانی كه از كتاب های مرجع استفاده می كنند بی شك با نام و آثار او آشنا هستند.
محمد گلبن همچنان فعال و پژوهنده است و مشغول به فهرست نگاری آثاری برجسته. آنچه امروز، در كشورهای متمدن، برای ایجاد سهولت در كار تحقیق، ضرورت دارد، تدوین آثار موجود در قالب فهرست نگاری است. كتاب های فهرست نگاری شده منابع معتبر و ارزشمندی برای محققان و دانشجویان علاقه مند كارهای تحقیقی در زمینه های مختلف هستند. تدوین كنندگان فهرست های توصیفی مقالات و منابع با انگیزه رسیدن به این كه گامی در جهت پیشبرد اهداف انسانی برداشته باشند، دست به كاری بزرگ می زنند و محققان را یاری می رسانند. محمد گلبن با روحی كه با شعر و سرودن سروكار دارد دست به كارهایی می زند كه بسیار دقیق و علمی است. او شاعری آرام و محققی كوشا است و بیش از پیش به فعالیت و پژوهش های خودجامه عمل می پوشاند.
اغراق نیست بگوییم كه در زمینه فهرست نویسی محمد گلبن نام نخست را به خود اختصاص می دهد.
محمد گلبن در سال ۱۳۱۴ در قریه كهیاد اردستان بین كویر و كوهستان اردستان دیده به جهان گشود. دوران كودكی را در همان جا كنار خانواده ای صمیمی و پدری فاضل گذراند. از پنج سالگی به مدرسه رفت و نزد استادی در همان قریه شاهنامه، تاریخ بیهقی و گلستان سعدی آموخت. در كودكی از مدرسه و مكتب گریزان بود اما پدرش كه دهقانی روشنفكر و اهل مطالعه بود با تشویق هایش باعث شد به ادبیات علاقه مند شود. پدر، فردوسی را حفظ بود و همیشه برای فرزندش می خواند . دوران دبیرستان را در مدارس جعفری علوی و دارالفنون تهران گذراند. در همان ایام نیز عضو فعال انجمن های ادبی تهران از جمله حكیم نظامی بود.
از ۱۶ سالگی در مجلات ادبی مشغول به فعالیت شد در روزنامه اقلیم صفحه ادبیات را اداره می كرد و برای آن صفحه شعر و مطلب ادبی فراهم می كرد.
علاقه وافر محمد گلبن به جمع آوری مطبوعات باعث شد او بتواند گنجینه ای از مطبوعات را كنار هم گردآورد كه شامل نخستین كارهای مطبوعات ایران می شود.
مجموعه ای از این گنجینه اكنون در كتابخانه آستان قدس رضوی نگهداری می شود و یك سالن نیز به نام مجموعه محمد گلبن نامگذاری شده است. این مجموعه شامل مجلات ادواری، روزنامه های بسیار قدیمی است كه در این سالن به نمایش گذاشته شده است. این مجموعه در نوع خود بی نظیر است و از هر حیث كامل و جامع و نخستین مجموعه ای است كه بیشتر مجلات و روزنامه های قدیمی ایران را در برمی گیرد و در حال حاضر در آن جا عده ای مشغول فهرست نویسی این آثار هستند كه در آینده ای نه چندان دور این كار به اتمام می رسد.
محمد گلبن ۳۷ سال در یك مجموعه اداری كه هیچ ارتباطی به كار ادبیات نداشت مشغول به كار بود و هیچ گاه باعث نشد از كارهایش بازبماند یا در آنها وقفه ای ایجاد شود.
در سال ۱۳۴۷ هنگامی كه در شركت میتسوبیشی مشغول به كار بود دكتر محمود عنایت از او به عنوان استاد راهنمای دانشگاه دعوت به همكاری كرد اما شركت موافقت نكرد.
نخستین اثر تألیفی محمد گلبن «فردوسی نامه بهار» است؛ این اثر شامل تمام شعرها و مقاله های ملك الشعرای بهار است كه درباره فردوسی نگاشته شده و جلد دوم آن متن های پهلوی است كه ملك الشعرای بهار از زبان پهلوی دوره ساسانی ترجمه كرده است. «نگارگری ایران»، « خط و زبان»، «سفرنامه خسرومیرزا و زندگی عباس میرزا نایب سلطنه»، «محاكمه محاكمه گران»، «سفرنامه شمال»، «گزارش كویر»، «رسالاتی راجع به سرخس»، «سفرنامه میرزاعبدالحسن خان»، «سفرنامه ایران و تركستان»، «سفرنامه ركن الدوله به سرخس»، «آثار عباس خلیلی»، «اردستان نامه»، «مدرس در تاریخ و تصویر»، «فهرست نویسی روزنامه روح القدس»، «فهرست نویسی روزنامه تئاتر»، نقد و سیاحت مجموعه دكتر فاطمه سیاح «گلزار خاموش(یادنامه بانو راضیه دانشیان)، گلبن» از جمله آثار تألیفی محمد گلبن است.
«نگارگری ایران» كتابی است درباره كتابشناسی زندگی نگارگران ایرانی كه ناشناخته مانده اند.
محمد گلبن با صرف ۳ سال عمر در این مسیر با تحقیق و تلاش توانسته است كتابی را با مطالب بسیار جالب در اختیار علاقه مندان قرار دهد.
گلزار خاموش (یادنامه بانو راضیه دانشیان «گلبن») نیز عنوانی دیگر از تألیفات محمد گلبن است. بانو راضیه دانشیان همسر محمد گلبن كه نقاشی ماهر و چیره دست بود در این اثر سعی شده است تا با توصیف جایگاه و مقام او به عنوان یك نقاش، دوستداران هنر نقاشی را با یكی از نقاشان معاصر آشنا كند.
در این كتاب مؤلف با جمع آوری مقالات بسیاری مانند:
«در این پهنه ور آب» از (سیدبهمن الفتی)، «كی رفته را به زاری باز آری؟» از (احمد شكیب آذر)، «بهانه برای جبران قصور» از (محمد منصور عاصمی)، «صبور بزرگمنش » از (سید فرید قاسمی) و ... سعی بر آن داشته تا جایگاه معنوی بانو راضیه دانشیان را برای همگان روشن سازد.
«چكیده نگاری روزنامه حبل المتین كلكته» از دیگر آثار تألیفی محمد گلبن است، این روزنامه كه قریب ۴۴ سال در كلكته هندوستان، تهران و رشت منتشر می شده است از لحاظ تاریخی، سیاسی دارای اهمیت خاصی است.
فهرست آن در حدود ده هزار صفحه است و قرار است توسط مؤسسه تاریخ معاصر منتشر شود. خواندن این كتاب برای آشنایی با شرایط حاكم بر تاریخ معاصر ایران بسیار مفید خواهد بود چرا كه بر هیچ كس پوشیده نیست كه مقالات روزنامه حبل المتین در انقلاب مشروطیت تا چه اندازه مؤثر بوده است.
كتاب «بلندآفتاب خراسان» یادنامه استاد محمد تقی ملك الشعرای بهار كه به بهانه پنجاهمین سالگرد درگذشت بهار نگاشته شده از جمله كتاب های محمد گلبن است كه به چهار بخش تقسیم شده است. بخش اول زندگی و آثار، بخش دوم در رثای ملك الشعرای بهار، بخش سوم نقد و بررسی آثار و بخش آخر تصاویر و اسناد را دربرمی گیرد.
این كتاب مجموعه ای است از آثار منثور و منظومی كه پس از درگذشت شادروان بهار در مراسم تشییع او و در چند سال به مناسبت های مختلف از جمله یادبودهایی كه برای او برگزار شده به چاپ رسیده است.
این مجموعه دوجلدی كه اكنون یك جلد آن منتشر شده است و جلد دوم نیز به اهتمام استاد گلبن در دست چاپ است.
در مقدمه كتاب می خوانیم:
« و اما در زمینه شرح حال شادروان بهار باید گفت كه بهترین نوشته ای كه دراین باره در دست هست نوشته حسن ارسنجانی است كه در مورد سرآغاز فعالیت استاد به رشته تحریر درآورده است ورساله ای كه استاد جلال الدین همایی در شرح احوال استاد نوشته است و قسمتی از آن نیز به قلم خود استاد بهار است و ...»
فهرست نویسی آثار یكی از كارهای مفید و با ارزشی است كه مسیر اصلی تألیفات محمد گلبن را به خود اختصاص داده است.
یكی دیگر از این تألیفات كتاب «فهرست توصیفی مقالات جشن نامه ها و یادنامه ها از آغاز تاكنون» است كه به تازگی توسط محمد گلبن و احمد شكیب آذر تهیه و تدوین شده است. محمد گلبن معتقد است: «این كتاب یكی از بایسته ترین فهرست هایی است كه باید شصت هفتاد سال پیش تدوین می شد و در كنار فهرست های گوناگون، دست محققان و دانشجویان را می گرفت تا به یاری و راهنمایی و به استناد آن از دوباره كاری ها و قلم فرسودن های مكرر و بیهوده جلوگیری می شد. تهیه و تدوین فهرست مقالات یادنامه ها به معنی اعم كلمه بود...»
در تهیه و تدوین این كتاب با ارزش از سیصد منبع و مأخذ استفاده شده است كه برای نمونه به برخی از آنها اشاره می كنم:
آثار و افكار حسین كاظم زاده ایرانشهر، احوال و آثار ابوریحان بیرونی، ارج نامه شهریاری، ارمغانی برای زرین كوب، از خوشی ها و حسرت ها، از دیدار خویشتن ، از مصاحبت آفتاب، یكی قطره باران و ...
و در بخش نمایه نیز در حدود ۷۰۰ صفحه به این مسأله اختصاص یافته است كه با نام های بسیاری روبه رو می شویم.
با آن كه محمد گلبن سال های عمر خود را در تهیه كتب و مقالات گذراند و قریب به پنجاه اثر مكتوب در این زمینه از خود به جا گذاشته اما در تهیه این كتاب با مشكلات بسیاری دست و پنجه نرم كرده است و در حدود چهارصد و پنجاه مجلد كوچك و بزرگ را بررسی كرده و هفت هزار و صد و چهل و یك مقاله توضیحی از آن ها استخراج كرده است.
این كتاب از فهرست موضوعی بسیار غنی برخوردار است و می توان موضوعات مختلفی در زمینه های گوناگون را در آن یافت، به عنوان نمونه می توان به علوم كتابداری، اطلاع رسانی نشریات ادواری، دایرهٔ المعارف های عمومی موزه ها، مطبوعات، نسخه های خطی،فلسفه و روان شناسی منطق، ادیان و ... اشاره كرد.
فهرست مطالب در حدود ۷۰ صفحه را به خود اختصاص داده است. با تهیه این كتاب دانشجویان، استادان و علاقه مندان به كارهای تحقیقی دیگر نیازی به دوباره خوانی ندارند و تدوین این گونه فهرست نویسی ها در كار تحقیق ضرورت دارد و می تواند منابع معتبری برای محققان و علاقه مندان گردد.
از دیگر كارهای محمد گلبن می توان به «كتاب شناسی صادق هدایت» و «فهرست سی ساله سالنامه دنیا» اشاره كرد.
محمد گلبن معتقد است: در فرهنگمان برای پیشرفت نیاز به منابع و مآخذ داریم و منابع شناسی خود یكی از راه های استخراج مطلب است و در زمینه های مختلف می توان این فرهنگ را كه شناخت منابع است گسترش داد.
محمد گلبن شاعری است كه تاكنون مجموعه شعری را منتشر نكرده است اما در بسیاری از مجلات می توان از او شعری را خواند. یكی از شعرهای او را با هم مرور می كنیم:
كوه پرصلابت
ای بوده هستی من، دمساز باوجودت
ای هستیم نثارت دربود و در نبودت
ای خوبی ای شرافت، ای پاكی ای لطافت
از من هماره باشد، هر لحظه صد درودت
كوهی به سربلندی، موجی به جانفشانی
ای قمری نو اگر كوجانفرا سرودت
ای باغ پرشكوفه ای كوه پرصلابت
گفتم كه گل بریزم در پا گه ورودت
ای آن كه دست خلقت در رهگذار هستی
از مردمی و خوبی تابید تار پودت
از جان دردمندم جز ناله برنمی خاست
آنجا كه درد طاقت از صبر می ربودت
ای جان دردمندم لبریز از هوایت
نومید از حیاتم بی جلوه وجودت
از جمله كارهای در دست انجام محمد گلبن می توان به «فهرست نویسی ۱۹ ساله مجله آیندگان»، «یادنامه خانواده مشیرالدوله»، «عباس خلیلی ۴ جلد»، مقالات و خاطرات عباس خلیلی پدر سیمین بهبهانی، «خطابه های بهار در مجلس شورا»، «فهرست نویسی روزنامه نوبهار»، «فهرست نویسی روزنامه تازه بهار»، «روزنامه نوبهار در دوره احمد شاه ۵ جلد» و ... اشاره كرد.

زهرا طهماسبی

منبع : روزنامه ایران