از تزریق درد تا شروع بی‌دردی

● آنچه باید درباره آمپول بی حسی دندان بدانید
برای بی‌حس كردن محیط‌ دهان، بسته به نوع كاربردی كه دندانپزشك از بی‌حسی در نظر دارد، مواد و تكنیك‌های مختلفی استفاده می‌شود. <لیدوكائین> متداول‌ترین نوع ماده بی‌حسی است كه در مطب‌های دندانپزشكی كاربرد دارد.
دندان‌پزشكی برای خیلی‌ها ترسناك است؛ آن صندلی بزرگ و عجیب و غریب با آن چراغ و سیم‌هایی كه از آن آویزان است و مثل یك غول بی‌شاخ و دم به آدم‌های وحشت‌زده دهن‌كجی می‌كند و بوی خاصی كه هر چند آشناست، اما ما را به یاد خاطرات تلخ و شیرین اقدامات قبلی دندانپزشكی كه برایمان انجام شده، می‌اندازد. هر یك از اینها به تنهایی با شروع اضطرابی آشنا از دندانپزشكی همراه است، اما وای به لحظه‌ای كه دندانپزشك بخواهد كارش را شروع كند. به طرف كمدش می‌رود و با یك سرنگ فلزی غول پیكر كه هرگز وحشتناك‌تر از آن را ندیده‌ایم به كنارمان می‌آید، سرپوش سرنگ را برمی‌دارد و خروج مایع بی‌حسی از سرسوزن را امتحان می‌كند. بعد از این لحظه شاید ترجیح می‌دهیم چشم‌هایمان را ببندیم و بقیه داستان را فقط حس كنیم و نبینیم.
محیط دهان و از جمله دندان‌ها، محیطی پر از اعصاب و گیرنده‌های حسی است. هر گونه دستكاری در محیط دهان و دندان، ممكن است این گیرنده‌ها را تحریك كرده و درد ایجاد كند. جدا از سر و صدای وسایل چرخنده دندانپزشكی كه بسیاری از مراجعه‌كنندگان مطب‌های دندانپزشكی را آزار می‌دهد، ترس از دردناك بودن عملیات دندانپزشكی نیز بسیار آزار دهنده است. بی‌حسی‌های دندانپزشكی به كمك آدمی آمده است و هر دو طرف شركت كننده در یك درمان دندانی، یعنی هم بیمار و هم دندانپزشك را به آرامش می‌رساند.
لزوما تمام عملیات دندانپزشكی دردناك نیست یا درد آنها آنقدر شدید نیست كه نیاز به بی‌حسی باشد. به عبارتی، دندانپزشك برای انجام هر عملیات دندانپزشكی به صورت جداگانه تصمیم می‌گیرد كه آیا اقدام به بی‌حسی بكند یا نه. معمولا برای انجام عملیات ساده‌ای كه تداخل چندانی با اعصاب دهان، دندان ندارد، مثلا جرم‌گیری یا ترمیم دندان‌های درمان ریشه شده، احتیاجی به بی‌حسی نیست اما برای انجام اغلب عملیات دندانی مثل پر كردن، درمان ریشه، كشیدن دندان، جراحی‌ و ... بی‌حسی لازم است.
البته بعضی دندانپزشكان، بنا به تجربه و شناختی كه از نوع دندان، میزان پوسیدگی، آستانه درد و همكاری بیمار دارند، مواردی از پر كردن دندان‌ها را بدون آنكه درد شدید یا مشكل خاصی برای بیمار اتفاق بیفتد، بدون بی‌حسی انجام می‌دهند.
● آنچه درون آمپول می‌گذرد
آمپول‌های دندانپزشكی كه برای تزریق مواد بی‌حسی مصرف می‌شوند، شامل دو جزء هستند؛ یكی قسمت فلزی كه سرنگ است و قبل از هر بار استفاده استریل می‌شود و قسمت‌های دیگر كه یك بار مصرف هستند، یكی سرسوزن و دیگری كارپول است كه بعد از استفاده برای هر مریض دور انداخته می‌شود. كارپول، شیشه‌ای استوانه‌ای شكل با درپوش پلاستیكی است كه داروهای بی‌حسی و سایر مواد لازم در‌ آن قرار گرفته‌اند. از جمله مواد دیگری كه علاوه بر داروی بی‌حس كننده، در یك كارپول وجود دارد، ماده تنگ كننده رگ‌ها است.
این ماده، باعث می‌شود رگ‌های محیط تنگ شوند و در نتیجه، جریان خون در منطقه بی‌حس شده كندتر انجام شود، به این ترتیب ماده بی‌حسی بیشتر در محل ‌می‌ماند و طول بی‌حسی طولانی‌تر شود. علاوه بر این دو ماده گونه‌هایی از نگهدارنده‌ها و مواد دیگر نیز در یك كارپول بی‌حسی وجود دارند.
● وقتی سوزن نیش می‌زند
برای بی‌حس كردن محیط‌ دهان، بسته به نوع كاربردی كه دندانپزشك از بی‌حسی در نظر دارد، مواد و تكنیك‌های مختلفی استفاده می‌شود. <لیدوكائین> متداول‌ترین نوع ماده بی‌حسی است كه در مطب‌های دندانپزشكی كاربرد دارد. تكنیك‌های مختلفی برای بی‌حسی وجود دارد اما در مجموع، برای فك بالا كه استخوان فك، تراكم كمتری دارد و داروی بی‌حسی راحت‌تر پخش می‌شود، تزریق معمولا پای دندان انجام می‌شود و ماده بی‌حسی به ناحیه مورد نظر پخش می‌شود و دندان مورد نظر و چند دندان و بافت نرم اطراف را هم بی‌حس می‌كند. استخوان‌ فك پایین تراكم بیشتری دارد و ماده بی‌حسی به داخل آن نفوذ نخواهد كرد.
بنابراین برای بی‌حس كردن منطقه‌ای در فك پایین، عصب همان سمت از جایی در انتهای دهان بی‌حس می‌شود. معمولا دندانپزشك قبل از آنكه سوزن را وارد كند، ناحیه مورد نظر را با جریان هوا یا یك تكه پنبه خشك می‌كند و از اسپری یا ژل بی‌حس كننده موضعی در محل استفاده می‌كند.
بی‌حس كننده‌ها كه به صورت ژل یا اسپری هستند، بافت نرم را تا عمق ۲ تا ۳ میلی‌متری بی‌حس می‌كنند تا بیمار، لحظه ورود سوزن به بافت‌ دهانش را احساس نكند اما معمولا دردی كه در اثر تزریق ماده بی‌حسی احساس می‌شود، به خاطر ورود سوزن نیست بلكه اگر این دارو سریع تزریق شود یا خیلی سرد باشد عبور ماده‌ بی‌حسی از بافت بدن درد شدید ایجاد می‌كند. گاهی اوقات نیز برخورد سوزن با یك عصب ممكن است باعث ایجاد درد شود.
از ژل‌ها و اسپری‌های بی‌حس كننده موضعی در دهان مواقعی مثل كشیدن بخیه‌ها و جرم‌گیری كه درد عمقی ایجاد نمی‌شود نیز استفاده می‌شود.
● حس می‌كنم، بی‌حس شده‌ام
اولین علامت‌های شروع بی‌حسی در فك با گزگز كردن لب در سمت بی‌حس شده و در فك پایین با احساس گزگز و سنگینی در لب و زبان در سمت بی‌حس شده اتفاق می‌‌افتد. با پیشرفت و تكمیل بی‌حسی، شما احساس می‌كنید لب و زبانتان ورم كرده و اندازه آن بسیار بزرگ‌تر از معمول شده است (در صورتی كه چنین اتفاقی نمی‌افتد.) معمولا با انجام اولین تزریق، بی‌حسی كامل اتفاق می‌افتد اما گاهی عواملی مثل اضطراب و خستگی بیمار، مصرف الكل و داروهای مخدر و همچنین مسیرهای مختلفی كه اعصاب در فك افراد مختلف طی می‌كنند، باعث می‌شوند بی‌حسی به تاخیر بیفتد و نیاز به تزریق كار پول‌های بعدی باشد.
بعد از آنكه كار شما در مطب دندانپزشكی تمام می‌شود و شما مطب را ترك می‌كنید، معمولا هنوز اثر داروی بی‌حسی باقی است و ممكن است صحبت كردن یا غذا خوردن برای شما مشكل باشد. در این مدت، مراقب باشید كه گونه و زبان بی‌حس شده خود را گاز نگیرید، زیرا ممكن است صدمات بسیار شدیدی به بافت دهانتان وارد كنید.
انجام بی‌حسی‌های موضعی در مطب دندانپزشكی اتفاقی بسیار رایج است و به ندرت عوارض جانبی به دنبال دارد. از جمله این عوارض جانبی نادر، می‌توان به هماتوم (تورمی كه در آن خون جمع شده است) اشاره كرد. این تورم به دلیل آن اتفاق می‌افتد كه سوزن هنگام ورود خود، یك رگ خونی را پاره كرده است. هماتوم‌‌هایی كه به دنبال تزریق ایجاد می‌شوند، معمولا نیاز به درمان ندارند و خود به خود بهبود پیدا می‌كنند.
گاهی اوقات به دنبال بی‌حسی، پلك یا لب دچار افتادگی می‌شوند و ممكن است اشك‌ریزش با خروج بدون كنترل بزاق اتفاق بیفتد اما تمام این مشكلات با پایان بی‌حسی به اتمام می‌رسند. گاهی نیز ممكن است سوزن بی‌حسی طی ورود به بافت، یك عصب را دچار آسیب كند كه این عارضه بعد از پایان بی‌حسی ممكن است درد یا كم شدن حس ناحیه را چند روزی به دنبال داشته باشد اما مشكل خودبه‌‌خود برطرف خواهد شد.
● قلب به دندان چه ربطی دارد؟
ظاهرا آنچه برای دندا‌ن‌ها اتفاق می‌افتد، ربطی به سایر نقاط بدن ندارد اما در واقع رگ‌ها، جریان خون بدن و ارتباط‌های عصبی، مسیر پیچیده‌ای را بین آنچه در دهان و برای دهان اتفاق می‌افتد، با سایر اندام‌های بدن باز می‌كند.
بی‌حس كننده‌های دندانی كه معمولا تنگ كننده‌های رگ‌ها را به همراه دارند، از جمله داروهایی هستند كه با ورود به ناحیه دهان به كمك جریان خون به تمام بدن منتشر می‌‌شوند و روی اندام‌ها تاثیر خواهند گذاشت. بنابراین اگر دچار بیماری‌ خاصی هستید یا دارویی را مرتب مصرف می‌كنید، قبل از انجام هرگونه عملیات دندانپزشكی آن را با دندانپزشك در میان بگذارید. در ضمن اگر به نوعی از داروهای دندانپزشكی یا داروهای عمومی دیگر حساسیت دارید، موضوع را به دندانپزشك بگویید.
آلرژی به نوعی از مواد كه در كارپول‌های بی‌حسی‌ وجود دارد، گاهی عوارض بسیار شدید و حتی كشنده ایجاد می‌كند. در كادر زیر فهرستی از بیماری‌هایی كه خود آنها یا مصرف داروهای مربوط به آنها ممكن است با مواد بی‌حسی دندانپزشكی تداخل داشته باشند بیان شده است. اگر به یكی از این بیماری‌ها دچار هستید، به دندانپزشك خود اطلاع دهید تا از داروی مخصوصی برای بی‌حس كردن دهان شما استفاده كند كه روی این بیماری ها عارضه مهمی ایجاد نمی‌كند.
● در حاملگی
تزریق بعضی داروهای بی‌حسی مثل لیدوكائین در دوران حاملگی بی‌خطر است اما استفاده گونه‌ای از داروهای بی‌حسی در دوران بارداری مجاز نیست.
به طور كلی، برای خانم‌های باردار درمان‌های انتخابی دندانپزشكی، به جز جرم‌گیری، پیشنهاد نمی‌شود. به عبارتی تا هنگامی كه عارضه‌ای به صورت اورژانس دهان و دندان برای خانم حامله‌ای پیش‌ نیاید، نباید كار دندانپزشكی انجام شود. بهترین زمان برای انجام عملیات درمانی دندان و تزریق بی‌حسی برای یك خانم باردار، سه ماهه دوم بارداری است. جرم‌گیری از این قاعده مستثناست و در صورتی كه نیاز باشد و وضعیت لثه فرد باردار دچار مشكل باشد، هر ۳ ماه یك بار در بارداری، جرم‌گیری پیشنهاد می‌شود.

‌ دكتر فرین میزانیان

منبع : روزنامه سلامت