بانویی از نسل آفتاب

سفر تاریخی و سرنوشت ساز هشتمین آفتاب تابناك آسمان ولایت، امام علی ابن موسی الرضا(ع) به ایران، این سرزمین را كانون مقدس اهل بیت(ع) قرار داد تا آنان كه بی صبرانه در انتظار طلوع خورشید ولایت در ایران بودند فرصت آشنایی با خاندان رسول ا...(ص) واهل بیت(ع) او را بیابند.
با هجرت امام رضا(ع) به مرو، اگرچه بدون رضایت قلبی ایشان صورت گرفت، خیل مشتاقان و دوستداران و نزدیكان آن حضرت كه دوری و فراغ از ایشان را برنمی تابیدند بار سفر بستند و با انگیزه دیدار با آن بزرگوار مشقات سفر طولانی از مدینه تا مرو را به جان خریدند، اگر چه بسیاری از آنان به دلیل نیات پلید دستگاه خلافت و مخالفان اهل بیت(ع) در همان راه به دیدار معبود شتافتند و با آرزوی دیدارش ، به لقاءا... پیوستند.
كریمه اهل بیت، فاطمه معصومه(س)، دختر دانشمند و پرهیزكار موسی بن جعفر(ع) از برجسته ترین شخصیتهایی است كه مشتاقانه به دیدار برادر بزرگوارش شتافت و اگرچه فرصت پیدا نكرد محضر آن امام را دریابد، ولی سفر آن بانوی گرامی به شهر ساوه و قم اگرچه كوتاه و در دوره بیماری صورت گرفت، منشأ خدمات فراوانی برای ایرانیان بود.
حضرت فاطمه معصومه(س) همواره در طول تاریخ مورد توجه بسیاری از دانشمندان، فضلا و عالمان دینی قرار گرفته است. بسیاری از بزرگان دینی مقامی شامخ و هم شأن دردانه رسول خدا(ص) فاطمه زهرا(س) برای آن بزرگوار قایلند. همچنان كه ائمه معصومین(ع) نیز خود، بارها و در روایتهای متعدد شأن و فضایل والای حضرت معصومه(س) را ستوده و دوستداران اهل بیت(ع) را به توجه بیشتر به ایشان فراخوانده اند.
فاطمه معصومه(س) به لحاظ مقام بلند معنوی و علمی، جلوه ای از وجود حضرت زهرا می باشد كه در پاكدامنی و طهارت نفس مقامی در شأن حضرت زهرا(س) پیدا كرده است. آن بزرگوار همچون صدیقه كبری(س) از همان آغاز در دامن پدری مهربان و شخصیتی معنوی و جلیل القدر (موسی بن جعفر) و در خاندانی كه به علم و تقوا و فضایل اخلاقی شهرت داشتند، پرورش یافت و آداب و خلوص دینی و روحانی را در محضر پدر و برادر بزرگوار خویش فراگرفت.
عبادت، زهد، پارسایی، تقوا و پاكدامنی حضرت معصومه(س) همچون مادرش، زهرا(س) زبانزد دوستداران خاندان پاك عصمت و طهارت(ع) بود. آن حضرت به لحاظ علمی و اخلاقی نیز والاترین مقام را در بین فرزندان امام موسی(ع) بعد از برادر بزرگوارشان، امام رضا(ع) داشت،آن گونه كه باید او را چون مادرش، «عالمه غیر معلمه» نامید.
در آستانه سالروز وفات حضرت معصومه(س) و برای آشنایی بهتر با این بانوی گرامی، قصد داریم در متونی به بررسی برخی از ویژگیها و شباهتهای حضرت زهرای مرضیه(س) و فاطمه معصومه(س) بپردازیم.
● فاطمه ای دیگر از نسل پیامبر(ص)
«فاطمه» در لغت به معنی بریده شده و جدا شده می باشد و علت این نامگذاری بر طبق احادیث نبوی ، این است كه پیروان فاطمه(س) به سبب او، از آتش دوزخ بریده ، جدا شده و بركنارند. بنابراین چون صدیقه كبری(س) در مقام عصمت ، پاكدامنی و تقدس روحی و جسمی در بالاترین مقام قرار داشت، به همین اسم نامیده می شد.
موسی بن جعفر(ع) نیز نام دخترش را چون پیامبر(ص)، فاطمه نهاد. فاطمه معصومه(س) نیز مانند مادرش دارای عالی ترین مقامات معنوی و پاكترین مكانت روحی است. آن بزرگوار همانند زهرای مرضیه، همچون پاره ای است كه از آتش دورافتاده و در بالاترین جایگاه قدسی قرار گرفته است. آن حضرت علاوه بر طهارت ظاهری و حجب و حیای بیرونی، طهارت روحی و باطنی خاصی دارد كه معنویت و نورانیت خاصی به او بخشیده است.
● تجلیگاه عصمت زهرا(س)
حضرت فاطمه معصومه(س) بانویی بهشتی و آراسته به زیباییهای معنوی و روحی است كه فضایلش دلیلی جز عصمت ندارد. آن بانوی مقدس، پرورش یافته دامان بزرگ مردی است كه چون پیامبر(ص)، جایگاهی رفیع و مقامی بلند در نزد خداوند داراست.
همچون مادرش(زهرای اطهر)، پاكی رفتار و پاكی كردار پدر را تجربه نموده و همانند او خود از زینتهای مادی و زیورهای ظاهری بریده است. عصمت معصومه(س) همان عصمت زهراست و شاید از دلایلی كه او را معصومه نامیده اند، این باشد كه مقام عصمت مادرش، زهرای اطهر(س) در او تجلی یافته باشد. بی شك به دلیل همین مقام عصمت است كه جایگاهی بلند در بین ائمه معصومین(ع) یافته است.
بنابر روایات، لقب معصومه اولین بار از سوی امام رضا(ع) بر خواهر نهاده شد و ایشان از روی محبت و اشتیاق به خواهر، او را بدین نام فراخواند. آن گونه كه آن امام در جایی می فرماید:«هركس معصومه را در قم زیارت كند، مانند كسی است كه مرا زیارت كرده باشد.»(۱)
● فداها ابوها
از شواهدی كه می توان به وجود شباهت بین صدیقه كبری(س) و فاطمه معصومه(س) دلالت كرد، اینكه هر دو بزرگوار توسط پدران گرانقدر خویش با یك عبارت خاص(فداها ابوها) كه برای هیچ بانوی دیگری به كار نرفته است، مورد تفقد قرار گرفته اند.
یكی از علمای معروف نجف اشرف از كتاب «كشف اللئالی » نقل كرده است كه روزی جمعی از دوستداران و شیعیان موسی بن جعفر(ع) برای طرح مسایل خود به محضر آن حضرت رهسپار می شوند. در این هنگام امام كاظم(ع) در مسافرت بودند، لذا سؤالهای خود را نوشته و به خانواده امام تحویل دادند تا در سفر بعد به دیدار آن امام نائل شوند. هنگام وداع دیدند حضرت معصومه(س) پاسخ پرسشها و مسایل آنها را نوشته و آماده كرده است.
آنها شادمان می شوند و آن را می گیرند. در هنگام مراجعت در مسیر با امام كاظم(ع) روبه رو می شوند و ماجرا را به عرض حضرت می رسانند. امام(ع) آن نوشته را از آنان می خواهد و مطالعه می كند و پاسخهای فاطمه معصومه(س) را درست می یابد. آنگاه سه بار می فرماید: «فداها ابوها» (پدرش به فدایش باد) این موضوع علاوه بر مقام بلند علمی حضرت معصومه(س)، توجه خاص امام كاظم(ع) به ایشان را نیز می رساند زیرا این عبارت فقط درباره حضرت صدیقه كبری(س) و آن هم از زبان پیامبر اكرم(ص) به كار رفته بود.
● شفیعه روز جزا
«شفاعت» از مهمترین اصول مذهب شیعه به شمار می آید. در اسلام بالاترین جایگاه شفاعت از آن رسول خداست و بعد از ایشان، ائمه معصومین(ع) از این جایگاه برای نجات اهل محشر برخوردارند. با این حال، دو تن از برجسته ترین بانوان اسلام نیز از چنین جایگاهی برخوردارند و به نقل از روایات در روز محشر دستگیر دوستداران و محبان اهل بیت(ع) قرار می گیرند؛ حضرت زهرا(س) و فاطمه معصومه(س).
درباره شفاعت گسترده دختر رسول خدا همین بس كه شفاعت به عنوان مهریه آن بزرگوار از طرف خداوند مقرر گردید و بنا به روایات اسلامی ، آن حضرت در روز قیامت به عنوان شفیعه روز جزا، به شفاعت گسترده از امت خویش خواهد پرداخت.
با این حال پس از صدیقه كبری هیچ بانوی دیگری به جز حضرت معصومه(س) در گستردگی شفاعت در حد حضرت زهرا(س) قرار ندارد.شفاعت گسترده حضرت فاطمه معصومه(س) تا آنجاست كه سالها قبل از تولدش، امام صادق از ایشان خبر داده و می فرمایند:« به زودی بانویی از فرزندانم به آن سوی كوچ می كند كه نامش فاطمه دختر موسی بن جعفر است كه با شفاعت او همه شیعیانم وارد بهشت می شوند» (۲)و در جایی دیگر فرمود: «همه امت جدم محتاج شفاعت معصومه اند و با شفاعت ایشان به بهشت می روند»
برادر بزرگوار آن بانوی بزرگوار، امام رضا(ع) نیز در زیارتنامه ای كه برای خواهر گرامی اش آورده در بیان اوصاف آن بانوی مكرمه به مقام شفاعت حضرت معصومه(س) اشاره می كند. در این زیارتنامه می خوانیم: «ای فاطمه در بهشت شفاعتم كن، زیرا تو مقامی بس ارجمند و والا در پیشگاه خداوند دارا هستی» (۳) و این خود نشان دهنده شأن و مقام بسیار عظیم آن شفیعه روز جزا است چنانچه در فراز دیگری از زیارت مخصوص آن حضرت آمده است كه : «فان لك عند ا... شأنا من الشأن»(۴) و این عبارت بدین معناست كه اگر ما از تو طلب شفاعت می كنیم بدین دلیل است كه تو در پیشگاه خداوند دارای شأن و منزلتی عالی و وصف ناپذیر هستی كه فقط خداوند و اولیایش بر این رتبه و جایگاه واقفند.علاوه بر ایشان، امام جواد(ع) نیز به گونه ای به همین موضوع اشاره كرده است:«هر كس حضرت معصومه(س) را زیارت كند بهشت بر او واجب می شود»
● دفاع از حریم ولایت
از دیگر ابعادی كه می توان به وجود شباهتهایی بین این دو بانوی گرانقدر- فاطمه زهرا و فاطمه معصومه(س)- پی برد بحث ولایت پذیری و دفاع از حریم ولایت می باشد.
حضرت زهرا(س) در روزهای سخت بعد از رحلت پیامبر(ص) تا واپسین لحظات عمر گرانبار خویش، در دفاع از حقانیت و جایگاه ولایت امیرمؤمنان به بیان استدلالهای متین و استوار و روایتهای متعددی از پیامبر(ص) می پرداخت و بدین طریق برای اثبات جایگاه ولایت در خاندان اهل بیت(ع) تلاش می نمود. از مهمترین استدلالهای آن حضرت، خطبه ایشان در مسجد مدینه بود كه سرشار از مفاهیم بلند ولایی می باشد.
اما همان گونه كه حضرت زهرا(س) در چنان شرایط حساسی به دفاع از اهل بیت(ع) پرداخت دیگر سلاله پاك رسول ا...، فاطمه معصومه(س) ، دختر دانشمند موسی بن جعفر نیز در شرایطی كه اهل بیت(ع) از جایگاه واقعی خویش دور افتاده بود و جانشینان بر حق رسول اكرم(ص) یكی پس از دیگری به شهادت می رسیدند، با اشاره به روایاتی از پدران خویش، به ویژه فاطمه(س)، به تبیین حقانیت ائمه معصومین(ع) و بخصوص امیرالمؤمنین(ع) پرداخت و با اثبات ولایت او، بر ولایت امامان معصوم دیگر نیز صحه گذاشت.
روایات متعددی از آن حضرت نقل شده كه اغلب درباره امامت و ولایت حضرت علی(ع) می باشد. از مهمترین این روایات، روایتی است كه با چند واسطه از حضرت زهرا(س) نقل شده است كه فرمود:«پیامبر در شب معراج مشاهده كرد روی پرده ای از درگاه بهشت نوشته است معبودی جز خدای یكتا و بی همتا نیست و محمد رسول خدا و علی ولی و رهبر مردمند و جایی دیگر نوشته شده بود : شیعیان علی رستگارانند»(۵)
همچنین در روایتی دیگر از حضرت زهرا(س) نقل می كند كه آن حضرت فرمود:« آیا سخن رسول خدا را فراموش كرده اید كه در روز غدیر خم فرمود: هر كس من مولای او هستم پس علی مولای اوست و نیز به علی فرمود: نسبت تو به من همانند نسبت هارون به موسی است»(۶) و نیز در روایت دیگری صدیقه كبری(س) می فرماید:« آگاه باشید هر كسی با دوستی آل محمد بمیرد شهید مرده است»
بنابراین، اشاره حضرت معصومه(س) به احادیث غدیر و منزلت آن هم به روایت از حضرت فاطمه زهرا(س)، نشانگر تلاش ایشان برای اثبات جایگاه ولایت در نزد امیرالمؤمنین و فرزندان معصومش(ع) می باشد و از همین روست كه او را «عالمه محدثه» نیز نامیده اند.● پاداش عظیم زیارت
ایرانیان همواره برای زیارت و دیدار مزار معصومین و آل ا... ارزش و تقدس بسیاری قایل بوده اند. زیارت، غبار از دل خسته دلان و عاشقان اهل بیت(ع) می زداید و روح انسان را در حریم پاك و بی آلایش این ذخیره های الهی در روی زمین، به پرواز می كشاند و آنان را به استمداد روحی و قلبی وادار می كند.
در نزد ایرانیان و عاشقان خاندان پاك حضرت رسول(ص)، زیارت حضرت معصومه(س) كه همگان با لقب «كریمه اهل بیت» صدایش می زنند، حلاوت و جذابیت خاصی دارد. درباره فضیلت و پاداش عظیم زیارت آن بزرگوار روایات متعددی نقل گردیده است. از جمله اینكه امام رضا(ع) به یكی از برجسته ترین دانشمندان و محدثان اهل قم می فرماید: « ای سعد(بن سعد) از ما نزد شما قبری است» سعدبن سعد می گوید: آیا قبر فاطمه دختر موسی بن جعفر(ع) را می گویید؟ امام رضا(ع) می فرمایند: آری، هر كس او را زیارت كند در حالی كه آگاه به حق او باشد، بهشت از آن اوست»
از امام صادق(ع) نیز روایت شده است: «هر كس او را زیارت كند بهشت بر او واجب گردد» و در جایی دیگر روایت شده: «زیارت او همسنگ بهشت است» از امام جواد(ع) نیز این گونه نقل شده است:« هر كسی قبر عمه ام را در قم زیارت كند، به بهشت خواهد رفت.»(۷)
بنا بر این روایات، به جز وجود مطهر حضرت زهرا(س)، كمتر زنی است كه به چنان مقام شامخی رسیده باشد كه زیارتش پاداش بهشت را برای زائرش دربر داشته باشد. در زیارتنامه مأثوره ای كه از طرف امام رضا(ع) برای خواهر گرامی خود وارد گردیده و پس از حضرت زهرا(س) فقط اوست كه صاحب چنین زیارتنامه ای است، جایگاه رفیع و منزلت والای آن بانوی مكرمه به خوبی بیان شده است. خود امام رضا(ع) در بیان اشتیاق دوستداران به زیارتش می فرماید: «كسی كه معصومه را زیارت كند گویا مرا زیارت كرده است»(۸)
از آیهٔا... مرعشی نجفی نقل گردیده كه در جمع شاگردانش درباره دلیل آمدنش به قم می فرمود : «پدر و مادرم در نجف اشرف سكونت داشتند. من هم در همان شهر به دنیا آمدم و بزرگ شدم، پدرم مرحوم آیهٔا... سید محمود مرعشی نجفی كه برای زیارت حضرت زهرا(س) اشتیاق فراوان داشت چهل شب را در حرم حضرت علی به سر می برد، به امید اینكه قبر شریف حضرت زهرا(س) را بیابد. شب چهلم در عالم رؤیا به محضر امام صادق(ع) مشرف می شود كه ایشان می فرمایند: خداوند به خاطر مصالحی قبر حضرت زهرا(س) را برای همه مخفی نموده است. اگر می خواهی به موهبت زیارت مرقد حضرت زهرا(س) برسی مرقد حضرت معصومه(س) را كه بانوی بزرگوار اهل بیت است زیارت كن و به دامن او چنگ بزن. از این رو طبق سفارش پدر، به قصد زیارت مرقد مطهر حضرت معصومه(س) از نجف به قم آمدم و به اصرار آیهٔا... حائری(مؤسس حوزه علمیه قم) ماندگار شدم.»(۹)
بنابراین باید گفت، مرقد آن حضرت در رتبت، هم شأن مرقد صدیقه كبری(س) و تجلیگاه مرقد منور دختر رسول خدا، حضرت زهرای اطهر(س) می باشد. بانوی والا مقامی كه حرم باصفایش و قدر و منزلت والایش یاد آور قدر و منزلت قبر گم شده عصمت كبرای حق فاطمه زهرا(س) است و پناه بردن صادقانه به حریم كرمش، گره گشای هر مشكل و بر طرف كننده همه گرفتاریهاست.
● وفات و خاكسپاری
در سال ۲۰۱هجری خواهر گرامی امام رضا(ع) به اتفاق تعدادی از برادران و خواهران آن بزرگوار به شوق دیدار مجدد با برادر، عازم خراسان شدند ولی در میانه راه و در شهر ساوه عده ای از مخالفان اهل بیت(ع) كه از پشتیبانی حكومت برخوردار بودند به مقابله با آنان پرداخته و تقریباً همه همراهان را به شهادت رساندند. حضرت معصومه(س) نیز در اثر این حادثه بیمار شدند و حتی بنا به روایات توسط عمال حكومتی مسموم می شوند و چون ادامه راه دشوار می گردد درخواست می كنند تا او را به شهر قم كه مركز شیعیان بوده، ببرند.
آن حضرت در حالی كه بشدت بیمار بوده اند، ۱۷ روز در این شهر به سر می برند و در این مدت همواره مشغول به عبادت و راز و نیاز با پروردگار بودند؛ در حالی كه پذیرای دوستداران و شیعیان قم نیز بوده اند تا اینكه در روز ۲۳ ربیع الاول سال ۲۰۳ بر اثر همان بیماری و یا مسمومیت به شهادت می رسند. این در حالی است كه به گفته مورخان، بیش از ۲۷ سال از عمر آن بانوی بزرگوار سپری نشده بود.
این موضوع كه ایشان در هنگام شهادت و یا وفات ۲۷ سال بیشتر نداشته اند و هنوز در آغاز دوره جوانی به سر می برده اند، ذهن بسیاری را به خود جلب كرده، زیرا ایشان نیز به مانند زهرای اطهر(س) در حالی كه بیش از ۲۷ سال از عمرشان نگذشته بود در دوره جوانی به دیدار حق شتافتند.
همچنین در جریان خاكسپاری و تدفین نیز فضیلت دیگری برای آن بانوی بزرگوار برشمرده اند كه بی شباهت با صدیقه كبری(س) نیست و آن فضیلت اینكه دیده و شنیده نشده است بعد از حضرت زهرا(س) بانویی جز حضرت معصومه(س) توسط معصوم به خاك سپرده شود، در حالی كه از بزرگان روایت شده است در مراسم تدفین آن بانوی بزرگوار دو سواره كه از جانب ریگزار به سوی آنان آمده و بر جنازه نماز خواندند و جسم مطهر آن بانوی بزرگوار را در داخل سرابی كه از قبل آماده شده بوده است، دفن كردند و بدون اینكه با كسی سخنی بگویند و كسی آنها را بشناسد، سوار بر مركب می شوند و می روند. به گفته این بزرگان بعید نیست كه این دو بزرگوار، امامان معصومی(امام رضا(ع) و اما جواد(ع)) بوده باشند كه برای این امر مهم به قم آمدند(۱۰)

پی نوشتها:
۱- كریمه اهل بیت ، علی اكبر مهدی پور
۲- انوار المشعشعین، محمد علی كاتوزیان، ج۱ ، ص۱۱
۳- بحارالانوار، ج۱۰۲، ص۲۶۶
۴- همان
۵- بحارالانوار، ج ۶۷، ص۷۶
۶- الغدیر، ج۱، ص۱۷۹
۷- عوالم، ج ۲۱ ص ۳۳۱
۸- بحارالانوار، ج۱۰۲، ص۲۶۶
۹- به نقل از مجله پاسدار اسلام، شماره ۱۷۷
۱۰- تاریخ قم، ص ۲۱۴
احمد رضا احمدی

منبع : روزنامه قدس