درسهای تربیتی از مکتب امام باقر(ع)

سوم صفر مصادف است با سالروز تولد ثلاله پاك نبی اكرم(ص)، حضرت امام محمد باقر(ع)؛ كودكی كه شاهد دردناكترین حادثه زندگی اش و تاریخ بشریت بود. عمر با بركت حضرت، همچون جد بزرگوارش ۵۷ سال بود، جد پدری ایشان حضرت اباعبدا... الحسین(ع) و جد مادری حضرت امام حسن(ع) بوده است. امتیاز ویژه حضرت لقب «باقرالعلوم» بودن ایشان است. «باقر» در لغت به معنای شكافنده زمین به منظور آشكار ساختن گنجهای پنهان است، حضرت از آن جهت كه به طرز شگفتی حقایق را می شكافت، به این لقب مفتخر شده اند.
امتیاز دیگر ایشان، پایه گذاری انقلاب فرهنگی شیعه بود، گرچه انتشار معارف شیعه توسط حضرت امام جعفر صادق(ع) بوده، اما با امام باقر(ع) آغاز شد. زندگانی حضرت از ابعاد، سیاسی، اجتماعی و خانوادگی، راهگشای بسیاری از امور می باشد. زندگی حضرت آینه تمام نمای زندگی شرافتمندانه انسانهای جویای تعالی و هدایت است.
● امام باقر(ع) و جریانهای سیاسی
جریانهای سیاسی حاكم بر جامعه پس از رحلت حضرت رسول اكرم(ص) سبب جدایی قرآن از عترت، در باور و اندیشه مردم شد، قرآن به ظاهر محور نظام دستوری این حكومت گردید، اما چون نیازمند مفسر بود، باعث شد تا میدان تفسیر گسترش یابد و چهره هایی در محافل علمی و دینی مطرح شوند. تسلط بنی امیه بر افكار مردم چنان شدید بود كه وجود مقدس حضرت زین العابدین(ع) ناگزیر معارف حقه را در قالب دعا و نیایش اظهار می كرد. اما در عصر حضرت باقر(ع) شرایط سیاسی جامعه تغییر یافت، بحرانهای سیاسی به حاكمان وقت، اجازه فشار به خاندان رسالت را نمی داد. این زمینه مساعد، سبب شد تا امام باقر(ع) بیشترین آرای فقهی و اخلاقی را در كتابهای حدیث و فقه از خود به جای بگذارند.
● امام(ع) و مسایل اجتماعی
«تفسیر فضای فرهنگی جامعه» مهمترین خط مشی اجتماعی و فرهنگی حضرت بود. زندگانی اجتماعی حضرت از جوانب مختلف الگوی ارزنده ای بویژه برای بانوان است.
در بینش امام، امر به معروف و نهی از منكر ضروری ترین حركت در جهت سلامت جامعه بوده است. به اعتقاد ایشان، مبارزه با انحرافهای اجتماعی همیشه مستلزم حركتهای قهرآمیز نبوده، بلكه ابتدا باید با منطق زمینه رشد فكری و فرهنگی را به وجود آورد و در صورت تأثیر نكردن به مواضع قهرآمیز روی آورد.
چشمپوشی در مسائل اجتماعی و اخلاقی در حقیقت چشمپوشی از مسائل اعتقادی و دینی است، از منظر حضرت، هیچ چیز به اندازه احساس مسؤول بودن در قبال یكدیگر اهمیت ندارد و بی تفاوتی نسبت به این احساس، خطر بزرگی در یك جامعه محسوب می شود. بنا بر این اصل، انسانها نمی توانند ادعا كنند كه بدون دوستی و كمك دیگران ادامه زندگی می دهند و نیازی به روابط با دیگران ندارند. در نتیجه، نسبت به مسائل و مشكلات دیگران بی اهمیت هستند. حضرت شرط اصلی حضور سازنده و مفید در اجتماع را برخورداری فرد به چند عامل از عوامل بی شمار می دانند.
۱) اصلاح وضع زندگی و روابط با دیگران به دو اصل مهم متكی است: زیركی و گذشت.
اگر سلامت جامعه را پیمانه ای محاسبه كنیم، دو سوم این پیمانه زیركی و یك سوم آن نادیده گرفتن برخی از لغزشهای دیگران درباره خود است. باید توجه داشت، نظر حضرت بیشتر بر روی این مسأله است كه در امور كاملاً شخصی باید گذشت و چشمپوشی فوق العاده ای داشته باشیم و نه مسائل دینی و اعتقادی كه به عموم مردم مرتبط می شوند.
۲) یاری رساندن و كمك به یكدیگر؛ یكی از بهترین عوامل در راه دوست یابی است. به اعتقاد حضرت، از طریق یاری رساندن، می توانیم دوستی های سالم و انسانی ایجاد كنیم، زیرا این دوستی آنجا كه خود دچار گرفتاری شده ایم می تواند راه گشا باشد. حضرت می فرمایند حتی با سلام و گفتگویی كوتاه و گاه با یك دست دادن (مصافحه) می توانیم از حال یكدیگر با خبر شویم.
۳) خوش برخوردی در مقابل گرفتگی چهره یكی از زیباترین عوامل دوست یابی است.
۴) رعایت حقوق مالی دیگران.
۵) كار و تلاش؛ حضرت در اوج زهد و تقوا، از اینكه معاش زندگی شان را به دوش دیگران بیندازند، بشدت بیزار بودند.
۶) مدارا؛ انسان در زندگی با روحیات و افكار و سلیقه های مختلف روبه روست و اگر بخواهد با این تفاوتها بجنگد، زندگی را بر خودش و دیگران تنگ كرده و در نتیجه ناخودآگاه منزوی می شود. لازمه حضور در جامعه تحمل برخی حركتهای جاهلانه است. برای همین، یكی از بهترین توصیه های حضرت این است كه آنچه در حد درك آنان نیست، با آنان در میان نگذار، زیرا در میان گذاشتن مسایلی كه فرد مقابل طاقت و ظرفیت آن را ندارد، راه ستیزه جویی را هموار می كند. زیرا با جدل، فرد گستاخ شده و شروع به لجاجت و مبارزه می كند، بدون آنكه نتیجه مطلوب به دست بیاید.
۷) معاشرتهای ممنوع؛ حضرت در كنار تشویق به برقراری روابط اجتماعی صحیح، به خطرها و آفتهای آن نیز هشدار داده و به اصلاح روابط انحرافی سفارش كرده اند.
فرموده اند:
۱) از آنكه آسیب اش به تو جدی است، دوری كن.
۲) از دوستان متفرقه دوری كن و به آنان اطمینان نكن، زیرا امیدی به ادامه روابط با آنان نیست.
۳) با گناه پیشه رفاقت نكن و او را بر اسرار خویش آگاه مگردان.
۴) به قلب خود رجوع كن و آنكه معصیت خدا را می كند دوست نگیر، زیرا اگر اهل معصیت را دوست بداری خود نیز مانند او خواهی شد.
۵) زیباترین و لطیف ترین توصیه حضرت در زمینه پرهیز از معاشرتهای ممنوع این است كه فرموده اند: پرهیز از معاشرت با افراد ناسالم جامعه به معنای بی اعتنایی و اظهار بی مهری نسبت به آنان نیست، زیرا گاهی اینان عهده دار وظایفی در جامعه هستند و ما ناگزیر باید به آنان مراجعه داشته باشیم، بنابراین باید موارد و زمینه ها را نخست بررسی كرده و سپس در هر مورد واكنش شایسته نشان دهیم.

منیره عظیمی
منبع: امام باقر(ع)/ احمد ترابی

منبع : روزنامه قدس