هبوط در مغاک

بیش از ۷۰ سال پیش هنگامی كه ویلیام بیب (W.Beebe) به عنوان نخستین دانشمند در ژرفنای اقیانوس فرود آمد، دنیایی توصیف كرد از نورهای سوسوزن، مارماهی‌های سیمین‌فام، عروس‌های دریایی رقصان، بافته‌های زنده‌ای به «زیبایی ظریف‌ترین تورها» و هیولاهایی دیلاق با دندان‌هایی سوزن‌مانند.
او در كتاب «نیم‌مایل پایین» (۱۹۳۴) می‌نویسد«وهمناك‌تر از هر رویایی كه بتوان پنداشت؛ تمام حواسم را به موجودی معطوف می‌كردم و تا پرهیب آن روی پرده چشمم نقش می‌بست، صورتی فلكی یا شهابی جاندار، تابناك و پری‌وار، از گنبد كوچك بهشت زیردریایی‌ام شتابان می‌گذشت و حواسم را پرت می‌كرد. بی‌اختیار چشم می‌گرداندم و مشغول این شگفتی نو رسیده می‌شدم.»
بیب به ترسیم طرح‌هایی از این موجودات اكتفا كرد زیرا در آن روزگار هیچ دوربینی تاب تحمل شرایط دشوار اعماق را نداشت و نمی‌توانست تفاوت‌های ظریف این وفور شگفتی را نشان دهد. واكنش همكاران بیب بی‌تفاوتی بود و بی‌اعتنایی. بعضی او را متهم به مبالغه كردند. منتقدی نوشت شاید نفس‌های عمیق او باعث شده پنجره كلاه لباس زیردریایی‌اش مه بگیرد و تصاویر زیر دریا را طور دیگری جلوه دهد.
امروزه انقلاب در نورپردازی، دوربین‌ها،‌ الكترونیك و عكاسی دیجیتال، دنیایی را بر ما آشكار می‌سازد كه حتی از دنیایی كه بیب تلاش می‌كرد، توصیف كند نیز عجیب‌تر است. تصاویر روبه‌رو از كتاب «ژرفنا: موجودات خارق‌العاده اعماق دریا»،‌ اثر كلر نووین (C.Nouvian) ژورنالیست و كارگردان فرانسوی برگزیده شده‌اند كه امسال توسط انتشارات دانشگاه شیكاگو به چاپ رسیده است.
خانم نووین در مقدمه كتابش درباره كشف و شهودی كه او را واداشت به اعماق دریا سفر كند، می‌نویسد:«چنان بود كه گویی حجابی كنار رفته و چشم‌اندازهای دور از انتظاری را آشكار ساخته باشد، ‌چشم‌اندازهایی بی‌كران و نویدبخش.»
تصاویری كه او برای كتاب برگزیده است همین حس شگفتی را زنده می‌كنند. گونه‌های خارق‌العاده كف دریا تا عمق چهارونیم مایلی (حدود هفت هزار مترـ م) با جزئیاتی باورنكردنی به تصویر درآمده‌اند؛ بازوها مواج، چشم‌ها بیرون‌زده، نورها چشمك‌زن. شفافیت وهم‌انگیز بسیاری از این موجودات ژله‌ای، عقل سلیم را به چالش می‌طلبند. انگار آب زنده‌اند. در صفحات این كتاب، یكی پس از دیگری، این تصور به بیننده دست می‌دهد كه گویی بیگانگان از دنیایی دیگر فرود آمده‌اند تا ما را خوشحال و سرگرم كنند.
اختاپوس كوچكی شبیه اسباب‌بازی‌های فشاری بچه‌هاست. شیطان دریایی به هیولایی می‌ماند كه از كابوسی بیرون جهیده باشد. اسفنج درخت پینگ‌پنگ همتای آثاری هنری است كه آدم ممكن است در یك گالری لوكس و گرانقیمت ببیند. لابه‌لای ۲۲۰ عكس رنگی این كتاب، مقالاتی از برجسته‌ترین كارشناسان جهان درباره حیات در اعماق دریا آمده است كه در آنها تلاش می‌كنند، روشن كنند آن پایین چه خبر است.
برای مثال لورنس مادین (L.Madin) از انستیتو اقیانوس‌نگاری وودز هول درباره بلایی می‌نویسد كه هوا و گرانش بر سر موجودات فاقد اسكلت داخلی و خارجی می‌آورند. شكل و كاركرد این جانوران وقتی به عرشه كشتی آورده می‌شوند به كلی نابود می‌شود. او می‌نویسد:«این توده‌های بی‌ریخت ژله‌مانند، نسخه خشكی و غیرمنصفانه موجودات ظریف و حیرت‌آوری هستند كه زیبایی حقیقی خود را تنها در محیط آبی طبیعی‌شان می‌توانند به نمایش بگذارند.»
تصاویر موجود در كتاب این خطا را نه فقط در مورد عروس‌های دریایی بلكه در مورد تمام جانوران اعماق تصحیح می‌كند. یكی از تصاویر كلنی متراكمی از ستاره‌های شكننده را نشان می‌دهد كه بازوهایشان درهم تنیده و روی هم افتاده و بدن‌هایشان در دوردست با سیاهی بستر دریا درمی‌آمیزد و به این نقطه از دنیا كه زمانی گمان می‌شد بیابانی عاری از حیات باشد،‌ جان می‌بخشد.
كریگ یانگ(C.Young) از انستیتو زیست‌شناسی دریایی اورگون، در مقاله‌اش می‌نویسد كه تنوع حیات در مغاك «شاید از مجموع جنگل‌های بارانی آمازون و آبسنگ‌های مرجانی شمال‌شرقی استرالیا روی هم بیشتر باشد.» بیب كه در انجمن جانورشناسی نیویورك، گروه پژوهش های استوایی را راه انداخت، بدون تردید خبر داشت پشت در اقیانوسی كه او گشوده بود چه چیزهایی انتظار انسان را می‌كشد.
«ژرفنا» اكنون بخش قابل‌توجهی از آن چشم‌انداز تاریك را روشن كرده است،‌ گو آنكه به خواننده می‌فهماند بخش اعظم بزرگترین زیستگاه این سیاره همچنان ناشناخته و در انتظار نسل جدیدی از كاشفان است.
● شرح تصاویر
۱) گونه ناشناخته در عمق ۲۰۰۰ متر
۲) گونه ناشناخته در عمق ۱۸۰۰ متر
۳) اژدها ماهی به طول ۳۲ سانتیمتر در عمق ۱۵۰۰
۴) اختاپوس مكنده گوش فیلی
۵) فانوس قرمز، نوعی عروس دریایی
۶) اسكوئید خون‌آشام جهنمی
۷) زیردریایی تك‌سرنشین اعماق
۸) شیطان دریایی در عمق سه هزار متر
۹) اسكوئید كاكلی
۱۰) نوعی عروس دریایی در عمق سه هزار متر
۱۱) اختاپوس ابله در عمق پنج هزار متر
۱۲) فرشته‌ ماهی ناشناخته در عمق چهار هزار متر
۱۳) رقاص اسپانیایی، نوعی خیار دریایی
۱۴) اختاپوس تلسكوپی در عمق ۲۰۰۰ متر
۱۵) نوعی عروس دریایی نورتاب به طول هشت سانتیمتر
۱۶) عروس دریایی نعلبكی ژله
۱۷) كرم‌های لوله‌ای سرخ‌پر به طول دومتر در عمق ۲۸۰۰
۱۸) نوعی بندپای آبزی در عمق سه هزار متر
۱۹) اسفنج درخت پینگ‌پونگ
۲۰) اختاپوس غمگین در عمق پنج هزار متر
۲۱- اختاپوس بزرگ سرخ به قطر یك متر، در عمق ۱۵۰۰ متر
۲۲- اسفنج كروی سبز، در عمق ۱۲۰۰ متر

ویلیام برود / ترجمه كاوه فیض‌اللهی

منبع : روزنامه هم‌میهن