احساس ضعف و خستگی در کودکی

باورهای متفاوت و گاه نادرستی در زمینه احساس ضعف کودکان در والدین وجود دارد که در برخی موارد منجر به اقدام‌های خودسرانه والدین و صرف هزینه‌ و انرژی بسیار می‌شود. کم نیستند کودکانی که به سادگی هنگام راه رفتن یا بازی احساس خستگی زودرس می‌کنند و در هنگام ورزش قدرت کافی برای انجام فعالیت‌های ورزشی ندارند. در این دسته از کودکان غالباً نگرانی از کمبود ویتامین‌ها یا سایر املاح و اجزاء غذائی اولین فکری است که به ذهن والدین خطور می‌کند. با وجود این، احتمال دارد خستگی زودرس کودکان یا احساس ضعف و بی‌حالی آن‌ها، به علل بسیار زیادی رخ دهد که اگر ناشناخته بمانند ممکن است خطرناک باشد.
ـ آیا این درست است که پس از ضربه‌ها (به‌طور مثال در تصادف‌ها) جراحی‌ها یا عفونت‌ها ممکن است کودک تا مدتی در حالت ضعف باقی بماند؟
بلی، هر مسئله استرس‌زا به‌خصوص اگر بر روی اشتها و خواب کودک تأثیر بگذارد، می‌تواند تا مدتی ایجاد ضعف و بی‌حالی کند. در مورد عفونت‌های نیز چون قوای جسمی را به تحلیل می‌برند، ممکن است مدت قابل‌توجهی ایجاد ضعف کند.
ـ نقش رژیم غذائی در ایجاد ضعف و بی‌حالی چیست؟
اول اینکه گرفتن رژیم‌های سخت غذائی که این روزها به‌خصوص در دوره نوجوانی و جوانی مورد توجه قرار گرفته، اگر بدون برنامه و محاسبه کالری و ویتامین‌ها و املاح لازم باشد، می‌تواند منجر به ضعف شدید بدنی شود. دوم اینکه مصرف مواد غذائی فاقد کالری و پروتئین یا غذاهای ترشمزه بی‌خاصیت نیز این احساس را در کودک ایجاد می‌کند.
ـ آیا روش زندگی و تعامل والدین با فرزندان در ایجاد ضعف و احساس خستگی کودکان نقش دارد؟
بدون تردید اگر پدر و مادر در خانواده مدام از خستگی و بی‌حوصلگی شاکی باشند، کودکان آن خانواده نیز به سرعت و با هرگونه تحریک فیزیکی از خستگی زودرس شکایت خواهند کرد. از طرف دیگر، چنانچه زندگی کودک کاملاً بی‌تحرک و ورزش وی ناکافی باشد مدام احساس ضعف خواهد کرد.
ـ آیا ممکن است احساس ضعف و خستگی در کودک مرتبط با مسائل روحی و روانی وی باشد؟
بلی در کودکان احساس افسردگی یا اضطراب می‌تواند منجر به احساس خستگی زودرس و احساس عدم داشتن انرژی (و در حقیقت انگیزه) شود. از طرف دیگر بی‌خوابی یا کم‌خوابی طولانی نیز وای جسمی (و به دنبال آن قوای ذهنی) را تحلیل برده و ایجاد ضعف می‌کند.
ـ نقش عفونت‌ها در ایجاد ضعف و خستگی در کودکان چیست؟
عفونت‌ها به روش‌های مختلف ایجاد ضعف و خستگی‌پذیری می‌کنند. از یک طرف بی‌اشتهائی ناشی از عفونت و از طرف دیگر مسائلی همچون کم‌خوابی، استفراغ با اسهال منجر به ضعف و یا از دست رفتن یا عدم دریافت کالری و پروتئین و املاح و ویتامین‌ها می‌شوند. در ضمن برخی از عفونت‌ها به‌خصوص بیماری‌های ویروسی، دوره نقاهت طولانی دارند که علت آن معلوم نیست یکی دیگر از علل ضعف و سستی ناشی از عفونت‌ها بی‌تحرکی طولانی کودک حین بیماری یا بروز کم‌خونی ناشی از عفونت و گاهی عوارض درمان‌ها و داروهای مصرف شده است به هر حال حداقل در مورد عفونت‌های ویروسی ثابت شده که خواب و خوراک و استراحت مکفی در طی فاز حاد بیماری، احتمال نقاهت و ضعف طولانی را کاهش می‌دهد.
ـ آیا بیماری‌های سیستم‌های دیگر بدن مانند کلیه‌ها، کبد یا غدد درون‌ریز نیز می‌توانند باعث ایجاد احساس خستگی زودرس در کودک شوند؟
بلی، گرچه لازم نیست که در هر کودک با حالت ضعف و بی‌حالی، تمام اعضاء و سیستم‌های بدن چک شوند ولی باید در نظر داشت که بیماری‌های کلیوی، کبدی و حتی غدد درون ریز ممکن است خود را با اساس ضعف و بی‌حالی نشان دهند.
ـ خسته‌ شدن زودرس کودکان یا شیرخواران چه ارتباطی با مشکلات قلب و ریه کودک یا شیرخوار ممکن است داشته باشند؟
یک یاز علائم ابتدائی مشکلاتی قلبی یا ریوی مزمن کودکان، احساس خستگی در حین فعالیت است که غالباً با تعریق و رنگ‌پریدگی و نفس نفس زدن و افزایش شدید ضربان قلب هم همراه است. این علائم در شیرخواران حتی حین شیر خوردن نیز ممکن است رخ است (به‌عنوان یک فعالیت) که باید والدین را مشکوک به بیماری قلبی شیرخوار کند.
ـ آیا مصرف داروها از جمله آنتی‌بیوتیک‌ها، در کودک ضعف و خستگی و بی‌حالی در ایجاد کند؟
برخی داروها مانند داروهای مسکن طولانی‌مدت، داروهای ضدحساسیت، ضدتشنج، کروتون طولانی‌مدت و حتی مصرف بی‌دلیل و طولانی‌مدت و به مقدار زیاد برخی ویتامین‌ها مانند ویتامین A و D می‌توانند ایجاد خستگی و ضعف کنند به‌طور معمول آنتی‌بیوتیک‌ها کودک را ضعیف و بی‌حال نمی‌کنند و برعکس با رفع عفونت، دوره بیماری و ضعف و نقاهت را کاهش می‌دهند.
ـ آیا احساس ضعف کودکان ممکن است خدای ناخواسته نشان از نوعی بدخیمی (سرطان) نهفته باشد؟
گرچه بعید است که تنها علامت بیماری‌های بدخیم در کودکان به‌صورت احساس ضعف و بی‌حالی باشد اما اگر علایم مربوط با کمبود شدید اشتها و وزن تعریق شبانه یا تب‌های نامشخص همراه باشد، باید نگران چنین مشکلاتی نیز بود.
ـ نقش ویتامین‌ها و املاح در رفع احساس ضعف و خستگی در کودک چیست؟
در این مورد متأسفانه تبلیغات بیش از حدی شده است، به‌طوری که اکثر والدین تصور می‌کنند که اگر مقدار زیادی ویتامین مصرف کنند ضعف کودک سریع‌تر برطرف می‌شود. البته اگر کم‌خونی یا کمبود ویتامین‌ها عامل ضعف کودک باشند. استفاده به‌جا و منطقی از آنها مفید بوده و توصیه می‌شود ولی بهترین کار برای رفع احساس ضعف و خستگی استفاده از یک رژیم غذائی متعادل و پرکالری و به‌خصوص پرپروتئین است.
ـ چه توصیه‌هائی را می‌توان به والدین کودکانی که احساس ضعف و خستگی دارند، ارائه نمود؟
کودک خود را با نشاط و ورزشکار تربیت کنید و خود الگوی خوبی برای نشاط و شادابی آن‌ها باشید به علائم جانبی و نگران‌کننده همچون علائم تب و بی‌اشتهائی ... توجه و آنها را گزارش کنید. علایم غذای متعادل، پرکالری و پرپروتئین را در کنار املاح و ویتامین‌ها تجویز شده به مقدار مجاز از طرف پزشک در نظر بگیرید. از به کار بردن خودسرانه مقادیر بالای ویتامین املاح خودداری کنید در صورتی‌که احساس ضعف و ناتوانی کودک جدی و پیشرونده است، از خوددرمانی بپرهیزید و به پزشک مراجعه کنید. در این‌صورت، اجازه دهید تا پزشک با بررسی تاریخچه و معاینه به انجام بررسی‌های لازم بپردازد و برای آزمایش‌های غیرلازم اصرار بی‌جا نکنید.

منبع : نشریه پزشکی طبیب مردم