بصیرت و اهل بصیرت

بصیرت در اصطلاح قرآنی به معنای ادراك حقایق و رؤیت چیزها چنان كه هست، می باشد. بصیرت در نگرش قرآنی جز با عمل به آموزه های وحیانی و تزكیه نفس پدید نمی آید. با این همه اهل بصیرت در مسیر رشد و كمال است نه آن كه به كمال رسیده و از دام خطر رسته باشد، بلكه هر آن ممكن است كه سقوط كرده و در دام شیطان افتد.
انسان تا زمانی كه در دنیا است و اجل واقعی او فرا نرسیده است در مسیر است. این مسیر می تواند حق و یا ضلالت باشد. آن كس كه در مسیر كمالی است تا زمانی كه اجل او فرانرسیده است هر دم ممكن است بازگردد و در مسیر ضلالت قرارگیرد چنان كه این مسئله درباره اهل ضلالت نیز صادق است و امكان توبه و بازگشت تا دم مرگ برای او فراهم است.
البته هستند كسانی كه به كمال رسیده و هنوز اجل ایشان به پایان نرسیده است. آنانی كه به كمال رسیده اند كسانی هستند كه در قرآن از آنان به مخلصان (به فتح لام) یاد شده است. مقام مخلص مقام كسانی است كه حتی ابلیس از گمراه كردن ایشان نومید شده است. اینان از شر گمراهی در امان هستند و با آن كه به كمال رسیده اند اجل ایشان فرا نمی رسد؛ اجل به معنای مرگ طبیعی انسانی است كه به كمال لایق خود در مسیر تكاملی رسیده و در صعود و سقوط به جایی رسیده است كه دیگر بودن وی در زمین تأثیری در شاكله وجودی اش نخواهد داشت.
بنابراین هر انسانی در مسیر زندگی خود تا اجل و مرگ طبیعی از این كه مورد آزمایش، ابتلا و فتنه قرارگیرد درامان نمی باشد. این حكم شامل همه كسانی است كه از مقام مخلصین بیرون هستند. اهل بصیرت نیز چون در راهند از كسانی هستند كه احتمال سقوط در ایشان قوی است؛ زیرا ابلیس در مسیر ایشان بیشتر می نشیند و می كوشد تا ایشان را كه در راهند و به كمال نزدیك، به سقوط بكشاند.
دامی كه ابلیس برای ایشان پهن می كند دام غرور و تكبر است.در سوره طه درباره سامری آمده است كه وی اهل بصیرتی بوده كه در دام شیطان افتاد و خود را به دام هلاكت و سقوط افكند. سامری از كسانی است كه قرآن اهل بصیرت بودن وی را تایید می كند. قصه او همانند قصه بلعم باعور است كه به مقامات عالی رسیده بود و اهل بصیرت بود ولی به جهت گرایش شدید تكبری و غرورآمیزش به جنگ خدا و پیامبرش می رود و به تعبیر قرآنی اخلد فی الارض می شود و در زمین جاویدان می گردد.
سامری اهل بصیرتی است كه به حقایق و معارفی دست می یابد و در یك حركت جوهری كمالی به حدی از كمال می رسد كه می تواند از زر و زیور، گوساله ای بسازد كه صدایی از آن بیرون آید و قوم موسی را در چله موسوی كه برای دیدار خدا به كوه طور شتافته بود، گمراه نماید.
خداوند در آیات ۸۵تا ۹۷ سوره طه به مسئله سامری اشاره و بیان می كند كه سامری در پاسخ موسی(ع) گفت: من اهل بصیرتی شدم كه دیگران به آن نرسیده و از آن توانایی برخوردار نمی باشند: قال بصرت بما لم یبصروا به فقبضت قبضه من اثر الرسول فنبذتها و كذلك سولت لی نفسی؛ من به چیزی بصیرت یافتم كه دیگران بدان بصیرت نیافته اند. مشتی از خاكی كه نقش پای آن فرستاده و رسول خدا را داشت بر گرفتم و در پیكر افكندم و نفس من این كار را در چشمم بیاراست.
در زمانه ما نیز سامری های اهل بصیرت بسیاری هستند كه از توانایی هایی برخوردار می شوند. این برخورداری و توانایی از آن رو به ایشان داده می شود كه در راه تزكیه قرارگرفته اند. در حدیثی از امام صادق(ع) آمده است كه هر كس تزكیه كند، نتیجه عملش را در دنیا و آخرت می یابد. آن كه اهل دنیاست در دنیا و آن كه اهل آخرت است در آخرت به آن دست می یابد و از آثار و نتایج آن بهره مند می شود. در داستان امام صادق(ع) با فردی دهری آمده است كه وی از علوم و دانشی خاص برخوردار بوده و می توانست از غیب خبر دهد.
آن گاه پس از احتجاجات و مباحثه طولانی، این فرد ایمان می آورد و توانایی خود را از دست می دهد كه آن حضرت می فرماید: خداوند بهره و سود هر كار خوبی را پرداخت كرده و پاداش می دهد، از آن جایی كه پیش از این اهل دنیا بودی آن را در دنیا به تو داده بود ولی اكنون كه ایمان آورده ای آن را ذخیره آخرتت كرده است.
هوشیار! كه در دام اهل بصیرتی بیافتیم كه به جهت برخی از توانایی ها می كوشد تا سوداگری كند و دین مردمان را بخرد و آنان را از خدا دور سازد. بنابراین اهل بصیرت همواره در خطر هستند و می بایست از این كه در دام شیطان بیافتند برحذر باشند و به خدا پناه برند.

مصطفی حیدری

منبع : روزنامه کیهان