گسترش اینترنت در دوران هشت ساله ریاست جمهوری خاتمی: مسیر سبز

هشت سال قبل زمانی که سید محمد خاتمی به ساختمان ریاست جمهوری رفت تا خود را برای دوره پرفراز و نشیب ریاست جمهوری آماده کند اینترنت هنوز یک وسیله مدرن و تجملی به شمار می آمد که تنها تعداد اندکی از افراد به آن دسترسی داشتند.
این شبکه پیش از آن تنها در دسترس افراد معدودی قرار می گرفت که عمدتاً یا به مراکز علمی و دانشگاهی متصل بودند و یا با استفاده از نفوذ خود در برخی مراکز دولتی از جمله مخابرات از موهبت اتصال به این شبکه برخوردار می شدند. اینترنت در آن زمان هنوز در ایران حتی از نقطه نظر اطلاع رسانی هم چندان مورد استقبال قرار نمی گرفت و حتی تعداد کاربران شبکه های محلی در آن زمان بیش از کاربران اینترنت بود.
در سال های پایانی دهه هفتاد و در زمانی که برخی شرکت های خصوصی دیگر کم و بیش سرویس های اینترنتی خود را با قیمت های گزاف در اختیار کاربران قرار می دادند نحوه اتصال به این شبکه بسیار دشوار و با ارایه مدارک شناسایی و شناخته شدن هویت کاربران و دادن تعهدات لازم امکان پذیر بود. با وجود چنین محدودیت هایی تقریباً می توان گفت تمرکز اینترنت برای سرویس دهی به حدود ۲۰۰ هزار کاربری که در آن زمان وجود داشتند عمدتاً در تهران بود و حتی بسیاری از شهرهای بزرگ نیز امکانی برای دسترسی کاربران به اینترنت نداشتند.
هشت سال بعد اما خاتمی در حالی صندلی ریاست جمهوری را ترک می گوید که کارت اینترنت را با قیمت نسبتاً ارزان به سادگی و بدون محدودیت فروش می توان از همه روزنامه فروشی ها، کتابفروشی ها و حتی خواربارفروشی ها تهیه کرد. حالا با وجود ۸۰۰ شرکت خدمات دهنده اینترنت - ISP _ از همه نقاط ایران با یک خط تلفن و یک کامپیوتر می توان به اینترنت متصل شد.
● قیمت اینترنت
در کشوری که قیمت ها معمولاً در دوره های متناوب به سرعت افزایش پیدا می کنند و تقریباً هیچ نشانه ای از ارزانی وجود ندارد اینترنت تنها کالایی است که شاید طی سال های اخیر همواره از قیمت آن کاسته شده یا حداقل با افزایش کیفیت ثابت مانده است. در سال ۱۳۷۶ خرید یک اکانت ماهانه اینترنت در حدود ۳۰ الی ۴۰ هزار تومان و حتی بیشتر برای یک کاربر هزینه در بر داشت این در حالی بود که در سال های نخست دهه هشتاد با افزایش رقابت میان شرکت های خدمات دهنده اینترنت بازار همواره با کاهش قیمت اینترنت مواجه بود که این کاهش قیمت هنوز هم ادامه دارد.
این در حالی است که سرعت دسترسی به اینترنت _ حتی اتصال از طریق DIAL UP - نیز طی سال های اخیر به مراتب نسبت به سال های پیش از آن افزایش یافته است. امروزه یک کاربر تهرانی می تواند با هزینه ای در حدود ۳۹ هزار تومان ماهیانه از یک خط اینترنت پرسرعت _ با سرعت تقریبی ۶۴ کیلوبیت برخوردار باشد. طی سال های اخیر قیمت اینترنت به قدری پائین آمد که وقتی مخابرات چند ماه قبل از موضوع کاهش تعرفه های اینترنتی خبر داد برخی شرکت های اینترنتی دیگر تحمل نیاوردند و زبان به انتقاد گشودند.
● تعداد کاربران
براساس آمارهای غیررسمی تعداد کاربران اینترنت در ابتدای برنامه سوم توسعه در حدود ۲۰۰ هزار مشترک بود که این میزان براساس آخرین آمارهای اعلام شده به ۶ میلیون و ۶۰۰ هزار کاربر رسیده است. در میان سال های برنامه سوم توسعه سال ۸۳ پربارترین سال بود زیرا فقط در این سال بیش از یک میلیون کاربر به مجموعه کاربران اینترنت کشور اضافه شد که برای افزایش این تعداد کاربر به بار نشستن برخی طرح های توسعه ای بسیار تاثیرگذار بود، افزایش ظرفیت تلفن های ثابت که عمده ترین مسیر دسترسی به اینترنت را در کشور به خود اختصاص داده اند از یک سو، بهره برداری از پورت های دسترسی دیتا (پورت های دسترسی دیتا از ۱۴۸ پورت در ابتدای برنامه به ۴۸ هزار پورت در انتهای برنامه رسید) از سوی دیگر و بهره برداری از شبکه فیبر عمده ترین دلایل افزایش کاربران اینترنت از نقطه نظر زیرساختی به شمار می آیند. از طرف دیگر اما ارائه مجوز به ۸۰۰ شرکت خدمات دهنده اینترنت، ISP ، ۳۱ مجوز ICP و ۱۳ مجوز دسترسی پهن باند از جمله اقدامات قانونی ای بوده که در زمینه گسترش تعداد استفاده کنندگان از شبکه اینترنت انجام گرفته است.
حالا ایران با رشد قابل توجهی که در زمینه ارائه خدمات اینترنتی داشته از نقطه نظر تعداد کاربر در مکان دوم بیشترین تعداد کاربر اینترنت در سطح منطقه قرار دارد. هر چند در مقابل هنوز میزان ضریب نفوذ اینترنت ایران در مقایسه با کشورهای منطقه از رتبه چندان مناسبی برخوردار نیست.
● سایت های اطلاع رسانی و وبلاگ ها
تقریباً کمتر سایت فارسی را می توان یافت که زمان راه اندازی آن به قبل از سال ۷۶ بازگردد. ریاست جمهوری خاتمی و مسائل و مشکلاتی که در زمینه برخی رسانه ها _ همچون مطبوعات _ به وجود آمد و از طرف دیگر فضای خاص سیاسی کشور در کنار توجه به اطلاع رسانی از طریق این شبکه نوظهور موجب تولد بخش تازه ای در این عرصه شد. هر چند هم اکنون هیچ آمار دقیقی از تعداد سایت های ایرانی اینترنتی ایجاد شده طی سال های اخیر وجود ندارد و نمی توان راه اندازی یک سایت را به یک ریاست جمهوری هم نسبت داد اما به نظر می رسد فضای مساعدی که در دوران ریاست جمهوری خاتمی وجود داشت و طرح های توسعه ای که برای افزایش کاربران اینترنت به اجرا درآمده بود در ایجاد وب سایت های اینترنتی فارسی زبان بسیار موثر بود.
اگر تا سال های دور کاربران تنها گزینه سایت های خارجی یا سایت های فارسی راه اندازی شده از خارج را پیش روی خود داشتند حالا سایت های فارسی زبانی که در داخل راه اندازی شده اند بخش عمده ای از زمان وبگردی آنها را تشکیل می دهند. در این میان نقش و توجه به سایت های اطلاع رسانی و خبری بسیار بیش از سایت های دیگر است اما در واقع راه اندازی پورتال های متعدد علمی، آموزشی و تحقیقی ثمره برنامه های مختلف فناوری اطلاعات و توسعه اینترنت در کشور نیز هست.
رشد سایت ها و به طور کلی اینترنت از سویی دیگر گسترش اشتغال به کار را نیز به همراه خود داشته است. براساس آمارها تنها در طول برنامه سوم ۱۷۰ هزار شغل به شکل مستقیم یا غیرمستقیم در رابطه با مخابرات و فناوری اطلاعات ایجاد شد و مجموع نیروی اشتغال به کار را به ۳۷۰ هزار نفر رسید. در همین زمینه با توجه به ایجاد زمینه های رشد در عرصه آی تی و اینترنت کشور پیش بینی می شود این میزان حتی تا هفتصد هزار نفر نیز افزایش پیدا کند.
رشد وبلاگ ها نیز طی چند سال اخیر نشان دهنده فضای مساعدی بوده که در بستر گسترش اینترنت در کشور شکل گرفته است.
امکان دسترسی ساده بسیاری از افراد جامعه به یک رسانه وسیع و تاثیرگذار در واقع مهمترین قابلیت وبلاگ ها به شمار می آید. این دسته از صفحات اینترنتی در مقاطع مختلفی توانسته اند حتی مرز تاثیرگذاری خود را روی وقایع سیاسی و اجتماعی کشور گسترش دهند. در حال حاضر در حدود ده هزار وبلاگ و چندین سرویس دهنده فعال وبلاگ وجود دارند که روزانه به شکل قابل توجهی بر تعداد آنها افزوده می شود.
● فیلترینگ
پرچالش ترین بخش توسعه اینترنت در کشور موضوع فیلترینگ است. هر چند موضوع مطالب غیراخلاقی و سیاسی موجود روی اینترنت از جمله مباحثی بود که در آغاز تا جلوگیری از ورود اینترنت به کشور پیش رفت، موضوع فیلترینگ اما به زعم مدیران بخش ارتباطات کشور توانست به رغم برخی کاستی ها حداقل وجود آن را در کشور تضمین کند. با این حال طی سال های اخیر برخوردهایی که در این زمینه با برخی فعالان این صنعت صورت گرفت از یک سو و اعمال برخی قوانین و مقررات محدودکننده باعث شد تا موضوع فیلترینگ به یکی از جنجالی ترین بحث های مربوط به توسعه اینترنت و حتی توسعه سیاسی در کشور مبدل شود.
بخش فیلترینگ شاید از جمله بخش هایی از دولت باشد که به دلایل مختلف از جمله ناهماهنگی در اجرا و اعمال برخی سلیقه های سیاسی در مسدود کردن سایت ها و برخوردهای قضایی متعدد باعث شده تا توسعه اینترنت در این بخش ضربه پذیر نشان داده شود. فیلترینگ اینترنت هر چند از آغاز ورود این پدیده به کشور وجود داشت اما طی سال های اخیر و خصوصاً همزمان با رشد اینترنت در کشور در سال ۸۳ با سخت گیری های بیشتری اعمال شد اما در این میان برخی شرکت های اینترنتی خصوصی از بیم آنکه در معرض برخوردهای قضایی قرار نگیرند اقدام به فیلترینگ خودسرانه سایت ها کردند که این موضوع باعث بالاترین حجم انتقاد کاربران اینترنت شد.
مهمترین نکته ای که در این زمینه وجود داشت این بود که وزارت آی سی تی به عنوان متولی بخش آی تی و اینترنت در کشور از زیر بار فیلترینگ شانه خالی می کرد و خود را صرفاً مجری کمیته سه نفره ای می دانست که منصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی بود اما این شورا نیز هیچگونه اطلاع رسانی یا توضیحی در زمینه نحوه فیلترینگ سایت ها ارائه نمی داد. از طرف دیگر برخوردهایی که طی سال گذشته از سوی یک مرجع قضایی با برخی خدمات دهندگان اینترنت صورت گرفت باعث شد تا وضعیت این بخش ضربه پذیرتر نشان داده شود.
● حرف آخر
هر چند سال ها از ورود اینترنت به کشور می گذرد اما شکوفایی در این عرصه محصول سال های اخیر است که در این میان موضوع تامین زیرساخت های ارتباطی برای فراهم کردن فضای مناسب برای گسترش این پدیده و خدمات مبتنی بر آن بسیار قابل توجه است. اینترنت در روزهای آغازین ریاست جمهوری خاتمی با پهنای باندی معادل ۱۴ مگابیت دریافت و ۱۴ مگابیت ارسال در کشور توزیع می شد که این میزان در پایان برنامه سوم به ۶۴۴ مگابیت دریافت و ۵۱۰ مگابیت ارسال افزایش یافت، تغییر در ساختار وزارت پست و تلگراف و تلفن و اعطای بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات به مجموعه وظایف این وزارتخانه، تغییر در ساختار شرکت مخابرات و ایجاد شرکت مادر تخصصی، شرکت زیرساخت، ارتباطات سیار و شرکت ارتباطات داده ها و همچنین ایجاد سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی نیز از جمله بحث های ساختاری بود که به طور مستقیم و غیرمستقیم در زمینه رشد اینترنت در کشور موثر بوده است.
براساس آمارها جایگاه مخابرات ایران در سال ۲۰۰۲ در میان ۱۰۸ کشور جهان در رتبه ۷۷ قرار داشت که این میزان ۵۱ رتبه ارتقا را نسبت به سال قبل نشان می داد و پیش بینی می شود که این رتبه برای سال ۲۰۰۴ نیز بین ۶۰ تا ۶۵ باشد. با چنین عملکردی باید منتظر ماند و دید دولت بعدی که نه در زمان انتخابات و نه تاکنون برنامه ای برای توسعه در این بخش ارائه نداده با دستاوردهای خاتمی در این عرصه چه خواهد کرد.

نویسنده: مینو مومنی
منبع: آی تی ایران

منبع : پایگاه اطلاع رسانی علوم ارتباطات ایران