حماسه سرای سرگذشت های انسانی

معتبرترین جایزه ادبی جهان، هر چند که اعتبارش از بدو پیدایش محل جدل ها و سوء تفاهمات بسیار بوده است در سال جاری با تعلق به خانم دوریس لسینگ نویسنده، شاعر، منتقد، نظریه پرداز، نمایشنامه نویس، فیلمنامه نویس و «لیبرتو»سرای۱ ۸۸ ساله انگلیسی تبار متولد ایران و پیرو مذهب تصوف نقشبندی،۲ یکی از آبرومندترین فرازهای عمر ۱۰۷ ساله اش را پشت سر نهاد.
● نوبلی برای ادبیات
آکادمی سلطنتی سوئد که در سال ۱۷۸۶ به دستور مستقیم «گوستاو سوم» پادشاه وقت این کشور به عنوان عالی ترین فرهنگستان زبان و با وظیفه تدوین و به روز کردن فرهنگ لغات زبان سوئدی تاسیس شد، از سال ۱۹۰۱ مسوول انتخاب کاندیداها و اعطای جایزه نوبل در ادبیات است. آکادمی ۱۸ عضو دائمی دارد که توسط شخص پادشاه انتخاب می شوند. میانگین سنی اعضای فعلی آکادمی ۸/۷۱ سال، دو تن از آنان از کار افتاده و جوان ترین عضو آن ۵۰ ساله است. بنابراین در حال حاضر عملاً ۱۶ عضو فعال در آکادمی حضور دارند .هر ساله تا پیش از تاریخ یکم فوریه ۵۰ نفر از سوی اعضای آکادمی به عنوان نامزدهای دریافت جایزه نوبل ادبی انتخاب می شوند. در انتخاب این ۵۰ نفر، اعضای آکادمی های مشابه، استادان زبان و ادبیات، برندگان سابق جایزه و روسای سازمان های نویسندگان کشورهای مختلف، در صورت درخواست رسمی آکادمی سوئد، می توانند نقش مشورتی ایفا کنند. بدین معنی که اجازه می یابند فرد مورد نظر خود را به آکادمی پیشنهاد کنند. توجیهات حمایتی برای انتخاب نامزد دریافت جایزه نوبل ادبی از سوی آکادمی پذیرفته نیست و در ضمن هیچ کس مجاز نیست خودش را به عنوان نامزد دریافت این جایزه پیشنهاد کند. از ۵۰ نفر فوق، ۲۰ نفر در فصل بهار به مرحله دوم رقابت راه می یابند و از این ۲۰ نفر، پنج نامزد در ابتدای تابستان واجد شرایط برای حضور در مرحله نهایی تشخیص داده می شوند. در ماه اکتبر نفر برتر برای دریافت جایزه نوبل ادبی رسماً از سوی آکادمی معرفی می شود. نفر برتر باید رای اکثریت (نصف « یک) اعضای فعال آکادمی را کسب کرده باشد.برنده جایزه هر سال روز دهم دسامبر ضمن ایراد نطقی تاریخی در برابر اعضای آکادمی و خانواده سلطنتی، جایزه اش را که مبلغ یک میلیون کرون سوئدی (معادل ۵۳/۱ میلیون دلار) است، به همراه یک تندیس طلایی و یک گواهینامه از پادشاه وقت سوئد دریافت می کند.
● نوبل را به زنده ها می دهند
ظهر روز یازدهم اکتبر سال ۲۰۰۷ خانم دوریس لسینگ هنگامی که همراه پسرش از خرید روزانه باز می گشت، در برابر خانه اش در «هامپستد» واقع در حومه لندن، با ازدحام خبرنگارانی مواجه شد که از ساعاتی پیش در آنجا حضور به هم رسانده بودند. خانم لسینگ در برخورد با خبر برنده شدنش با خونسردی پاسخ داد؛ «خب باشد،» او سپس با تلویحی طنزگونه خود را لایق دریافت این جایزه دانست؛ «نمی توانند نوبل را به کسی بدهند که مرده، فکر می کنم به همین خاطر است که فکر کردند بهتر است پیش از آنکه شرم را کم کنم و بمیرم آن را به من بدهند،» خانم لسینگ در برابر این سوال که؛ «آیا می دانید یازدهمین زنی هستید که تاکنون جایزه نوبل ادبی را از آن خود کرده اید »، افزود؛ «متاسفم که اولین، چهارمین یا پنجمین ً این ۱۱ نفر ویرجینیا وولف نبوده است،» آکادمی سلطنتی سوئد در توضیح دلایل اعطای جایزه نوبل ادبی به خانم دوریس لسینگ در سایت رسمی خود، صفات زیر را برای ایشان برشمرده است؛ حماسه سرای سرگذشت های زنانه، کسی که با تردید، عطش و نیروی بصیرت خویش، تمدنی قطعه قطعه شده را در معرض موشکافی قرار می دهد.
● به یاد «هوشنگ حسامی»
آشنایی نگارنده با نام دوریس لسینگ به سال ۱۳۷۶ (۱۹۹۷) باز می گردد. در آن سال داریو فو بازیگر، کارگردان و نمایشنامه نویس ایتالیایی در میان بهت، حیرت و ناباوری اهل ادب برنده جایزه نوبل در ادبیات شده بود. به یمن دوستی با مترجم، ادیب، سینماگر و «دراماتورژیست» برجسته کشورمان زنده یاد هوشنگ حسامی، از ایشان که در آن زمان هنوز در قید حیات و از عصبانی ترین استادان ناراحت از اعطای جایزه به داریو فو بود، پرسیدم؛ «پس در حوزه ادبیات نمایشی چه کسی را لایق دریافت این جایزه می دانید؟» حسامی بی درنگ نام دوریس لسینگ را به زبان آورد و افزود که نمایشنامه یی از او در دست ترجمه دارد. به این ترتیب نمایشنامه «دری که می خواند» ترجمه هوشنگ حسامی (نشر «تجربه»، ۱۳۷۹) نخستین اثری بود که سه سال بعد به فارسی از لسینگ منتشر شد. رمان «علف ها آواز می خوانند» نیز با ترجمه آذر کریمی (نشر «آذربد»، ۱۳۷۹) متعاقب آن در همان سال منتشر شد. از دوریس لسینگ رمان کوتاه دیگری تحت عنوان «چال مورچه» (۱۹۹۶-The Pit) با ترجمه ضیاءالدین ترابی توسط انتشارات «سوره مهر» در دست انتشار است.۳

پی نوشت ها:
۱- نمایشنامه منظومی است که برای اپرا نوشته می شود. لسینگ معروف ترین لیبرتو هایش را برای فیلیپ گلاس موسیقیدان برجسته امریکایی سروده است.
۲- یکی از مذاهب تصوف مربوط به مسلمانان اهل تسنن که بنیانگذار آن بهاءالدین نقشبند بخارایی در قرن هشتم هجری است.
۳- از جمله آثار پراکنده دوریس لسینگ به فارسی که در جراید منتشر شده است می توان از داستان های کوتاه «درود بر ایساک بابل» ترجمه اسدالله امرایی (ماهنامه «نافه»، شماره ۱۰ ، ۱۳۷۹) و «دردسر» ترجمه علیرضا جباری (ماهنامه «کلک»، شماره ۳، پیاپی ۱۲۳) و مقاله «طرح هایی از بوهمیا- نقدی بر آثار ویرجینیا وولف» ترجمه خجسته کیهان («بخارا»، شماره ۵۶، پاییز ۱۳۸۵- بازانتشار؛ روزنامه «شرق»، سه شنبه ۱۸ بهمن ۱۳۸۴) و «گفت وگو با دوریس لسینگ» (ماهنامه «کلک»، شماره ۴۱) نام برد. درباره دوریس لسینگ همچنین نگاه کنید به؛
- «زنانی که به گذشته وفادارند»، لیندا اسکات، ترجمه میترا لطفی شمیرانی، روزنامه «همشهری»، ۲۴ مهر ۱۳۸۱
- «حضور و غیاب کتاب های مرده»، دووایت گارنر، ترجمه میترا لطفی شمیرانی، روزنامه «همشهری»، ۲۶ مهر ۱۳۸۱
شاهین کوهساری

منبع : روزنامه اعتماد