منطقه دریای سیاه (کارادنیز)

این منطقه که نام خود را از دریای سیاه گرفته از شرق دشت ساکاریا تا مرزهای گرجستان امتداد می یابد. این منطقه ازجهت وسعت در میان دیگر مناطق کشور در ردیف سوم قرار دارد. فاصله بین شرق تا غرب آن نسبت به دیگر مناطق بالاترین رقم را تشکیل می دهد. بهمین خاطر نیز این منطقه بالاترین میزان تفاوت ساعت محلی در مرزهای شرقی و غربی خود را داراست.
موقعیت اراضی منطقه: اشکال زمینی این منطقه از رشته کوه های شرق تا غرب آناطولی شمالی که در دوره ژئولوژیک سوم در نتیجه پیچ و خم های آلپ بوجود آمده اند و نیز دره ها و راه آب های بین این کوه ها تشکیل شده اند. کوه های یاد شده که در غرب بصورت سه رشته امتداد می یابند، از شمال به جنوب شامل کوه های کده، بولو، ایغاز و کوراوغلو می شوند. در میانه کوه های جائیک قرار دارند و در شرق بدو رشته کوه تقسیم می شوند. این ها در شمال به صورت کوه های گیره سون- ریزه و درجنوب نیز بصورت کوه های مسجد، کوپ و چمن جای دارند. بلندی کوه های کناره دریای سیاه در غرب حدود ۲۰۰۰ متر است و در دریای سیاه میانه تا ۱۰۰۰ متر تنزل می یابد. در شرق نیز بلندی کوه ها به ۴۰۰۰ متر می رسد (بلندترین کوه منطقه کوه کاچار در ریزه است).
سواحل منطقه به سبب امتداد موازی کوه ها با آن، فرورفتگی و برآمدگی چندانی ندارند. یعنی بجز خلیج های کوچک پیشرفتگی آب در خشکی و یا بالعکس آن که اهمیت داشته باشند وجود ندارد. بهمین خاطر به غیر از بندر سینوپ، فاقد بندرهای طبیعی جهت پهلو گرفتن کشتی های بزرگ می باشد. سواحل در طول امتدادشان ویژگی های ساحلی را دارا می باشند. لذا به غیر از دلتاهایی که در دهانه های روخانه های قزل ایرماک و یشیل ایرماک تشکیل شده، ساحل اکثر حالت مستقیم دارد. در دامنه های رو به شمال منطقه، باران های دامنه ای افزایش یافته است. به سبب تفاوت مهم آب و هوایی بین نقاط ساحلی با مناطق میانی، در محصولات زراعی این مناطق نیز تفاوت هایی دیده می شود. همچنین به علت وفور باران و سراشیبی و نیز وجود خاک رس در زمین، این منطقه هیلان خیز است. یعنی همواره با ریزش کوه و تپه مواجه است. لذا منطقه دریای سیاه ازجهت میلان در میان دیگر مناطق کشور در رده اول قرار دارد. پستی و بلندی های کوه ها بطور طبیعی راه های مواصلاتی، آب و هوا و فعالیت های زراعی را تحت تاثیر قرار می دهد. به غیر از منطقه میانه رفت و آمد از طریق گذرگاه های کوپ و زیگانا (کالکانلی) انجام می شود. گذرگاه زیگانا موجب رشد و ترقی طرابوزان شده است. از سوی دیگر سینوپ علیرغم این که صاحب بندری طبیعی است، به سبب صعب العبور بودن راه های کوهستانی اش، نسبت به دیگر بنادر کشور رشد نکرده است. موازی بودن کوه ها با سواحل، مزارع را نیز محدود کرده است. فراوانی شیب ها در مناطق کوهستانی، کشت ماشینی را دشوار ساخته است. لذا این منطقه هنوز هم محتاج نیروهای انسانی و حیوانی است. از دیگر سو، پراکندگی وسیع کوه ها در منطقه، مانع ایجاد شهرهای بزرگ گشته و در نتیجه شهرهای کوچک و نزدیک بهم در سواحل ایجاد شده و همانگونه مانده اند.
● رودخانه ها و دریاچه ها:
مهمترین رودخانه های منطقه: چوروح (پرسرعت ترین رودخانه ترکیه است)، یشیل ایرماک، قزل ایرماک، بارتن(تنها رودخانه کشور که روی آن تردد انجام می گیرد)، ینیجه (فیلیوس) و رودخانه ساکاریا که بخشی از آن در این منطقه جاریست، می باشد. نهرهایی که از دامنه های رو به دریای سلسله کوه های منطقه سرچشمه می گیرند، به سبب بارندگی ها و سراشیبی های زیاد همواره پرآبند. فقط به نهرهای کوچک تقسیم شده اند. دریاچه در این منطقه کم و کوچک است. از میان آنها: تورتوم، سرا، آبانت، یدی گوللر و ا وزون گول را می توان نام برد.
● آب و هوا و پوشش گیاهی:
شرایط اقلیمی دریای سیاه بر منطقه حاکم است. تمام فصول بارانی اند. تفاوت دمای سالیانه اندک است. تابستان خنک و زمستان نیم گرم و معتدل است.
پرباران ترین منطقه ترکیه، منطقه دریای سیاه است. پرباران ترین استان منطقه ریزه (با ۲۴۰۰ م. م) می باشد. (علت آن هم این است که این استان در مسیر بادهای سمت کوه های بلند جنوبی قرار گرفته است). میزان باران سالیانه منطقه ۱۵۰۰ م.م است. کوه ها در مسیر انتقال هوای مرطوب سواحل به مناطق داخلی حکم مانع را دارند. لذا بین مناطق ساحلی و میانی اختلاف اقلیمی قابل توجهی به چشم می خورد. هر چه از ساحل به طرف مناطق داخلی برویم هم از میزان باران کاسته می شود و هم به علت خشکی منطقه شدت حرارت نیز پایین می آید. در مناطقی که اقلیم (آب و هوای) خشکی بر آن حاکم باشد تابستان ها گرم و زمستان ها سرد و برفی می باشند. در منطقه دریای سیاه میانی بعلت پستی و بلندی کوه ها، محدوده گسترش آب و هوای دریایی نسبت به مناطق شرق و غرب وسیع تر است. همچنین در منطقه میانی از آنجا که کوه ها از بخش های داخلی شروع می شوند، از میزان بارندگی هم کم می شود. در اینجا میزان بارندگی سالیانه تا ۷۰۰ م.م پایین می آید. از آنجا هر چه به طرف غرب برویم باز میزان بارندگی افزایش می یابد. در آن قسمت میزان بارندگی از ۱۰۰۰ م.م. می گذرد.
در بخش ساحلی شرق منطقه دریای سیاه، به علت این که در زمستان میانگین دمای هوا چندان تغییر نمی کند، این قسمت برای کاشت و پرورش مرکبات مناسب است. منطقه بخاطر باران خیز بودن دامنه کوه های رو به دریا، از جنگل های انبوه پوشیده شده است. هر چه که به طرف بخش های میانی برویم می بینیم پوشش گیاهی منطقه را درختان مقاوم در برابر سرما و گیاهان خشک صحرایی تشکیل می دهند. اگر از ساحل در طول دامنه به طرف بالا برویم متوجه می شویم که در نتیجه کاهش دمای هوا پوشش گیاهی هم تغییر می یابد. در عرصه ای به ارتفاع ۸۰۰ متر بلندتر از سطح ساحل درختانی با برگ های پهن، در ارتفاع ۱۵۰۰-۸۰۰ متر درختانی با برگ های متنوع، در ارتفاع ۲۰۰۰-۱۵۰۰ درختانی با برگ های سوزنی و در ارتفاع بیش از ۲۰۰۰ متر نیز علف های کوهی به چشم می خورند. مهم ترین عوامل موثر در پراکندگی بارندگی های منطقه باد حاکم بر منطقه، موقعیت دامنه ها و بلندی کوه ها می باشند. در خصوص بالا بودن میانگین بارندگی سالیانه در منطقه میانی نسبت به بخش های شرق و غرب، افزایش بلندی ها و امتداد مستقیم ساحل درجهت باد حاکم منطقه نقش دارند. و نیز در نتیجه باران های منظم و انبوه در مناطق ساحلی جریان آب نهرها تند است. لذا مزارع اطراف چندان به آبیاری نیاز ندارند. شخم زنی مزارع کم اتفاع می افتد. محوطه جنگل ها وسیع است ومشکل آتش سوزی جنگل روی نمی دهد.
● زراعت:
پربارندگی بودن تمام فصول در منطقه، مانع رشد محصولات زراعی (چون گندم و جو، جو صحرایی، چاودار، عدس و پنبه) است. در مناطق ساحلی کاشت ذرت جای غلات را گرفته است. در زمستان در بخش شرقی منطقه دریای سیاه، هوای نیم گرم زمستانی رشد محصولاتی چون فندق، چای، مرکبات و زیتون را آسان می سازد. تقلیل باران در مناطق میانی ضمن کاستن از انبوهی جنگل ها موجب خوب بار آمدن محصولاتی چون غلات و چغندر قند می شود. هفتاد درصد از اهالی منطقه از طریق زراعت امرار معاش می کنند. پرمحصول ترین زمین های کشاورزی در دامنه های روبه شمال منطقه واقعند. مهم ترین محصولات کشاورزی منطقه این ها هستند. فندق: بیشتر در طرابزون، گیره سون وارد و کاشت می شود. هشتاد و پنج درصد کل تورید این محصول در سطح ترکیه در این منطقه صورت می گیرد. چای: در نوار مرزی بین گیره سون تا گرجستان کاشت می شود. در اطراف ریزه بطور انبوه کاشته می شود. کل تولید چای در سطح کشور در همین منطقه انجام می گیرد. تنها محصولی است که در ترکیه در حدود محدودی تولید می شود.
▪ توتون: بیشتر در بخش میانی منطقه (سامسون، آماسیا و اطراف توکات) به عمل می آید. همچنین در غرب منطقه در اطراف دوزجه نیز کاشت می شود. سیزده درصد تولید آن در سطح ترکیه، از همین منطقه تامین می گردد.
▪ ذرت: در طول سواحل منطقه کشت می شود.
▪ سیب: منطقه آماسیا در رأس کاشت این محصول قرار دارد و پس از آن اطراف کاستامونو و توکات منطقه کشت این محصول به شمار می آیند.
▪ چغندر قند: مزارع آن در اطراف آماسیا، توکات و کاستامونو است.
▪ کتان: چتایی: مزارع آن بیشتر در اطراف کاستامونو و پس از آن در حوالی سینوپ و زونگولواغ واقع است.
▪ لوبیای سویا: در اطراف اردو و گیره سون کشت می شوند.
▪ زیتون: در دره مصون مانده از سرمای چوروح (آرتوین- یوسف الی) کاشته می شود.
▪ مرکبات: کشت این محصولات به سبب هوای نیم گرم زمستانی اش در حوالی ریزه صورت می گیرد.
▪ کیوی: کاشت آن دراین اوخر در اطراف ریزه و طرابوزون آغاز شده است.
● دامداری:
یکی از عوامل موثر و مهم اقتصادی منطقه فعالیت های دامداری آنجاست. عواملی چون گستردگی پوشش گیاهی در بخش های ساحلی، فراوانی علف های کوهی در بلندی ها، پستی و بلندی ها و هوای مرطوب منطقه شرایط را برای پرورش چارپایان مساعد نموده است. دریای سیاه واقع در شمال منطقه از جهت پتانسیل ماهی بسیار غنی است. هشتاد درصد پرورش ماهی در سطح ترکیه، از طریق دریای سیاه تامین می شود. لیکن در سال های اخیر عواملی چون صدی بی رویه ماهی و آلوده شدن دریا موجب کاهش تولید ماهی شده اند. در دریای سیاه در اعماق بیش از ۲۰۰ متر به علت وجود گازهای سمی هیچ موجود جانداری زندگی نمی کند. پرورش دام هایی همچون گوسفند و بز در بخش های داخلی منطقه در حاشیه دشت ها رواج دارد. پرورش زنبور عسل نیز در منطقه گسترش یافته است، دراین میاه بویژه عسل حوالی ریزه و آنزر مشهورند.
● غنایم زیرزمینی:
▪ ذغال سنگ: در منطقه اریگلی- زونگولداغ استخراج می شود. بخش اعظم آن در تولید آهن و فولاد به عنوان منبع انرژی مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین در ترمیک سانترال منطقه «چاتال گازی» نیز از ذغال سنگ استفاده می شود.
▪ مس: در مناطق مورگول (آرتوین) و کوره (کاستامونو) استخراج می گردند.
▪ لینیت: در حوالی مرز یفون (آماسیا) و حاوزا (سامسون) استخراج می شود.
▪ منگنز: جهت استحکام آن بکار می رود. در حوالی زونگولداغ- اریگلی و آرتوین –برچکا استخراج می گردد.
● صنایع:
▪ صنعت آهن و فولاد: ماده خام آهن و فلز استخراج شده از دیوریگی (سیواس) از طریق بندر سامسون جهت پروازش به کارخانه های کارابوک و اریگلی منتقل می شوند.
▪ صنعت مس: ماده خام (جوهر) مس منطقه مورگول (آرتوین) به کارخانه های مس همان منطقه انتقال می یابند. ماده خام مس استخراج شده از ناحیه کوره (کاستامونو) هم به کارخانه های تولید مس سامسون منتقل می شوند (زیرا راه های ارتباطی سامسون با بخش های میانی آسان است).
▪ صنعت قند و شکر: چغندر قند تولید شده در منطقه دریای سیاه به کارخانه های تولید قند و شکر تورحال (توکات)، سولواووا(آماسیا) و کاستامونو منتقل می گردند.
▪ صنعت توتون: توتون های منطقه و بویژه توتون های بخش میانی جهت پردازش به کارخانه های تولید دخانیات سامسون و توکات برده می شوند.
▪ صنعت پرداخت فندق: در حوالی گیره سون گسترش یافته است.
▪ صنعت کاغذسازی: در آکسو (گیره سون)، چای جمعه (زونگولداغ) و تاش کوپرو (کاستامونو) یافت می شوند.
▪ صنعت چوب و الوار سازی: بیشتر در غرب منطقه دریای سیاه متمرکز است (در حوای سینوپ، بارتین، زونگولداغ، بولو، دوزجه و کاستامونو) سهم این منطقه در اقتصاد ترکیه ازجهت تولید سنگ معدن، مس،محصولات دریایی و جنگلی چای، فندق، توتون، آهن و فولاد، کتان و چتایی، برنج و لوبیای سویا بسیار قابل اهمیت می باشد. درکل، صعب العبور بودن راه های مواصلاتی، فقدان بندرهای طبیعی و دشواری عبور از راه های اصلی ترابری روند رشد منطقه دریای سیاه را کند نموده است.
▪ توریسم و جهانگردی: زیبائی های طبیعی در رأس پتانسیل توریستی منطقه دریاسی سیاه قرار دارد.
سواحل دریای سیاه پوشیده از گیاهان و درختان متنوعی است که این ها مناظر زیبا و بدیعی ایجاد می کنند. ییلاق نشینی یکی از فعالیت هایی است که در سال های اخیر در منطقه گسترش یافته است. در کوهستان کارتال کایای منطقه بولو و کوه های ایلگاز توریسم زمستانی رایج است. همچنین مناطق و مکان هایی چون مناطق ییلاقی دریاچه آبانت و یدی گوللر، حمام های آب گرم معدنی بولو، (صومعه سوملا) و آماسیا (گورشاهان) پتانسیل توریستی منطقه دریای سیاه را تشکیل می دهند. در رودخانه چوروح ورزش تفریحی رافتیمنگ انجام می شود. از آنجا که این منطقه باران خیز است، توریسم دریایی گسترش یافته است.
● جمعیت و اسکان:
شرایط طبیعی منطقه موجب تمرکز بخش اعظم جمعیت در سواحل شده است. جمعیت بخش های میانی، به اندازه جمعیت منطقه ساحلی نمی باشد. تراکم جمعیت منطقه پائین تر از میانگین کل ترکیه است. در این میان تراکم جمعیت در مناطق میانی و شرقی و بویژه در بخش های ساحلی بسیار بالاست. دشت های ساحلی و مناطق صنعتی و معدنی دارای جمعیت انبوهند. به علت شرایط طبیعی منطقه میزان ایجاد شهر پایین است. تقریباً هفتاد درصد جمعیت منطقه را مردم روستا نشین تشکیل می دهند. لذا این منطقه در مقایسه با دیگر مناطق ترکیه دارای بیشترین جمعیت روستا نشین می باشد. مهمترین مراکز شهری در نوار مرزی منطقه واقع اند که شامل سامسون، زونگولداغ و طرابزون می شوند. عواملی چون محدود بودن زمین های قابل کشت، ازدیاد جمعیت سریع، عدم رشد صنایع و عدم امکان ماهیگیری در دریای آزاد موجب هجوم مردم از یک منطقه به منطقه دیگر (و بویژه به مرمره) جهت اسکان می گردد. در این میان، در حالی که بخش های دیگر موجب مهاجرتند، دریای سیاه غربی مهاجر پذیر است. علت این وضعیت نیز ، وجود نواحی ذغال سنگ در اریگلی و زونگولداغ و توسعه صنعت آهن و فولاد در کارابوک و اریگلی می باشد. بجز بخش دریای سیاه میانه، جمعیت مناطق داخلی بصورت پراکنده است.در بخش دریای سیاه میانه هم، وجود دشت های کوچک در نقاط داخلی اسکان انبوه و در سواحل اسکان پراکنده به چشم می خورد. منطقه دریای سیاه از جهت پراکندگی اسکان در صدر دیگر مناطق ترکیه قرار دارد. و این پراکندگی بیشتر در بخش شرقی منطقه دریای سیاه دیده می شود. و این وضعیت ناشی از ازدیاد بارندگی، ناهموار بودن اراشی و پراکندگی زمین های قابل کشت می باشد.
● بخش های منطقه:
۱) بخش دریای سیاه شرقی: از مرز گرجستان شروع شده تا رودخانه ملت در شرق اردو امتداد می یابد. پراکنده ترین و ناهموارترین ناحیه منطقه دریای سیاه است. و در عین حال باران خیزترین بخش می باشد و از طرفی تفاوت های بین سواحل و بخش های داخلی در بالاترین حد در آنجا دیده می شود. همچنین حادثه هیلان در بیشترین میزان در این ناحیه روی می دهد. ماشینیزه شدن کشاورزی در این بخش در پایین ترین میزان است. از جهت جمعیت روستایی نشین و پراکندگی اسکان بالاترین میزان را داراست. توسعه یافته ترین شهرهای این بخش ریزه و طرابزون است. مهمترین سهم این بخش در اقتصاد ترکیه، از جنبه کشاورزی است.
۲) بخش دریای سیاه میانی: از رودخانه ملت تا شرق سینوپ امتداد دارد. نسبت به موقعیت بخش شرقی، پیشرفتگی اش به طرف جنوب زیاد است و بخش اعظم استان ها ی توکات و چوروم و کل استان آماسیا را در برمی گیرد. ناهمواری زمین در این بخش نسبت به نواحی شرق و غرب منطقه دریای سیاه خیلی کم است. ارتفاع کوه ها نیز دراین ناحیه کم می شود و کوه ها گرایشی رو به داخل دارند. در نتیجه این وضعیت عرصه های زراعی و راه های مواصلاتی بسیار توسعه یافته اند. پیشرفته ترین شهر این بخش سامسون است. این بخش پایین ترین میزان بارندگی را داراست و در عین حال تفاوت های بین نقط ساحلی و داخلی در پایین ترین حد می باشد. تاثیر این بخش از دریای سیاه بر اقتصاد ترکیه بیشتر در حوزه کشاورزی است.
۳) بخش غربی منطقه دریای سیاه: از کناره غربی دلتای قزل ایرماک شورع شده تا شرق آداپازاری و بیله جیک ادامه می یابد. این بخش عموما کوهستانی است. توسعه یافته ترین شهرش زونگولداغ است. منبع مهم درآمدش در عرصه جنگل و محصولات جنگلی است. در حوالی بولو و دوزجه کارخانه های چوب بری و الوار سازی به وفور یافت می شوند. حوالی زونگولداغ با استخراج از معادن و حوالی اریگلی- کارابوک نیز از طریق موسسات بهره برداری از معادن نقش مهمی در اقتصاد ترکیه ایفا می کنند.

منبع : سایت سفارت ترکیه