نیازمند سینمای استاندارد هستیم

سیدمسعود اطیابی متولد ۱۳۴۳ گلپایگان، دانش آموخته دوره مدیریت تولید از مؤسسه آموزش عالی سوره است که کار خود را به عنوان پژوهشگر تاریخ انقلاب اسلامی در زمینه فرهنگی آغاز کرد و پس از آن با فیلمبرداری از عملیات جبهه و جنگ، به فعالیت در عرصه تصویر پرداخت.
او با پایان یافتن جنگ، به عنوان مدیر تولید و برنامه ریز و سپس تهیه کننده و کارگردان تلویزیون به فعالیت هنری خود ادامه داد .
فیلم «مصایب دوشیزه» که در حال حاضر بر پرده سینماهاست، نخستین تجربه اطیابی در زمینه کارگردانی سینماست. امسال نیز فیلم «انتهای زمین» به تهیه کنندگی وی در جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد که از جمله فیلمهای موفق این دوره از جشنواره به شمار می رفت .
از دیگر فیلمهای اطیابی در مقام تهیه کننده می توان به این فیلمها اشاره کرد :
باورم کن (۱۳۸۶)، قناری (۱۳۸۲) ، خاموشی دریا (۱۳۸۰) ، چوری (۱۳۷۹) و عروس حلبچه (۱۳۶۹) .
به بهانه اکران فیلم «مصایب دوشیزه»، گفتگویی با سید مسعود اطیابی داشتیم که در ادامه می خوانید.
▪ به عنوان اولین سؤال بگویید که چه تعریفی از «سینمای جشنواره ای» و «سینمای گیشه ای» دارید و به نظر شما این دو چه تفاوتهایی با هم دارند ؟
ـ من میان این دو نوع سینما تفاوت چندانی نمی بینم. به نظر من «سینمای جشنواره ای» معنا و مفهوم خاصی ندارد و در کل، سینما، سینماست. می توان گفت فیلمهایی هستند که در جشنواره ها مورد توجه قرار می گیرند، اما به هر حال، همواره برخی فیلمها در جشنواره ها موفق ترند و بیشتر مورد توجه قرار می گیرند و در کنار آن، جوایز زیادی نیز دریافت می کنند. اگر ما این را بپذیریم که سینما، ابزاری مدرن برای صحبت کردن و بیان یک سری از مسائل است، بنابراین باید پذیرفت که یک سری از فیلمها نیز بیشتر در جشنواره ها این توفیق را می یابند که دیده شوند و مورد بحث قرار بگیرند و به بیان بهتر، صدایشان شنیده و کلامشان درک شود .
▪ پس چگونه می توان مرزی میان فیلم خوب و بد ایجاد کرد؟
ـ بهتر است به جای تعریف فیلم «جشنواره ای» و «گیشه ای»، از تعریف «سینمای استاندارد» و «سینمای غیر استاندارد» استفاده کنیم. متأسفانه در حال حاضر، بسیاری از فیلمهایی که ظاهراً برای مخاطب عام ساخته شده و به اصطلاح به آن «سینمای بدنه» گفته می شود، فیلمهای بسیار سطح پایین و غیر استانداردی است که حتی نمی توان نام فیلم بر آنها گذاشت. با وجود سطح پایین بودن این فیلمها، بیشتر این فیلمهای غیر استاندارد فرصت اکران می یابند و به مخاطب عام عرضه می شوند و با توجه به اینکه در کشور ما همواره مصرف کننده مظلوم واقع می شود، در مورد سینما نیز این تماشاگر یا همان مصرف کننده است که صدمه می بیند و مورد ظلم واقع می شود و مجبور می شود که فیلمهای غیراستاندارد را تماشا کند و از دیدن فیلمهای خوب و استاندارد که معمولاً اکران مناسبی ندارند محروم باشد.
▪ برای رفع این مشکل چه باید کرد ؟
ـ باید نظارت بیشتری بر اکران فیلمها شود و فیلمهایی که از سطح کیفی خوبی برخوردار نیستند، اجازه اکران پیدا نکنند، تا سینمای ما پیشرفت کند .
* نظرتان در مورد حضور بازیگران ستاره در فیلمها چیست؟ آیا با این موضوع موافقید؟
** جذابیت سینما به حضور ستارگان آن است و در تمام دنیا، سینما با حضور ستارگان فیلمهایش است که رونق می یابد. حضور این بازیگران، به گیشه فیلمها کمک می کند و باعث می شود سطح فروش فیلمها بالا رود .
سینما صنعتی روبه رشد است و برای اینکه این صنعت سرپا بماند باید ستارگان سینما در آنها حضور داشته باشند تا در قالب نقشهای مختلف که در فیلمها ایفا می کنند، مخاطب را جذب سینما کنند.
▪ شیوه پیدایش ستاره ها باید در سینمای ما چگونه باشد؟
ـ موضوع مهم در بحث طرح بازیگری به عنوان «ستاره» در سینمای ما همین است. باید پرسید اگر ما تنها الگو برداری صرف از غربی ها داشته باشیم و حضور ستارگان در سینمای ما نیز بر اساس الگو برداری از آنها باشد، پس تفاوتهایی که در سینمای ما با آنها وجود دارد، چه می شود ؟
این موضوع مهمی است که به نظر من باید بحث زیادی با حضور کارشناسان سینما در خصوص آن انجام شود، چون من با ستاره سازی به شکل کنونی در سینمای ما که تقلیدی از غرب است، چندان موافق نیستم و به نظر من راه حلی باید یافت که ما بر اساس معیارها و مسائل فرهنگی خود، در خلق ستاره های جدید در سینما فعالیت داشته باشیم.
▪ حضور بخش خصوصی و بخش دولتی را در سینما چگونه ارزیابی می کنید؟ گمان می کنید کدام یک از این دو بخش، می توانند نقش مهمتری در سینمای ما داشته باشند ؟
ـ چه در ایران و چه در بسیاری از نقاط جهان، سینما نیاز به حمایتهای دولتی دارد، چون جزو کارهای فرهنگی عام المنفعه به شمار می رود. برای مثال، یک جامعه نیاز به کتاب دارد و ممکن است چاپ کتاب هیچ سودی برای دولت نداشته باشد، اما چون وجودش لازم است، دولت در زمینه کتاب سرمایه گذاری می کند تا به پیشرفت فرهنگ جامعه کمک کند. سینما هم در جامعه، نقشی فرهنگی دارد و وجودش در جامعه لازم است.
بسیاری از تولیدات سینما می تواند الگو ساز باشد. بسیاری از پروژه های بزرگ و پرهزینه فیلمسازی، تنها توسط دولت می تواند انجام شود و بخش خصوصی نمی تواند در این زمینه کاری انجام دهد. بنابراین اگر به نقش سینما به عنوان یک رسانه فرهنگ ساز اعتقاد داشته باشیم، ناگزیر باید حضور دولت را نیز به عنوان یک ضرورت بپذیریم، چون تنها دولت و سرمایه دولتی است که می تواند کمکهای بزرگی به سینمای کشور داشته باشد. البته در کنار این مسأله، باید به قوی شدن بخش خصوصی نیز فکر شود ، چون وجود بخش خصوصی قدرتمند نیز در سینما، لازم است.
▪ به نظر شما برای توانمند کردن بخش خصوصی چه اقداماتی باید انجام شود؟
ـ باید به ایجاد کمپانی های بزرگ فیلمسازی کمک شود تا بخش خصوصی هم بتواند در این زمینه فعالیت داشته باشد. بسیاری از تهیه کنندگان ما بودجه و امکانات بسیار محدودی در اختیار دارند و امکان ساخت فیلمهای پر هزینه را ندارند. درواقع، وجود تهیه کنندگان قدرتمند و استودیوهای بزرگ فیلمسازی در ایران هنوز شکل نگرفته است. بیشتر تهیه کنندگان نیز به شکلی سنتی فیلم می سازند، چون هنوز زیربنای لازم برای داشتن بخش خصوصی قدرتمند را نداریم و این نیز منوط به حمایت های دولت از بخش خصوصی است.
▪ تا چه اندازه بین المللی شدن سینمای ما و حضور در بازارهای جهانی می تواند به پیشرفت آن کمک کند؟
ـ این موضوع نیز برمی گردد به بحث صنعت فیلمسازی در کشور ما، چون ما صنعت فیلمسازی نداریم. اگر می خواهیم حضور بیشتری در سینمای جهان داشته باشیم، باید سینمای کشورمان تبدیل به صنعت شود. همین حضور در عرصه های بین المللی، نیاز به متخصص دارد و با توجه به اینکه فیلمسازان ما صنعتگر نیستند و به سینما به چشم صنعت نگاه نمی کنند، نمی توان توقع داشت که ما به آسانی بتوانیم در دنیا برای صنعت سینما بازاریابی کنیم و حضور خوبی در بازارهای جهانی داشته باشیم.
▪ امسال فیلم «انتهای زمین» به تهیه کنندگی شما در جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد. گفته می شد که این فیلم با حدود دو سال تأخیر به نمایش درآمد، علت آن چه بود ؟
ـ این فیلم با یک سال و نیم تأخیر به نمایش درآمد. ابتدا نیز قرار بود بخشی از فیلم در جشنواره سال پیش اکران شود که البته به خواست کارگردان این کار انجام نشد، چون فیلم به مراحل فنی نرسیده بود و بنابراین قرار شد که امسال اکران شود .
▪ با توجه به اینکه «انتهای زمین» فیلمی جشنواره پسند است، برای اکران آن چه برنامه ای دارید؟
ـ یکی دو جشنواره جهانی خواهان نمایش این فیلم هستند که ما مشغول رایزنی با آنها هستیم. در خصوص اکران این فیلم در ایران نیز اگر دو تا سه سالن مناسب با حال و هوای این فیلم برای اکرانش در نظر گرفته شود، فکر می کنم که کافی باشد.
▪ پس با این حساب، برای بازگشت سرمایه «انتهای زمین»، تنها روی جشنواره ها و اکران خارجی آن امید دارید ؟
ـ البته فضای فیلم به گونه ای است که این شیوه را می طلبد و گمان می کنم این فیلم می تواند در جشنواره ها موفق تر عمل کند .
▪ با توجه به بحثی که در ابتدا داشتیم، قبول دارید که برخی از فیلمها از جمله همین فیلم «انتهای زمین»، تنها برای جشنواره ساخته می شوند؟
ـ من با اینکه این نوع فیلمها فقط در جشنواره حضور داشته باشند، مشکلی ندارم، بلکه مشکل من کیفیت فیلمهای سینماست، بخصوص نحوه برنامه ریزی برای ساخت فیلمهای مختلف در طول سال بسیار مهم است. اینکه ناگهان در سینما، همه به سوی ساخت فیلمهای گیشه ای می روند و یا ناگهان همه به سوی ساخت فیلمهای جشنواره پسند رو می آورند، درست نیست. در سینما، همه نوع فیلم باید حضور داشته باشد؛ چون مخاطبان، سلایق و علایق متنوعی دارند و این باید در ساخت فیلم در نظر گرفته شود.
▪ برای وجود تنوع در ساخت فیلم چه باید کرد؟
ـ باید برنامه ریزی دقیق و حساب شده ای در این زمینه انجام شود تا همه نوع فیلم تولید شود و سینما در یک سال، تنها مختص به یک ژانر فیلم نشود، چون مردم تنوع را دوست دارند و این موضوع خیلی مهم است.
▪ این برنامه ریزی از سوی چه نهاد و یا گروهی باید انجام شود؟ دولت یا بخش خصوصی؟
ـ باید هر دو بخش با هم همکاری نزدیک و تنگاتنگی داشته باشند که البته نقش دولت در این مورد پررنگتر است. باید مشخص شود که هر سال چه تعداد فیلم مناسب جشنواره تولید شود و چه تعداد فیلم مناسب گیشه تا سینما کمتر دچار ضرر و زیان شود که این خودش می تواند یک هدف فرهنگی باشد؛ یعنی اینکه ما بر اساس نیاز مخاطب فیلم تولید کنیم. این هدف نیز باید با همکاری دولت و بخش خصوصی دنبال شود.
▪ در حال حاضر فیلم سینمایی «مصایب دوشیزه» از شما در حال اکران است. در این فیلم، شما به موضوع اقلیتهای مذهبی پرداخته اید. تا چه اندازه ساخت چنین فیلمی را در حال حاضر ضروری احساس می کردید که در نخستین تجربه کارگردانی چنین فیلمی ساختید و در کل دلیل ساخت «مصایب دوشیزه» چه بود؟
ـ گمان می کنم زندگی اقلیتها در جامعه ما در هر زمانی می تواند جذاب باشد. تفکرات این گروه در جامعه و معضلات و مشکلاتی که برای آنها وجود دارد، همواره می تواند برای مخاطب سینما جذاب باشد. من نیز در نخستین تجربه کارگردانی ام دوست داشتم که روی سوژه ای جذاب کار کنم و تصور می کنم «مصایب دوشیزه» از سوژه جالبی برخوردار است و می تواند با مخاطبان زیادی نیز ارتباط برقرار کند.
▪ در فیلم «مصایب دوشیزه»، شما از بازیگران تلویزیونی در مدیوم سینما استفاده کرده اید. چه چیزی باعث شد که از بازیگران تلویزیونی برای یک کار سینمایی دعوت کنید؟
ـ من با اینکه یک بازیگر، هم در سینما بازی کند و هم در تلویزیون مخالفم و به نظر من یک بازیگر، تنها باید در یکی از این دو عرصه حضور داشته باشد. دعوت از بازیگران تلویزیونی برای فیلم «مصایب دوشیزه» نیز بیشتر مربوط به بضاعت سینمای ما و بضاعت بازیگران سینمای ماست.
همین موضوع باعث شده که بازیگران مجبور می شوند در هر دو عرصه حضور داشته باشند، در حالی که یک بازیگر سینما تنها باید در سینما باشد و حضور او در تلویزیون، جایگاه او را به عنوان یک بازیگر صرفاً سینمایی به مخاطره می اندازد. این بحث نیز مربوط به همان بازیگران «ستاره» و تعریف مفهوم ستاره بودن یک بازیگر است، یعنی اگر قرار است بازیگری «ستاره» باشد، باید تنها در یک عرصه (یا تلویزیون و یا سینما) ستاره باشد و با توجه به اینکه در سینمای ما، هنوز خیلی از تعاریف گنگ است و یا روی آنها بحث زیادی نشده، نمی توان در این مورد اظهار نظری کرد و فعلا باید به همین شکل ادامه داد.
▪ آیا از نحوه اکران فیلم «مصایب دوشیزه» راضی هستید؟
ـ نه، به هیچ وجه از چگونگی اکران آن راضی نیستم !البته این چندان ربطی به فصل نمایش فیلم و یا تعداد سالن های نمایش آن ندارد، بلکه مشکل، مربوط به انتخاب سالنهاست؛ به طور مثال از هفت سالنی که برای این فیلم اختصاص داده شده، برخی اصلاً سالن سینما نیست و سالنهای فرهنگسراست و اکران فیلم در آنها نیز نسبت به سینما محدودتر است. برخی از سالنها نیز، در سیانسهای خوب خود فیلمهای دیگری پخش می کنند و تمام مدت سالن در اختیار فیلم «مصایب دوشیزه» نیست. سالنهای درنظر گرفته شده نیز بسیار نزدیک به هم انتخاب شده اند و در بسیاری از مناطق تهران هیچ سالنی برای این فیلم در نظر گرفته نشده است.
▪ در کل، وضعیت اکران فیلم در ایران را چگونه می بینید؟
ـ گمان می کنم ناهماهنگی در این زمینه زیاد است و بیشتر اوقات برنامه ریزی خوبی برای اکران فیلمها انجام نمی شود. اتفاقی که برای «مصایب دوشیزه» نیز افتاده و این مسأله، تأثیرات منفی زیادی بر روی فروش فیلمها می گذارد.
▪ از فعالیتهای جدیدتان بگوئید...
ـ در حال حاضر مشغول تولید یک کار کمدی به نام «تلخ و شیرین» هستم.
▪ به عنوان آخرین سؤال، گمان می کنید حضور گروهی از فیلمسازان سرشناس سینما در تلویزیون و رو آوردن آنان به ساخت سریال، چه پیامدی می تواند برای سینمای ما داشته باشد؟
ـ قضاوت در این مورد زود است و من در این مورد ارزیابی خاصی ندارم . باید منتظر ماند و دید آیا این کار درست بوده یا نه. گمان می کنم گذر زمان، این مسأله را برای ما مشخص می کند.

نرگس خرقانی

منبع : روزنامه قدس