دندانها قربانی بارداری نیستند

براساس یکی از باورهای رایج، بانوان ایرانی به سلامت خودشان زیاد اهمیت نمی دهند و همیشه وقتی به فکر مراقبت و مواظبت از خودشان می افتند که تقریباً کار از کار گذشته و برای جبران آنچه از دست داده اند، راه چاره ای وجود ندارند.
به عنوان مثال، آنقدر به سلامت پوستشان توجه نمی کنند که وقتی چروکهای عمیق دور پلکهایشان پدید می آید، متوسل به لیزر درمانی می شوند، یا آنقدر با کار زیاد به دست و پا و کمرشان فشار می آورند که وقتی با آرتروز مزمن مواجه می شوند دیگر با هیچ درمانی نمی توانند توان از دسته رفته خود را بازیابند. این مسأله در مورد چشم، گوش، معده، روده و سایر اعضای بدن نیز صادق است، مثلاً آنقدر به دندانپزشک مراجعه نمی کنند تا سرانجام بعد از تحمل درد و هزینه زیاد فقط می توانند به جای مرواریدهای گرانبها و طبیعی داخل دهانشان از پروتز دندان مصنوعی استفاده کنند.
شاید علت این امر آن باشد که بعضی وقتها هر چه برسرشان می آید را امری طبیعی تلقی می کنند. به عنوان مثال، خیلی راحت می پذیرند که هر خانم بارداری باید دندانهایش خراب شود، چون جنین از کلسیم بدن مادر استفاده می کند، بنابراین بارداری مساوی است با خراب شدن دندانهای مادر. در حالی که علم پزشکی امروز این اعتقاد را نمی پذیرد و معتقد است؛ برای سلامت دهان و دندان مادر و جنین، مشاوره دندانپزشکی و مراجعه به دندانپزشک قبل از بارداری ضروری است.
در آستانه روز دندانپزشکی (۲۳ فروردین ماه) و به انگیزه دستیابی به جدیدترین اطلاعات درخصوص سلامت دهان و دندان «مادر و کودک» با دکتر حمید خامسی، گفتگویی انجام داده ایم تا با ظرایفی که سپری کردن این مرحله از زندگی زنان برسلامت آنها می گذارد، بیشتر آشنا شویم؟
▪ اینکه می گویند بارداری سبب خرابی دندانهای مادر می شود، درست است یا خیر؟
ـ همانگونه که اطلاع دارید حاملگی در خانمها همواره با یک سری تغییرهای آشکار و پنهان توأم است و این تغییر و تحول در محیط دهان ممکن است زیاد بارز نباشد، در نتیجه بسیاری از خانمهای باردار هم از آن آگاه نمی شوند.
متأسفانه بعضی از مادران به خاطر نصایح نادرست از مراقبتهای دندانپزشکی غافل می شوند و موقعی به مطب دندانپزشکی مراجعه می کنند که از شدت درد بی تاب شده یا مجبورند صدمه های سنگینی را به جهت پوسیدگی دندانها، عفونت ریشه و نظایر آن تحمل کنند، در حالی که مراقبتهای دندانپزشکی باید قبل از بارداری انجام شود تا از عوارض مختلف و بروز مشکلات دهان و دندان برای مادر و کودک جلوگیری شود.
در نتیجه نظراتی مثل اینکه زن باردار برای هر بار حاملگی باید یک دندانش را از دست بدهد، چون جنین کلسیم مورد نیاز خود را مستقیماً از دندانهای مادر تأمین می کند، صحت ندارد و اگر مراقبتهای دهان و دندان در حین حاملگی به درستی اجرا شود هیچ دندانی از مادر کم نخواهد شد، پس اساساً مشاوره قبل از حاملگی با دندانپزشک نقش بسیار مهمی در سلامت دهان و دندان جنین و مادر خواهد داشت.
▪ غیر از تأمین نیاز کلسیم جنین، چه تغییراتی در حین بارداری رخ می دهد که به دندانهای مادر صدمه می زند؟
ـ در دوران بارداری به علت تغییرات هورمونی که در مادران به وجود می آید، سطح هورمون «پروژ سترون» و «استروژن» در این دوره بالا می رود و به طور مستقیم بر روی لثه ها تأثیر می گذارد. افزایش حجم لثه از مهمترین تغییرات دهانی در افراد حامله می باشد و این بزرگ شدن لثه چنانچه همراه با جرم موجود در اطراف دندانها و یا عدم رعایت بهداشت دهان و دندان باشد، منجر به بیماریهای لثه می شود. بنابراین نمی توان گفت، بروز مشکلات لثه ای به خاطربارداری است، بلکه مسواک نزدن و وجود جرم است که می تواند باعث بروز بیماریهای لثه در زنان باردار شود، منتهی زمینه مساعد فراهم است.
عموماً در دوران بارداری لثه های متورم با رنگ قرمز روشن تا متمایل به آبی تیره به راحتی دچار خونریزی می شوند، در این حالت با فشار انگشت روی لثه گودی بوجود می آید، عموماً لثه بدون درد است مگر اینکه با عفونتهای میکروبی توأم باشد.
بیشتر این افزایش حجم لثه بین دندانها و در مرز لثه و دندان دیده می شود و هر چه بهداشت دهان و دندان کمتر رعایت شود، این تورم و التهاب بیشتر خواهد بود. در برخی موارد این تورم در اطراف یک دندان بیشتر از دندانهای دیگر بوده و به شکل یک تومور جلوه می کند که به تومور حاملگی معروف است.
مشکلات لثه ای در خانمهای باردار می تواند منجر به لقی دندانها شود که این مشکل در سه ماهه سوم بیشتر مشاهده می شود.
تحقیقات اثبات کرده است که اگر مشکلات لثه ای درمان نشود، می تواند باعث وضع حمل پیش از موعد و همچنین تولید نوزادانی با وزن کمتر از طبیعی شود.
تغییر دیگری که در دوران بارداری رخ می دهد افزایش پوسیدگی دندانهاست و عوامل مرتبط به حاملگی و نه خود حاملگی منجر به این افزایش می شود.
وقتی جنین رشد می کند حجم معده کم می شود و همین امر موجب می شود مادر باردار تعداد وعده های غذایی و همچنین اسنکهای قندی را افزایش دهد. این موضوع باعث می شود تا میکروبها در دهان دسترسی بیشتری به مواد لازم جهت تولید اسید پیدا کنند و در نتیجه پوسیدگی دندانها افزایش می یابد. به علاوه لثه های ملتهب و خونریزی دهنده نیز خود عاملی است که فرد از مسواک زدن یا نخ دندان پرهیز کند که خود باعث تشدید پوسیدگی می شود.
▪ با توجه به آنچه گفته شد درمان دندانها در دوران بارداری چه شرایطی پیدا می کند؟
ـ در حالی که بسیاری از درمانهای انتخابی و غیراورژانسی را می توان به بعد از وضع حمل موکول کرد، اما معاینات مرتب و تمیز کردن و جرمگیری دندانها در حین بارداری بسیار مهم است. درمانهای اورژانسی در هر زمان از بارداری غیرقابل اجتناب است و باید با کمترین ریسک انجام شود. در این خصوص مشاوره با پزشک معالج و نیز متخصص زنان و زایمان در هر مرحله از درمان ضروری است.
به طور کلی درمانهایی را که در دوره های مختلف بارداری می توان انجام داد، در چند مرحله خلاصه می شود:
□ در سه ماهه اول، توصیه می شود معاینه دندانها و جرمگیری و تمیز کردن دندانها حتماً انجام شود. باید به مادران باردار آموزش داد تا در طول بارداری از بهداشت دهان و دندان خود غافل نشوند و چنانچه با مواردی رو به رو شدند که نیاز به درمان دارند در حد امکان آن را به سه ماهه دوم موکول کنند. در سه ماهه اول هدف اصلی کاهش حجم میکروبی در دهان مادر و در نتیجه جلوگیری از بروز مشکلات لثه ای است.
□ در سه ماهه دوم، اکثر کارهای دندانپزشکی بلامانع است و ترمیم دندانهای پوسیده، درمان ریشه و حتی کشیدن دندان ممکن می باشد. در سه ماهه دوم نیز جرمگیری دندانها که باعث کاهش حجم میکروبی در داخل دهان می شود، توصیه می شود. اساساً در دوران بارداری هر سه ماه یک بار جرمگیری دندانها ضروری است.
□ در سه ماهه سوم، با توجه به اینکه میزان هورمونها در این دوره به بالاترین حد خود رسیده است، بنابراین میزان خونریزی و حجم لثه بیشتر از هر زمانی مشاهده می شود و گاهی اوقات افزایش لقی دندانها به خصوص در ماه هشتم مشاهده می شود. به همین دلیل غیر از درمانهای اورژانسی و جرمگیری، حتی الامکان موارد دیگر باید به بعد از وضع حمل موکول شود.
لازم به ذکر است که مشکلات لثه ای دو ماه بعد از وضع حمل به حداقل رسیده و تقریباً یک سال بعد از آن معمولاً لثه به حالت عادی باز می گردد.
▪ مصرف دارو در دوران حاملگی چه شرایطی دارد؟ زیرا بعضی از داروها بر دندان جنین اثر می گذارد. در این خصوص نیز توضیح دهید.
ـ به نکته بسیار مهمی اشاره کردید چون انتخاب دارو در زمان بارداری نکته بسیار مهمی است که باید به آن توجه داشت. گروهی از داروها می توانند از جداره رحم عبور کرده و تأثیر مستقیم بر روی جنین بگذارند. آنتی بیوتیک انتخابی در درمان مشکلات دندانی قرصهای پنی سیلین و کپسولهای آموکسی سیلین است که مطالعات نشان داده هیچگونه ضرری برای جنین ندارد. اما باید از خوردن تتراسیکلین به طور جدی پرهیز شود، چون اثرات دایمی بر روی دندان جنین می گذارد.
استامینوفن تنها قرص مسکن است که برای برطرف کردن درد می توانند استفاده کنند.
زیرا قرصهایی همچون ایبوپروفن یا آسپرین به راحتی از جداره رحم گذشته و بر روی جنین تأثیر می گذارند، علاوه بر آن باعث افزایش خونریزی از لثه می شوند. پس باید جداً از مصرف آنها خودداری کرد.
▪ آیا ویار حاملگی و مشکلات مرتبط با آن نیز تأثیری بر سلامت دهان و دندان مادران باردار دارد؟
ـ نکته مهمی که خانمهای حامله باویار حاملگی باید به آن توجه داشته باشند، این است که اگر با تهوع صبحگاهی که در اکثر زنان باردار دیده می شود، رو برو هستند باید بدانند چکار کنند.
عموماً دیده شده بعد از تهوع بلافاصله دهان خود را با آب شسته و بعد مسواک می زنند. این کار اشتباه است و بیشتر منجر به خرابی دندانها می شود، زیرا استفراغ حاوی مواد اسیدی است و با مسواک زدن باعث می شوند تا اسید بر روی مینای دندان تأثیر گذاشته، باعث پوسیدگی دندان شود. در صورت بروز این حالت، توصیه می شود: نخست دهان را با آب و سپس با محلول آب و جوش شیرین که حالت قلیایی دارد، شستشو دهند تا اثر اسیدی خنثی گردد. بعد از آن با دهان شویه فلوراید دهان را بشویند تا مینای دندان تقویت شود و پس از چند ساعت دندانها را با مسواک نرم شستشو دهند. ضمناً در حین حاملگی به رژیم غذایی نیز توجه کافی داشته باشند که مواد قندی به حداقل برسد.
▪ در طول بارداری چه موارد دندانپزشکی برای مادران ممنوع است؟ به عنوان مثال رادیوگرافی دندان صدمه ای برای جنین ندارد؟
ـ درخصوص رادیوگرافی اگر چه میزان اشعه در دندانپزشکی بسیار ناچیز و احتمال تأثیر آن بر جنین کم است، با این حال استفاده از روپوش سربی که شکم و پهلوی مادر را بپوشاند توصیه می شود. ضمن اینکه دستگاه رادیوگرافی باید استاندارد بوده و خوب کالیبره شده باشد تا از بروز هرگونه مشکل جلوگیری کند.
نکته دیگری که ممکن است برای مادران نگران کننده باشد استفاده از ماده بی حس کننده در درمان دندانهاست. در این خصوص نیز ماده بی حسی می تواند «لیگنوکائین» باشد، اما برای مادران باردار از ماده بی حسی باید استفاده شود که حاوی «آدرنالین» نباشد.
در مورد ترمیم دندان و مواد ترمیمی نیز در برخی مقالات و تحقیقات به این مسأله اشاره شده که در حین بارداری بهتر است دندان با آمالگام پر نشود و ترمیم آمالگام نیز از دندان خارج نشود، زیرا ممکن است وجود جیوه در این ماده ترمیمی بر روی جنین اثرگذار باشد. بنابراین، باید از پر کردن دندان با آمالگام در حین بارداری خودداری شود و برداشتن ترمیم آن هم از داخل دندان با حفظ شرایط ایمنی باشد.
آخرین مورد که حائز اهمیت است، وضعیت قرار گرفتن مادر باردار بر روی یونیت دندانپزشکی است.
هنگامی که مادر بر روی یونیت دندانپزشکی قرار می گیرد باید حالت نیمه نشسته نباشد، زیرا خون از قسمت پایین تنه به راحتی به قلب نمی رسد و فرد احساس سبکی در سر و حالت گیجی می کند.
در صورت مشاهده چنین وضعیتی زن باردار باید بلافاصله دندانپزشک را از شرایط خود مطلع کند، از روی صندلی بلند شده و کمی قدم بزند تا به حالت عادی برگردد.
بنابراین قرارگرفتن بر روی یونیت و وضعیت صندلی برای مادران باردار بسیار مهم است.
▪ با سپاس از جنابعالی

پروین محمدی

منبع : روزنامه قدس