خمیردندان

خمیردندان، خمیری است که تقریباً همیشه همراه مسواک استفاده می‌شود و به طرق مختلف قادر به بهبود بهداشت دهان و دندان می‌باشد. کمک به حذف پلاک میکروبی و باقیمانده‌های مواد غذایی از سطوح دندانی، محدود کردن فلورمیکروبی دهان، کمک به فعال شدن اجزایی چون فلوراید برای پیشگیری از بیماریهایی دندانی از جمله این مواد است.
استفاده از خمیر دندان به قرن چهارم قبل از میلاد به مخلوطی‌از پودر نمک، فلفل، نعناع و‌گلهای‌معطربرمی‌گردد. رومی‌ها فرمول خمیردندان را براساسurine انسان بنا کردند چرا که احتمالاً آمونیاک موجود در آن در سفید کردن دندانها موثر بوده است. در هر حال، خمیرها یا پودرهای دندانی تا قرن نوزدهم استفادۀ عام نداشته و تا اول سال ۱۸۰۰ مسواک تنها همراه آب استفاده می‌شد اما پودرهای دندانی خیلی زود عمومیت یافتند.
در سال ۱۸۹۶ کارخانه colgate اولین خمیر دندان را بصورت تیوپی و شبیه آنچه که فعلاً مورد استفاده است ارائه داد. و در سال ۱۹۵۰ اضافه کردن فلوراید به خمیر دندانها آغاز گردید. خمیر دندانها متشکل اند از مواد ساینده ای از قبیل اکسیدهای سیلیکون، اکسیدهای آلومینیم و گرانولرپلی وینیل‌کلرید، آب، مواد جاذب رطوبت، صابون یا دترژانت، مواد معطر، مواد با اثر درمانی از قبیل فلوراید و پیروفسفات و همچنین مواد رنگی و نگهدارنده‌ها. سدیم فلوراید فعالترین جزء خمیر دندان در پیشگیری از تشکیل حفره(پوسیدگی) است و تقریباً تمام خمیر دندانها در آمریکا دارای ۱۰۰۰ تا ۱۱۰۰ قسمت در میلیون از یکی از این اجزاء فعال هستند.
خمیردندانها باید به اندازه کافی برای تمیز کردن و پالیش کردن مناسب، ساینده باشند ولی باید ملاحظات لازم انجام گردد تا افرادی که به شدت مسواک می‌زنند ساختمان ریشه و مواد ترمیمی نرم را دچار سایش نکنند. مواد ساینده، معمولاً به شکل نمکهای معدنی غیر محلول ۲۰ تا ۴۰ درصد از یک خمیر دندان را تشکیل می‌دهند.
استفادۀ مناسب از یک خمیر دندان می‌تواند عمل سایندگی یک مسواک را حتی تا ۴۰ برابر بهبود بخشد. سایش بیشتر در مورد بیماران با ریشه‌های عریان مطرح می‌باشد چرا که عاج ۲۵ برابر سریعتر از مینا‌ساییده‌می‌شود. این مسئله می‌تواند منجر به سایش و حساسیت ریشه شود. تحقیقات حکایت از این دارد که تخریب بافت سخت ناشی از روشهای بهداشتی دهانی اساساً مربوط به خمیردندانها با استفاده از آنها بعنوان حامل برای مواد شیمیایی درمانی وجود دارد تا از تشکیل پلاک جرم پوسیدگی یا حساسیت سطح ریشه ممانعت کنند.
اثر ضدپوسیدگی مشخص فلوراید موجود در خمیردندانها، ثابت گردیده است. ثابت شده موادی از قبیل کلرهگزیدین، پنی‌سیلین، فسفات آمونیوم دی‌بازیک، واکسن‌ها، ویتامین‌ها، کلروفیل و فرمالوئد ارزش درمانی اندکی در خمیر دندانها دارند. خمیردندانهایی برای کنترل جرم یا ترکیبات فعال پیرو فسفات اخیراً در دسترس قرار گرفته‌اند این ترکیبات از ایجاد کریستال درجرم جلوگیری کرد. ولی تاثیری بر روی یونهای فلوراید در خمیر دندان نداشته یا حساسیت دندان را افزایش نمی‌دهند.
این نوع از خمیردندانها، تشکیل جرمهای بالای لثه‌ای جدید را تا ۳۰% یا بیشتر کاهش داده‌اند. این خمیردندانها تنها در مورد جرمهای روی لثه‌ای مفید می‌باشند و تاثیری بر روی جرم زیر لثه‌ای یا التهاب لثه‌ای ندارند. اثر ممانعتی این خمیردندانها تنها در مقابل تشکیل جرم جدید خواهد بود. کاهش کلی شیوع پوسیدگی در کشورهای توسعه یافته، تا اندازه زیادی مربوط به کاربرد گستردۀ خمیردندانهای فلورایددار است.
باید با مراقبان کودک رایزنی و آنها را آگاه کرد که نباید بیشتر از مقدار کمی(به اندازۀ نخود) از خمیردندان فلورایددار در هنگام مسواک زدن دندانهای نوزادان و خردسالان استفاده کنند. در هر حال، در بهداشت دهان و دندان اهمیتی که عمل مکانیکی مسواک‌زدن در تمییزکردن دندانها دارد را نمی‌توان با هیچ خمیردندان یا ماده شیمیایی عوض نمود.

دکتر پروین میرزا کوچکی متخصص دندانپزشکی ترمیمی‌

منبع : فصلنامه پزشکی اجتماعی هوم