گاهی به آسمان نگاه کن

ریشه در اعماق. ابراهیم حسن بیگی. چاپ اول۱۳۷۳. برگ. چاپ دوم ۱۳۷۹محراب قلم. در اواسط جنگ تحمیلی شفی محمد ازخطه سیستان و بلوچستان عزم نبرد با متجاوزان به این آب وخاک را دارد اما موقعیت دشوار خانوادگی او برایش مشکل ساز می شود. اطرافیانش سخت با این رفتن مخالفت می کنند چرا که آنها به لحاظ زندگی در حاشیه (با توجه به محرومیت همه جانبه در این نواحی) از حوادث درحال وقوع بی اطلاع هستند. گزینش این موقعیت یکی از امتیازات ویژه حسن بیگی است. شفی محمد (شاپوک یا یاسر) که در شهر بمپور سیستان و بلوچستان زندگی می کند ۲۴ ساله و عضو سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است.
شفی محمد تحت تاثیر دوستان پاسدارش پنهانی و بدون اجازه پدر و مادر بارها به جبهه می رود و بر می گردد اما زمانی که این کارش برای دیگران آشکار می شود دیگر میان خانواده و اعضای طایفه و دوستان و آشنایان جایگاهی ندارد و همه او را طرد می کنند. او به ناچار به ایرانشهر می رود و در آن جا به کمک شریف و حاج کاتب (فرماندهان سپاه) با دختری به نام بماه که فرزند شهید است ازدواج می کند. آن دو زندگی مشترک را در اتاق کوچکی در همان شهر آغاز می کنند اما خوشبختی و آرامشی که در این زمان کوتاه همراهشان شده دیری نمی پاید. جنگ با شدت در جبهه ادامه دارد و شفی محمد ماندن در کنار همسرش را بر نمی تابد. او باز به جبهه می رود درحالی که همسرش باردار است و از یک بیماری مزمن رنج می برد. بعد از رفتن شفی محمد بیماری بماه شدت می گیرد. حال او - که مبتلا به سرطان خون است - بعد از به دنیا آوردن پسری که او را خیرمحمد(خیروک) نام می گذارند وخیم می شود و سرانجام در مشهد و غریبانه جان می سپارد.
شفی محمد فرزندش را به عمو و زن عموی همسرش می سپارد و باز عازم جبهه می شود .به شدت مجروح می شود ولی بعد از مداواهای اولیه با وضعیت وخیم خود باز هم به جبهه باز می گردد. و این بار هنگام خنثی کردن مین دست هایش به شدت آسیب می بینند. پزشکان تشخیص می دهند که دست هایش باید قطع شود.
شفی محمد هر دو بازویش را از دست می دهد و دوره عزلت گزینی او در این زمان آغاز می شود. او در گوشه دلگیر کپر گوشه نشین می شود. اطرافیانش او را درک نمی کنند. آنها بر اساس باورهای بومی و منطقه ای خود تصور می کنند زار در جسم شفی محمد حلول کرده است. سرانجام به تنهایی با کوله باری از غم تصمیم می گیرد برای دیدار فرزندش خیروک به مشهد برود. رمان در بیست و دو فصل تنظیم شده است که یازده فصل آن به شیوه دانای کل و یازده فصل آن به شیوه تک گویی نمایشی روایت شده است.
شیوه های روایتی به کار گرفته شده در رمان به هیچ وجه دلالت بر وجود صداهای گوناگون نمی کند. در هر دو شیوه به کار گرفته شده این نویسنده است که با تکیه بر واقعیتی واحد سخن می گوید. به عبارتی خواننده تنها یک صدا می شنود. یکی از ایرادات بزرگ حسن بیگی نثر احساساتی و غیبت عنصر بومی در کلام شخصیت هاست. زبان به کار گرفته شده در رمان زبانی عاریه ای است. به عبارتی زبان سهمی در ساختن هویت خاص شخصیت های رمان ندارد و شاید بتوان گفت که حتی به شخصیت ها آسیب هم می زند.
به عبارتی بین ذهن و زبان آنها فاصله ای عمیق وجود دارد. نثر رمان نثری احساسی است طوری که می توان گفت این نثر گاهی شاعرانه هم می شود به خصوص درفصل هایی که به شیوه تک گویی نمایشی نوشته شده اند. در واقع نویسنده خواسته با نثر خود خواننده را تحت تاثیر قرار دهد کاری که باید از طریق عناصر داستانی صورت بگیرد. او در بسیاری موارد شیفته زیبا نویسی می شود و در واقع با واژه به خودنمایی می پردازد. در این میان دو گانگی ذهنیت شفی محمد با شیوه زیستش یکی از مشکلات شخصیت پردازی اوست. او بلوچی فقر کشیده ،سنی مذهبی دگرگون شده و مردی زن مرده و جانبازی نومید شده است.
زندگی سویه های سخت و دردناکش را به او نشان داده است. او سرگشته و مایوس تلاش می کند تا با یادآوری گذشته راهی به سوی آینده بجوید و در این زیست ذهنی گاه اسیر کابوس هایی می شود که متعلق به او نیستند بلکه نویسنده آن ها را بر او تحمیل کرده است. کابوس هایی که مانند کارتون های تلویزیون هستند. موجوداتی خیالی که متعلق به خیال از هم گسیخته بشر جدیدند نه یک جوان بلوچ: وقتی به خود آمد اطرافش را جماعتی گرفته بودند.
مردان درشت اندام و عریان که بدنهایشان از کرک های طلایی پوشیده بود و گیس هایی بلند و چهره هایی صاف و بشقابی که به جای دهان یک حفره سیاه داشتند. بر پیشانی شان یک شاخ نقره ای کوچک می درخشید. ص ۹۰ این دوگانگی ذهنیت و شخصیت بومی را حتی در واگویه های شفی محمد نیز می توان دید.
او هنگامی که بر وضعیت موجود خود آگاه می شود به شیوه روشنفکران سرخورده با خود سخن می گوید: آیا من همینم که هستم؟ به چندم؟ خمیره ام به چند؟ خلاصه اینکه شفی محمد در بسیاری از حالات و رفتارش جوانی بلوچ و پرورده آداب و سنن خاص نیست. او آدمی است که می تواند متعلق به هر جایی باشد. و اگرچه ابراهیم حسن بیگی او را اسیر برخی رفتارهای بومی کرده اما این رفتارها برخاسته از هویت واقعی او نیستند. رمان ریشه در اعماق حدیث مکرر یاس و گریز دلتنگی و حیات و سکون و حرکت است.

پرویز شیشه گران

منبع : روزنامه جوان