توانایی در دانایی است

«آموزش»، از دیرباز نقش اصلی را در توسعه زندگی بشر ایفا نموده و همواره در جنبه های مختلف اجتماعی ، فرهنگی ، اقتصادی ، سیاسی و نظامی نمود و ظهور داشته است. نظام آموزشی مجموعه برنامه ها را برای دستیابی به اهداف مشخص آموزش فراهم می نماید.
متخصصان علوم مدیریت ، برنامه ریزی و مهندسی آموزشی تعاریف و تفاسیر متعددی از ماهیت و اهداف آموزش ارائه داده اند، ولی مجموعه نظرها ونظریه های آموزشی را می توان در جهت یک راهبرد بنیادی و کلان دانست و آن نیز ایجاد «تغییر» است.
بر این اساس تحول اشخاص ، مراکز و موسسات کوچک و بزرگ همه و همه وابسته به آموزش با هدف تغییرات سریع در سازمان های پویا از طریق گردآوری ، مشارکت و کاربرد سریع دانش جهت اصلاح جنبه های فرهنگی ، فن شناختی ، ساختاری و فرآیندی است. این امر با استفاده از دو عنصر به هم پیوسته یعنی «فن آوری » و «اطلاعات» صورت می گیرد.
«آموزش»، از جمله قدیمی ترین جنبه های جوامع بشری است که قدمتی هزاران ساله دارد. رایج ترین و آشنا ترین مولفه های آموزش شامل معلم، دانش آموز، کلاس درس و کتاب درسی است. در خلال سال ها، این عناصر کمابیش دست نخورده باقی مانده اند هرچند که نظریات جدیدی در مورد چگونگی فرآیند یادگیری عرصه شده است و بشر دستاوردهای بزرگی در عرصه علم و فن آوری داشته است.
ویژگی اصلی آموزش سنتی حضور رودروی معلم و دانش آموز در زمانی مشخص و در مکانی مشخص است. گسترش ارتباطات اکنون امکان آن را فراهم کرده است که دست کم تغییراتی به نفع یادگیرنده در عناصر و ویژگی های آموزش ایجاد شود. جدید ترین تحول در این عصر استفاده از فناوری کامپیوتر و قابلیت های مختلف آن بصورت ابزاری چند رسانه ای در امر آموزش است.
این حیطه آموزش lerning Electronicخوانده می شود که به معنای یادگیری الکترونیک است. توسعه یادگیری الکترونیک افق تازه ای را در برابر دید انسان گشوده است. اکنون صحبت از دانشگاه مجازی می شود یعنی دانشگاهی که جز در شبکه اینترنت وجود خارجی ندارند. انواع آموزش های علمی و حرفه ای روی سی دی وجود دارد که برای بسیاری از یادگیرندگان مناسب است.
مطالعه اهداف و روش ها در آموزش و پرورش مترقی و مقایسه آن با شیوه ها و روش های آموزش و پرورش سنتی و ارزیابی تفاوت ها و فاصله های این دو نگرش، هر انسانی را که دلی در گرو رشد فکری کودکان این مرز و بوم دارد به تفکر و تکاپو وامی داردکه چگونه طرحی نو دراندازد و به نسل خود و همنوعان وکودکان فردای این دیار ادای دین نماید و چه کار کند تا در راستای خروج از این وضعیت پیش آمده در آموزش و پرورش گامی هر چند کوچک برداشته شود. اگر در دوران سنتی وظیفه آموزش و پرورش انتقال گذشته به آینده و هدف آن تربیت بچه ها برای حفظ میراث گذشتگان بود و در دوران صنعتی گذشته را برای درک زمان حال می خواستند در دوران فراصنعتی توجه کلی معطوف آینده و قدرت ریسک پذیری انسان از جهت مواجهه با پدیده های آینده می شود. آموزش و پرورش فراصنعتی می خواهد که قدرت انطباق انسان با تغییرات مداوم محیط تقویت شود از این جهت مدام آینده را پیش بینی می کند تا خود را برای تغییرات آتی آماده سازد چراکه پیش بینی آینده نوعی اعتماد به نفس و حصار امنیتی را برای بشر در هنگام مواجه با تغییر و تحولات به ارمغان می آورد، به قول «سروانتس:» «کسی که از قبل با خبر شود پیشاپیش مسلح می شود.» یا به قول «هیون باون:» «آگاهی قبلی باعث تغییر عظیمی در انجام کار می شود.» دنیای دانایی آنقدر پیچیده و شگفت انگیز است که خود تعریفی جدید می طلبد کیفیت و سرعت از مشخصه های این دوره طلایی است.
کشف رایانه و بکارگیری آن بعنوان ابزار توسعه محصول پیگیری انسان برای شکار سرعت و کیفیت است، رایانه یعنی تلاش مغز انسان برای آفریدن مجدد خود، هرچه زمان می گذرد این آفریدگار زمینی(مغزانسان) با آفریدن رایانه های مدرن و پیچیده بر پیچیدگی و شگفت انگیزی قدرت خود صحه می گذارد و با این تردستی های بدیع معادلات دنیا را به هم می ریزد.
● عصر انفجار اطلاعات
دنیایی که هم اکنون در آن نفس می کشیم و به عصر انفجار اطلاعات مشهور شده است از ویژگی های خاصی برخوردار است. اگر دیروز ابزار تولید صنعتگر در جعبه ابزار او یا ماشین آلات عظیم عصر دودکش ها چیده شده بود، امروز این ابزار تولید در کاسه سر و مغز متراکم شده است.
رشد الکترونیک و افزایش اطلاعات و ارتباطات و مهم تر از همه وجود اینترنت و پست الکترونیکی، دنیا را بشدت تحت تاثیر خود قرار داده است. کارکرد ظاهری پست التکرونیکی این است که کار پست را در زمانی خیلی کوتاه انجام می دهد اما در کنار آن، چند سالی است که در دنیا مساله تجارت الکترونیک مطرح شده است.
یعنی بحث اصلی و چالش اصلی در ابتدای هزاره سوم این است که سیستم الکترونیک را تا حد ممکن، جایگزین سیستم سنتی رابطه معلم و دانش آموز کنند و اطلاعات از این طریق فرستاده شود. یعنی معلم و دانش آموز می توانند هر دو در خانه باشند و باهم ارتباط برقرار کنند یا دانش آموزان نیز از این طریق می توانند با هم ارتباط برقرار کنند و بر یادگیری یکدیگر اثر بگذارند، این روش در دنیا رواج جدی پیدا کرده است. در عصر فراصنعتی عنصر اساسی آموزشی تنها معلم نیست بلکه اینترنت هم هست و دانش آموزان درخانه های خود میزبان معلمان الکترونیکی خود هستند پدیده «مدرسه مجازی» پدیده ای نیست که با شوخی ازکنارآن گذشت خیلی از کسانیکه سرشان به تنشان می ارزد و دستی در رایانه و دنیای انفورماتیک دارند بچه های خود را درمدارس مجازی ثبت نام می کنند.
اگر دیروز معیار ثروتمندی انباشت پول بود امروز یعنی در دنیای فرا صنعتی ملاک ثروتمندی یک ملت و دولت و حتی یک شخص داشتن اطلاعات و قدرت تولیدآن است. در دنیای مدرن داشتن اطلاعات همان قدر مهم است که تولید آن، چون داشتن اطلاعات قدرت وتوانایی بخش نیست بلکه میزان توانایی بستگی به میزان مصرف اطلاعات وتولید اطلاعات جدید دارد.
امروزه، تقریبا تمام کسانی که به هر نحو طرفدار توسعه و اصلاحات هستند در همه جای دنیا از آموزش و پرورش شروع می کنند; زیرا توجه به اصل تعلیم و تربیت و تلاش در راه آن می تواند امر توسعه را پیش ببرد و با مسیر جهان هماهنگ کند.
درعصر حاضر تاکید نظام آموزش و پرورش بر انتقال دانش نیست و نقش مدرسه با گذشته تفاوت بسیارکرده است. آموزش و پرورش به جای پرداختن به مواد درسی به کل انسان می پردازد و به تمام ابعاد زندگی او توجه می کند. معلم در نظام جدید آموزش و پرورش در مقام یاور در بالندگی انسان، ایفای نقش می کند نه انتقال دهنده اطلاعات.
شاگرد پرسشگر، خردگرا و فعال است نه شنونده ای منفعل و پذیرا. امروزه، با دسترسی فراگیرندگان به اینترنت و گذرگاه های گوناگون کسب اطلاعات و با لطبع تاثیر پذیری از فرهنگ جهانی و غیربومی، اقتدار علمی معلم رفته رفته رنگ می بازد. از همین روست که اثربخشی آموزش و پرورش ناگزیر است کارکردهای نوی را متناسب با روح زمانه برای خویش برگزیند.
گزینش و دستیابی به کارکردهای نو مستلزم نگاهی نو به نظام آموزش و پرورش است. نگرشی نو در ابعاد و محورهای گوناگونی چون تعاریف، اصول، اهداف، ساختار، محتوا، مدیریت و منابع انسانی در کشور ما نیز تغییرات و نگاه های برآمده از تحولات عصر کنونی نیز خود نیازها و انتظارات جدیدی را از آموزش و پرورش شکل می دهد.
شاید برای بعضی ها این دغدغه ها بسیارجدی نباشد اما واقعیت اینست که مقایسه روش ها و نگرش های کهنه، بی بازده، دانش آموزگریز، انگیزه کش و یاس آفرین درآموزش وپرورش ایران با روش ها و نگرش های پویا وپرتحرک، هدفمند و پیشرفته آموزش وپرورش مترفی، عمق فاجعه را می نمایاند. برای این هرسال شاهدیم سرمایه های بشری این جامعه به نام نامی دانش آموزان که می خواهند دردنیای بی جغرافیای فردا با ابزار و قدرتی به نام دانایی زندگی کنند.
دنیایی که فرهنگ خاص اقتصادآزاد جهانی آن را فرا گرفته است چگونه ازمحورآموزش و پرورش ناامیدانه یاخارج می شوند و یا روزگار گرانسنگ خود را با روزمرگی در مدرسه سپری می کنند و به تعبیری دیگرازمنشا قدرتی به نام دانایی، که ابزار زندگی جهان آینده خواهدبود، محروم می مانند. دراین نوع نگاه به آموزش وپرورش برای هرانسان دوراندیش ودانایی، دردی نهفته نمایان می شودکه ممکن است ساده اندیشان و سطحی نگران به آن نرسند.
معلمان در این نظام آموزشی، فرمانبرداران بی چون و چرایی هستند که از خود خلاقیت و ابتکار ندارند و اصلا حق ندارند خلاقیت و ابتکار داشته باشند و حتی فرصت بروز خلاقیت پیدا نمی کنند زیرا مدیران کارخانه یا برنامه ریزان آموزش و پرورش آنان را چنان با دستور کارها و محتوای سفارشی و دیکته شده درگیر می کنند که حتی خود و روزگار خود را نیز فراموش می کنند.
امروز معلمان از جهت فرصت بروز خلاقیت در تنگنا هستند تولید محتوای درسی به صورت متمرکزآن ها را به این باور رسانده است که کار آنان انتقال اطلاعات کهنه و موضوعات مطرح شده در کتاب های درسی به دانش آموزان است بدون این که در آن دخل و تصرفی ایجاد نمایند. نوع ارزشیابی نتیجه محور نظام آموزش و پرورش باعث شده است تعداد کمی از معلمان که بر این سبک و سیاق شوریده اند با صدها «من می گویم...» برنامه ریزان مواجه و نهایتا محکوم به رعایت این چارچوب پوسیده شوند.
● آموزش در دنیای آینده
آموزش در دنیای آینده، مختص مدرسه نیست و اگر امکانات جامعه اجازه دهد که خانواده ها وسایل و ابزار جدید را در اختیار فرزندان خود قرار دهند، نظام آموزش وپرورش، هر چقدر هم که تعلل کند، دانش آموزان ما عقب نمی افتند. البته متاسفانه این امکان، درصد کمی از دانش آموزان را دربرمی گیرد.
ولی اگر این گونه امکانات در اختیار جامعه نباشد، آموزش وپرورش اصلا فرصت آزمون و خطا نخواهد داشت. سرعت یادگیری و سرعت رشد آموزش در دنیا به حدی است که ما هرچه دیرتر بجنبیم، رسیدن به این قافله برایمان مشکل تر خواهد شد.
اگر آموزش و پرورش بخواهد خود را با یادگیری دردنیای آینده هماهنگ کند، یکی از کارهایی که باید انجام دهد، آموزش معلمان و مدیران و تغییر فضای یادگیری و امکانات یادگیری در جهت استفاده از این گونه ابزارها است مسوولان آموزشی باید خود را برای بیرون رفتن از این فضای سنتی که تکیه اصلی آن بر کتاب های درسی است آماده کنند. اگر نظام غیررسمی آموزش رشدکند باید نگران شکاف طبقاتی در جامعه و زمینه سازی بحران های اجتماعی آینده باشیم.
تحولات دنیای جدید و سرعت پیشرفت علوم و فنون هیچ فرصت آزمون و خطایی برای آموزش و پرورش کشورمان باقی نگذاشته است. اگر آموزش و پرورش بخواهد به همین ترتیب ناکارآمد باشد، نظام غیررسمی آموزش با دسترسی به امکانات ارتباط الکترونیکی امروز که دراختیار خانواده های متمول جامعه قرار دارد چنان رشدی خواهد کرد که نتیجه اش بیشتر شدن شکاف طبقاتی وایجاد زمینه برای بحرانهای اجتماعی در آینده است.
اگر ما خود را در محدوده آن چه هستیم واقع بینانه ببینیم، متوجه خواهیم شد که آموزش و پرورش کنونی ما نه تامین کننده دیروزمان بوده و نه برآورنده توقعات برحق امروزمان. رفاه نسبی در جهان امروز نتیجه آموزش و پرورش پویای کسانی است که با توجه به نیازهای زمان و گریز از تعصبات ناروا، خود را مسئول بهزیستی انسان ها می دانند و در سخت ترین شرایط به دنبال بهروزی همگانند.
باید گفت اختراعات شگفت انگیز وامیدواری های روز افزون، الهام گرفته ازاندیشه کسانی است که همگان را وامدار خودکرده اند وما متاسفانه همچنان منفعلانه چشم به راه آنان هستیم تا بی آنکه سهمی در این دستاوردها داشته باشیم برداشت کننده دست دومی از پدیده های رفاهی واختراعی دیگران با پرداخت هزبنه های سرسام آور باشیم.
سرانجام برای آماده کردن نسل حاضر برای زندگی در آینده، آموزش و پرورش باید با شناخت روح زمانه و نیازهای نشات گرفته از آن، پاسخگوی تقاضاهای مبتنی بر شرایط جدید باشد و خود را با آن منطبق کند. با انباشت مسائل جهانی وملی و دائما پویا و تغییرپذیر، آموزش و پرورش ناگزیر است با تدوین راه بردهای منطقی و واقع بینانه خود را با حرکت نسل امروز هماهنگ کند و با مسائل حل نشده و اضطراب ها و بحران های ناشی از آن همچون هویت، اشتغال و کنکور روبه رو شود. از این رو اقدام به انجام دادن اصلاحات اساسی در آموزش و پورش بنا به تجربه سایرممالک، زیر بنای توسعه در کشور است و ضرورت دارد.

منبع : روزنامه ابتکار