حق کارگر، وظیفه کارفرما

«با عنایت به اینکه شهرداری مکانی را برای ساماندهی و استقرار کارگران واقع در ضلع جنوبی پارک بوستان قرار داده است، لذا از کارگران محترم خواهشمندیم از ایستادن در معابر و میادین خودداری کنند.» اینها جملاتی بود که روی پرده نه چندان بزرگ، دور تا دور میدان کشیده بودند.
کمی آن طرف تر ساختمانی با نمای نارنجی معلوم بود. دقیق که می شدی سر در ساختمان همراه با علامت شهرداری نوشته شده بود: «محل اسکان کارگران فصلی و خدماتی» یک صف طولانی از مردان جوان روی جدول کنار پارک نشسته بودند.
چیزی که توجه را بیشتر به خود معطوف می کرد پلیسی باتون به دست بود که مدام این طرف و آن طرف می رفت و مردهایی را که چون بچه ها آرام و ساکت نشسته بودند، زیرچشمی کنترل می کرد.
بیل و کلنگ به دست وارد ساختمان شد. هنوز صورتش از عرق خیس بود. پله های نیمه ساخته را دو تا یکی بالا می رفت که صدای فریادش به آسمان رفت. دست های کوچک مردانه اش آمیخته به خون و گچ شده بود.
با اینکه داد می زد، قطره ای اشک نمی ریخت. ولی چشم هایش حاکی از درد بود.
صدای کلفت و خشنی داد زد: مگه صد بار نگفتم پله ها را یکی یکی برو!
دوباره همان صدای کلفت داد زد: برو از طبقه اول یک باند بردار، قبلش دستت را بشور. این بار صدای دیگری ساختمان نیمه کاره را از سکوت درآورد.
مرد کت و شلواری وارد شد. بی توجه به محیط اطراف سر کارگر را صدا زد. «کجایی؟ باز هم سیمان کم آوردی!» به چشم های ریز سر کارگر زل زد و گفت: «نکند به کارگرها به جای غذا سیمان می دهی.» چند دقیقه بعد مرد کارگر با دست باندپیچی شده از پله ها بالا آمد.
سر کارگر خطاب به مرد کت و شلواری گفت: باز هم حواس پرتی کرد، این بار از پله ها افتاد! بعد هم بلند بلند خندید ولی تنها چیزی که فکر کارگر را به خود مشغول کرد بیمه بود.
آری! حق طبیعی هر کارگری است که در ایمنی کامل مشغول به کار شود.
قوانین جمهوری اسلامی ایران با توجه به دین مبین اسلام قانونی به نام قانون کار در نظر گرفته است این قانون با ۲۰۳ ماده و ۱۲۱ تبصره در تاریخ ۶۸/۷/۲ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.
ماده ۲ این قانون در تعریف کارگر می گوید: «کسی است که به هر عنوان در مقابل دریافت حق السعی اعم از مزد، حقوق، سهم، سود و سایر مزایا به درخواست کارفرما کار می کند.
این ماده از حق السعی نام برده و تعریف آن همان مزد است مثلا کارگری که در یک کارگاه کار می کند و حقوق می گیرد آن حقوق حق السعی است و صرف دریافت حق السعی رابطه کارگر و کارفرما برقرار است حتی اگر قرارداد کار نباشد.
کارفرما به شخصی می گویند که کارگر به درخواست او کاری را انجام می دهد و کارفرما به او حق السعی پرداخت می کند کسانی که مسوول کارگاه هستند و به عنوان نماینده کارفرما تلقی می شوند و مسوولیت تعهدات او را دارند.
کارگر می بایست در محلی کار کند و این محل به نام کارگاه است کارگاه محلی است که کارگر به درخواست کارفرما یا نماینده او در آنجا کار می کند از قبیل موسسات صنفی، کشاورزی، ساختمانی و ترابری، خدماتی و غیره.
لازم به توضیح است تمام قسمت هایی که کارگر در رابطه با کار خود در کارگاه در تردد است تعریف کارگاه دارد مثلا نمازخانه - ناهارخوری - تعاونی ها، شیرخوارگاه، مهدکودک، درمانگاه، وسایل ایاب و ذهاب در رابطه با نوع قرارداد باید گفت قرارداد کتبی یا شفاهی است که به موجب آن کارگر در قبال دریافت حق السعی کاری را برای مدت محدود یا نامحدود برای کارفرما انجام می دهد.
البته قرارداد کار نباید با مصوبات و بخش نامه های وزارت کار در تعارض باشد یا حق و حقوق کارگر از بین برود. نوع کار و فعالیت نیز نباید با نظامات جمهوری اسلامی ایران در تضاد باشد مثلا نباید کارهای خلاف شرع و اخلاق باشد و اصولی نیز باید رعایت شود.
این اصول عبارت است از مشروعیت مورد قرارداد، معین بودن موضوع قرارداد، در حین انجام قرارداد ممکن است قرارداد کار موقتا متوقف شود و بعد از حل مشکل قرارداد کار به حالت اول برگردد.
از این مورد می توان به آتش سوزی، سیل، انقلاب، شورش نام برد که البته بعد از رفع این موارد قرارداد کار برقرار می شود.
قرارداد کار در چند حالت خاتمه می یابد:
۱) فوت کارگر:
این فوت ممکن است در کارگاه یا در خارج از کارگاه صورت گیرد.
۲) بازنشستگی کارگر:
در این حالت ممکن است کارگر بعد از سی سال فعالیت به حالت عادی بازنشسته شود ولی گاها شده فردی بعد از ۱۰ سال بنا به دلایل سنی بازنشسته شده است.
۳) از کارافتادگی کلی کارگر:
در این مورد کارگر ممکن است در حین انجام کار یا در خارج از کارگاه به کلی از کار افتاده تلقی شود و بدیهی است با توجه به وضع جسمانی موجود دیگر توان کار کردن نداشته باشد.
۴) انقضای مدت در قراردادهای کار با مدت موقت:
در این حالت کارفرما ممکن است با کارگر یکسال قرارداد منعقد نماید، و بعد از پایان سال کارفرما از تمدید آن به صورت صریح یا ضمنی خودداری نماید به کارگرش اعلا م کند که دیگر به او احتیاج ندارد یا به طور ضمنی فرد دیگری را جایگزین کند.
۵) پایان کار در قراردادهایی که مربوط به کار معین است- مثلا کارفرمایان به کارگر می گوید یکصد عدد کپسول جوشکاری کند در این حالت قرارداد کارگر بعد از پایان کار به پایان می رسد.
۶) استعفای کارگر- در این حالت کارگر با اراده شخصی نسبت به عدم فعالیت خود تقاضای قطع همکاری دارد. نحوع استعفا بدین صورت است که وقتی استعفا دهد یک ماه به کار خود ادامه داده استعفای خود را کتبا به کارفرما اطلا ع می دهد.
پس از پایان کار در موارد فوق کلیه مطالبات ناشی از قرارداد کار مربوط به دوره انتقال کارگر در موارد فوق به کارگر و در صورت فوت او به وارث قانونی وی پرداخت خواهد شد. قانونگذار برای زنان شرایط کار ویژه ای در نظر گرفته است مثلا انجام کارهای خطرناک، سخت و زیانآور و نیز حمل بار بیشتر از حد مجاز با دست و بدون استفاده از وسایل مکانیکی برای کارگران زن ممنوع است دستور العمل و تعیین نوع و میزان این قبیل موارد با پیشنهاد شورای عالی کار به تصویب وزیر کار و امور اجتماعی خواهد رسید ضمنا مرخصی بارداری و زایمان کارگران زن جمعا نود روز است حتی الا مکان ۴۵ روز از این مرخصی باید پس از زایمان مورد استفاده قرار گیرد. برای زایمان توامان (دوقلو) ۱۴ روز به مرخصی اضافه می شود. در کارگاه هایی که دارای کارگر زن هستد کارفرما مکلف است به مادران شیرده تا پایان دو سالگی کودک پس از هر ۳ ساعت نیم ساعت فرصت شیر دادن بدهد. این فرصت جزو ساعت کار آنان محسوب می شود. همچنین کارفرما مکلف است متناسب با تعداد کودکان و با در نظرگرفتن گروه سنی آنها مراکز مربوط به نگهداری کودکان (از قبیل شیرخوارگاه و مهدکودک) ایجاد کند.
شرایط کار برای نوجوانان نیز فرق می کند البته به کارگماردن افراد کمتر از ۱۵ سال تمام ممنوع است و کارگری که سنش بین ۱۵ تا ۱۸ سال تمام باشد کارگر نوجوان نامیده می شود و باید مورد آزمایش های پزشکی قرار گیرد و این آزمایش ها سالی یک بار انجام شود. پزشک در مورد توانایی های نوجوان اظهار نظر می کند. ساعات کار روزانه کارگر نوجوان نیم ساعت کمتر از ساعت کار معمولی کارگران است.
برای حفظ سلا مت نیروی انسان دستورالعمل هایی از طریق شورای عالی حفاظت فنی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تدوین و کارفرمایان و کارگران و کارآموزان می بایست این موارد را رعایت کنند.
هرگونه اختلا ف فردی بین کارگر و کارفرما یا کارآموز که ناشی از اجرای این قانون و سایر مقررات کارقرارداد کارآموزی باشد در مرحله اول از طریق سازش مستقیم بین کارگر و کارفرما انجام می شود و در صورت عدم سازش از طریق هیات های تشخیص و حل اختلا ف بررسی می شود. هیات تشخیص تشکیل شده از سه نفر است یک نفر نماینده وزارت کار، یک نفر نماینده کارگران، یک نفر نماینده کارفرمایان پس از طرح دعوی در این هیات و پس از رسیدگی هیات تشخیص پس از ۱۵ روز از تاریخ ابلا غ آن را لا زم الا جرا می داند و در صورتی که ظرف مدت مذکور یکی از طرفین نسبت به رای مزبور اعتراض کند اعتراض خود را کتبا به هیات حل اختلا ف تقدیم می نماید رای هیات حل اختلا ف پس از صدور قطعی است. آرای قطعی صادره از طرف مراجع حل اختلا ف کار لا زم الا جرا بوده و به وسیله اجرای احکام دادگستری به مورد اجرا گذارده خواهد شد.
در صورتی که رای قطعی به ضرر یکی از طرفین باشد ایشان می تواند در دیوان عدالت اداری طرح شکایت کند و این دیوان رسیدگی مجدد می نماید.
به امید روزی که هیچ کارگری از کارفرما شکایت نکند.

نویسنده : عطیه فرحزادی
یوسف حاجی اسفندی

منبع : روزنامه مردم سالاری