درنگی بر طرح زوج و فرد رفت و آمد خودروها

طرح زوج و فرد رفت و آمد خودروها همواره به عنوان یکی از راهکارهای کاهش بار ترافیکی شهر تهران مورد توجه بوده است.[۲] بررسی نشان می دهد که دست کم از زمان شورای شهر اول تهران به بعد بحث در این باره جدی تر شده است و در شورای شهر دوم تهران اجرای این طرح مورد تصویب شورای مزبور قرار گرفت. بر اساس مصوبه هفتادمین جلسه شورای شهر در تاریخ ۱۶ تیر ۱۳۸۳ به «شهرداری تهران اجازه داده شد تا برابر مطالعات انجام شده نسبت به اجرای طرح زوج و فرد کردن تردد خودروها و محدوده پیشنهادی به صورت آزمایشی در مردادماه امسال اقدام کند.»[۳] «بر اساس تبصره یک این مصوبه شهرداری تهران موظف است ضمن ارایه برنامه زمان بندی به کمیسیون شهرسازی، فنی و معماری هماهنگی های لازم با مراجع ذیربط را جهت اجرای مطلوب طرح قبل از اجرای طرح و راهکارهای علمی و اجرایی آن به انجام رساند.
بر اساس تبصره چهار این ماده واحده شهرداری تهران موظف است ضمن بسیج نیروهای حوزه حمل و نقل ترافیک شهرداری تهران در زمان اجرای آزمایشی طرح نسبت به استخراج و آنالیز نتایج حاصل از اجرای طرح اقدام کرده و طرح تکمیلی را با ارایه راهکارهای اصولی و رفع نقایص طرح جهت بررسی و تصویب نهایی به شورای شهر تهران ارایه کند.»[۴] با این حال، از قرار معلوم این طرح با وجود مصوبه شورای شهر اجرا نگردید. «اما سرانجام این طرح در دهه آخر آذر سال ۸۴ بنا به دستور شورای تأمین استان و فرماندهی نیروی انتظامی تهران بزرگ برای نخستین بار تحت عنوان «طرح اضطراری» به اجرا در آمد.[۵] دلیل اجرای این طرح آلودگی شدید هوای تهران در روزهای اجرای طرح و هدف از اجرای طرح مزبور کاهش آلودگی مزبور عنوان گردید. با این حال با عبور از شرایط بحرانی آلودگی هوا[۶] اجرای طرح مزبور همچنان ادامه دارد و نشانه ها حاکی از اجرای آن در سال یا سالهای آینده دارد. رییس راهنمایی و رانندگی تهران بزرگ سخن از پیشنهاد استانداری به شورای عالی ترافیک مبنی بر اجرای همه ساله طرح مزبور در نیمه دوم هر سال[۷] و برخی دیگر سخن از اجرای بی درنگ طرح مزبور پس از پایان تعطیلات نوروزی به میان می آورند.
این نوشتار ضمن پذیرش مفید بودن طرح زوج و فرد رفت و آمد خودروها به عنوان یک طرح موقتی در زمان آلودگی شدید هوا و یا زمان های خاص افزایش بار ترافیکی شهر مانند هفته اول مهرماه بر آن است که اجرای طرح مزبور فاقد پشتوانه کارشناسی کافی می باشد. شوربختانه با وجود گذشت بیش از چند ماه از اجرای پیوسته طرح زوج و فرد رفت و آمد خودروها هنوز هیچ گونه دلیل موجهی برای اجرای پیوسته آن از سوی اجرا کنندگان طرح مزبور به مردم ارایه نشده است.
تنها چندی پیش «رویانیان»، معاون راهنمایی و رانندگی نیروی انتظامی، از آماری سخن به میان آورد که نشان دهنده موافقت اکثریت مردم با طرح مزبور دارد.[۸] بر فرض درستی آمار مزبور، که به شدت محل تردید است، آن را نمی توان دلیل موجهی برای اجرای طرح زوج و فرد رفت و آمد خودروها دانست چرا که در وهله نخست باید مبنای علمی طرح مزبور و پیامدهای آن از سوی کارشناسان مورد تأیید قرار گرفته و سپس در مرحله دوم اقبال عمومی به طرح مزبور، در صورت برابر بودن شرایط اجرا یا عدم اجرا، مورد بررسی قرار بگیرد. همه نشانه ها از جمله مشکل های بی شماری که برای بسیاری از شهروندان در پی اجرای طرح مزبور به وجود آمده است به خوبی حاکی از نبود پشتوانه پژوهشی طرح مزبور دارند.
● نقد ها و ایرادهای وارد بر طرح زوج و فرد
بررسی نشان می دهد که هیچ شخص حقیقی یا حقوقی از اجرای پیوسته طرح زوج و فرد رفت و آمد خودروها از موضع کارشناسی، نه موضع قدرت، دفاع نمی کند و اگر طرح مزبور در حال اجرا است علت آن نه دلیل های کارشناسانه توجیه گر ادامه اجرای آن، بلکه قدرت جریمه های ناعادلانه است. برعکس، افراد بسیاری با دغدغه های متفاوت ایرادها و نقدهای جدی بر اجرای طرح مزبور وارد می سازند. این نوشتار با هدف روشن نمودن ابعاد مختلف ایرادها و نقدهای وارد بر اجرای پیوسته طرح مزبور تلاش دارد تا ایرادها و نقدهای وارد بر طرح مزبور را مورد بررسی کارشناسانه قرار دهد.
ایرادها و نقدهای وارد بر اجرای پیوسته طرح زوج و فرد رفت و آمد خودروها عبارت است از:
۱) مهمترین ایراد و نقد آن است که اجرای پیوسته طرح مزبور برگشت به حالت طبیعی رفت و آمد خودروها را برای همیشه غیر ممکن می کند و موجب می شود شرایط همواره در حالت اضطراری قرار گیرد. به عبارت دیگر حالت طبیعی حکم استثنا و حالت اضطراری حکم قاعده را پیدا می کنند.
۲) دومین ایراد و نقد آن است که اجرای پیوسته طرح مزبور مخالف طرح از رده خارج کردن خودروهای فرسوده است و موجب می شود که یک عامل مهم و تأثیرگذار به جمع مجموعه عامل های ناکامی طرح از رده خارج کردن خودروهای فرسوده افزوده گردد. چه آنکه با اجرای پیوسته طرح زوج و فرد رفت و آمد خودروها برخی افراد انگیزه کافی برای خرید یا نگهداری خودروی فرسوده خود پیدا می کنند.[۹]
۳) ایراد و نقد سوم آن است که اجرای پیوسته طرح زوج و فرد رفت و آمد خودروها انگیزه کافی برای افراد ثروتمند جهت خرید خودروی دوم فراهم می سازد. اگرچه ممکن است گفته شود تعداد کمی دست به این کار می زنند اما بایستی توجه داشت که حتی اگر گفته مزبور درست باشد، که محل تردید است، باز هم نمی توان از کنار آن به سادگی گذشت.
۴) ایراد و نقد دیگر آن است که اجرای پیوسته طرح زوج و فرد رفت و آمد خودروها موجب تشویق برخی افراد به دست کاری در پلاک خودرو و یا تخلف های مشابه می گردد.
۵) ایراد و نقد مهم دیگر این است که در اجرای پیوسته طرح زوج و فرد رفت و آمد خودروها به تجربه دیگر کشورها توجه کافی نگردیده است. بررسی تطبیقی نشان می دهد که طرح مزبور از ابتکارهای مدیریت ایرانی نبوده و در دیگر کشورهای جهان مانند یونان و مکزیک اجرا گردیده که در نهایت با شکست مواجه شده است. اینکه چرا یک طرح شکست خورده دوباره با قدرت تمام در حال اجرا است مشخص نمی باشد. البته این امکان وجود دارد که مدیریت ضعیف یونانی ها یا مکزیکی ها موجب شکست طرح مزبور گردیده باشد و چنان که تیم ملی ایران با شکست مکزیک در جام جهانی نشان خواهد داد مدیریت ایرانی نیز با اجرای موفق طرح مزبور نشان خواهد داد که ایرانی اگر بخواهد می تواند!
۶) ایراد و نقد دیگر مشکل هایی است که اجرای پیوسته طرح مزبور برای شهروندان به وجود آورده است. برخی از این مشکل ها پس از اجرای طرح مزبور بازتاب عمومی پیدا کردند و برخی دیگر هنوز ناشناخته باقی مانده اند. نمونه های از این مشکل ها عبارت است از:
▪ برخی بیماران خاص مانند بیمارانی که نیازمند رفت و آمد به مراکز دیالیز می باشند با اجرای طرح مزبور امکان استفاده از وسیله نقلیه شخصی را در پاره ای از روزها نداشته و همین امر مشکل های زیادی را برای آنها فراهم آورده است.[۱۰]
▪ بسیاری از شهروندان با توجه به دوری محل زندگی با محل کار اقدام به خرید وسیله نقلیه شخصی نموده اند که با توجه به طرح زوج و فرد، رفت و آمد این دسته از شهروندان با مشکل های زیادی روبرو است. توجه به این نکته از این جهت ضروری است که در حال حاضر وضعیت حمل و نقل عمومی بویژه در مسیرهای دور از مرکز شهر بسیار نامطلوب بوده و ساعت های زیادی باید صرف رفت و آمد با وسیله های حمل و نقل عمومی شود.
▪ محل سکونت خیلی از شهروندان در محدوده طرح زوج و فرد رفت و آمد خودروها قرار دارد و همین امر موجب گردیده است که این دسته از شهروندان در مقایسه با افراد دیگری که خارج از محدوده طرح مزبور قرار دارند با محدودیت های بیشتری مواجه گردند و امکان استفاده از وسیله نقلیه شخصی در خارج از محدوده طرح زوج و فرد، بر خلاف سایر شهروندان، برای آنها ناممکن گردد.[۱۱]
▪ به دلیل ضعف شدید سامانه حمل و نقل عمومی در عمل سامانه مزبور امکان جوابگویی به افزایش درخواست های ناشی از اجرای طرح زوج و فرد را ندارد و در بسیاری از روزها از جمله روزهای برفی و بارانی انبوه مسافرهای درمانده در کنار خیابان ها به چشم می خورد.
▪ خدمت رسانی سامانه حمل و نقل عمومی در روزهایی که طرح زوج و فرد رفت و آمد خودروها اجرا نمی گردید همواره محل اعتراض شهروندان به ویژه آنهایی که در خارج از منطقه های مرکزی شهر زندگی می کنند بوده است. شوربختانه پس از اجرای طرح مزبور این خدمت رسانی نه تنها با توجه به افزایش درخواست استفاده از سامانه حمل و نقل عمومی افزایش نیافته است بلکه به دلیل افزایش درخواست مزبور به پایین تر از سطح زمان عدم اجرای طرح زوج و فرد رفت و آمد خودرها رسیده است.
▪ این طرح یک طرح ستمکارانه است. در این طرح باز مانند همیشه چوب بی تدبیری مسوول های دست اندر کار حمل و نقل عمومی را مردم باید بخورند. اگر به واقع مقام های مسوول دل مشغول مشکل آلودگی هوا و نیز رفت و آمد وقت گیر شهروندان در سطح شهر می باشند چرا به تکلیف های قانونی خود در جهت از رده خارج کردن خودروهای فرسوده و آلوده کننده و نیز فراهم کردن ساز و کارهای اجرایی گازسوز کردن سایر خودروها اقدام جدی نمی کند. چرا باید هزینه بی تدبیری مقام های مسوول را شهروندان بپردازند؟
▪ طرح زوج و فرد رفت و آمد خودروها یک طرح ناعادلانه است. برای درک ناعادلانه بودن این طرح به این نکته توجه کنید که فردی با پرداخت مبلغ زیادی اقدام به خرید یک خودروی دارای استانداردهای زیست محیطی (خودروی سبز) می کند. خودرویی که برابر با گواهی های سازمان های مسوول یک خودروی آلود کننده هوا به شمار نمی آید. دارنده چنین خودرویی که با توجه به دغدغه های زیست محیطی خود اقدام به خرید چنین خودرویی نموده است باید بر اساس طرح زوج و فرد رفت و آمد خودروها در روزهای خاصی در سطح شهر رفت و آمد کند.
وضعیت این شخص مساوی با وضعیت شخصی است که بدون توجه به چنین دغدغه هایی دارای خودرویی است که افزون بر مصرف بالای بنزین آلودگی شدید هوا را نیز موجب می گردد. پرسش اساسی این است که اگر طرح زوج و فرد رفت و آمد خودروها به واقع می خواهد مشکل آلودگی هوا را حل نماید چرا در این طرح به وضعیت های متفاوت خودروها از جهت میزان ایجاد آلودگی توجهی نمی شود؟ «اعمال محدودیت تردد براساس پلاک خودروها آلودگی را کاهش نداد چرا که آلودگی را اگزوز خودروها تولید می کند نه پلاک آنها. به همین خاطر به نظر می رسد باید روشی برای محدودیت تردد خودروهای پاک و غیرپاک از حیث آلودگی قائل شد و در شرایط اضطرار با انجام غربال بندی اجازه دهیم در کل شهر تهران خودروهایی که با استانداردهای زیست محیطی ساخته شده اند ، تردد کنند چرا که در تهران خودروهایی هستند که ۲۰۰ برابر خودروهای پاک آلودگی تولید می کنند.»[۱۲]
▪ طرح زوج و فرد کردن رفت و آمد خودروها برای حل مشکل آلودگی شدید هوا اجرا گردید. با توجه به رفع مشکل آلودگی شدید هوا این پرسش به میان می آید که آیا این طرح همچنان می تواند ادامه داشته باشد یا نه؟ به نظر می رسد پاسخ این باشد که با توجه به رفع ضرورتی که مبنای طرح مزبور بود ادامه اجرای این طرح توجیه قانونی نداشته باشد و در صورتی که این طرح غیر کارشناسانه بخواهد همچنان به زندگی خود ادامه بدهد نیازمند تصمیم گیری دوباره و بر اساس دلیل های توجیهی جدید باشد.
▪ اجرای طرح زوج و فرد رفت و آمد خودروها سهم چندانی در کاهش آلودگی هوای تهران نداشته و تنها باعث جابجایی مناطق آلوده تهران گردیده است. بنا به گفته محمد حسین پیراسته، مدیر کل محیط زیست استان تهران، «پیش از اجرای تردد نوبتی خودروها مناطق «فاطمی»، «بازار» و «ویلا» آلوده ترین نقاط تهران بودند، و پس از زمان اجرای این طرح این مناطق جای خود را به «آزادی»، «پردیسان»، «تجریش» و«اقدسیه» داده اند.[۱۳]
▪ نقد و ایراد دیگر بر اجرای پیوسته طرح زوج و فرد رفت و آمد خودروها آن است که طرح مزبور محدودیتهای نایکسانی را بر دارندگان خودروهای پلاک زوج و فرد تحمیل می کند. بر اساس طرح مزبور دارندگان پلاک های زوج می توانند سه روز از پنج روز کاری هفته در سطح شهر رفت و آمد کنند در حالی که دارندگان پلاک های فرد تنها دو روز (یکشنبه و سه شنبه) از چنین امکانی برخوردار هستند. افزون بر این با بازنگریی که در طرح مزبور انجام گرفته است دارندگان پلاک های زوج می توانند تا پایان اسفند در روزهای پنج شنبه از خودروی خود در سطح شهر استفاده کنند. همچنین بنا به گفته مقام های مسوول تعداد خودروهای پلاک زوج ده درصد کمتر از خودروهای پلاک فرد می باشد[۱۴] که این امر نیز بر برخورد نایکسان میان دارندگان پلاک های زوج و فرد در بلند مدت می افزاید.
▪ اجرای پیوسته طرح زوج و فرد رفت و آمد خودروها باعث افزایش بی دلیل مصرف بنزین از سوی کسانی گردیده است که امکان ورود به محدوده طرح مزبور را ندارند. این افراد برای رسیدن به مقصد در برخی موارد مسیرهای انحرافی را انتخاب می کنند که دست کم نزدیک تر به مقصد آنها باشند و همین امر موجب افزایش مصرف بنزین از سوی چنین افرادی می شود.
بنا به گفته مدیر عامل سازمان حمل و نقل و ترافیک اجرای طرح زوج و فرد خودروها در شهر تهران موجب کاهش تنها ۴ درصد مصرف بنزین در این کلان شهر شده است. وی با اعلام این خبر گفت: آمارهای مصرف بنزین نشان می دهد که اگر تعدادی از خودروها نتوانستند وارد محدوده طرح شوند، اما به همان میزان افزایش سفر شهری داشته ایم.»[۱۵]
▪ ایراد و نقد دیگر بر اجرای پیوسته طرح زوج و فرد رفت و آمد خودروها جابجایی بار ترافیکی در سطح شهر می باشد. اگرچه بنا به گفته مدیر عامل سازمان حمل و نقل و ترافیک اجرای طرح زوج و فرد رفت و آمد خودروها موجب کاهش بار ترافیکی در محدوده ۷۴ کیلومتری طرح مزبور گردیده است اما این امر در سایر نقطه های شهر تغییر چندانی نداشته و در برخی موارد از جمله در ورودی های محدوده طرح نیز افزایش یافته است.
▪ پس از اجرای پیوسته طرح زوج و فرد رفت و آمد خودروها که با هدف کاهش آلودگی شدید هوا اجرا گردید بارها وضعیت هوای تهران از مرز بحران گذشت و البته این بار کسی سخنی از آن به میان نیاورد و اگر هم سخنی گفته شد به صورت محدود و در برخی رسانه ها بود.[۱۶] آلودگی شدید هوا پس از اجرای طرح زوج و فرد نشان می دهد که طرح مزبور چاره ساز بحران آلودگی هوا نیست. مشکل در جای دیگر است و راه حل نیز چیز دیگری است!
▪ اگر هدف از اجرای پیوسته طرح زوج و فرد رفت و آمد خودروها به واقع حل مشکل آلودگی هوا بوده است چرا این طرح خودروهای مسوولان و دارای طرح آرم طرح ترافیک را در بر نمی گیرد. امکان ورود خودروهای دارای آرم ترافیک به محدوده طرح موجب شده که تغییر محسوسی در محدوده طرح ترافیک دیده نشود و تغییرات ناشی از اجرای طرح تنها در محدوده اضطرار قابل مشاهده باشد به همین دلیل تعدادی از شهروندان همچون برخی از مسوولان شهری از جمله مهدی چمران، رییس شورای شهر تهران معتقدند که طرح زوج و فرد برای خودروهای مسوولان و دارای آرم طرح ترافیک نیز باید اجرایی شود.[۱۷]
▪ ممنوعیت شهروندان از ورود به محدوده اضطرار آلودگی هوا شاید ترس از جریمه ۱۳ هزار تومانی ورود به محدوده اضطرار باشد اما کاهش تعداد خودروها و کافی نبودن تعداد اتوبوس های شرکت واحد و چه بسا عدم فرهنگ استفاده از آن بین شهروندان، موجب شده خودروهایی به گردونه مسافربران شخصی اضافه شوند که هیچ گاه فکر چنین کاری را به مخیله خود راه نداده بودند.[۱۸] این امر بی تردید مشکل های فراوانی را از حیث امنیت شهروندان در سفرهای درون شهری در پی خواهد داشت.
▪ با توجه به روند تولید خودرو و ورود آن به سطح شهر تهران، که با توجه به آمارها بین ۱۳۰۰ تا ۱۶۰۰ خودرو است، طولی نمی کشد که تعداد خودروهای زوج و فرد به تعداد زمان شروع اجرای طرح برسد و اجرای پیوسته طرح زوج و فرد رفت و آمد خودروها جز اینکه خودآگاهی مسوولین در یافتن راه حل مناسب را به عقب اندازد نتیجه دیگری ندارد. مدیریت ایرانی نشان داده است که از عنصر آینده نگری بی بهره است و همیشه فرصت ها را از دست می دهد.
▪ اجرای پیوسته طرح زوج و فرد رفت و آمد خودروها نیاز به برخی پیش زمینه ها دارد. همین امر موجب گردید که با وجود تصویب شورای شهر در سال ۱۳۸۳ طرح مزبور اجرایی نگردد. این پیش زمینه ها دربرگیرنده وجود پارکینگ های مناسب و ایستگاههای جدید اتوبوس در ورودی های طرح مزبور و نیز افزایش تعداد اتوبوس ها در این ورودی ها و … می باشد. حال پرسش این است که با وجود گذشت بیش از چند ماه از اجرای طرح مزبور چه مقدار از این پیش زمینه ها فعلیت یافته اند؟ چند پارکینگ مناسب و چند ایستگاه مناسب در ورودی های طرح مزبور ساخته شده اند؟ پاسخ به طور کامل منفی است و اگر هم اتوبوسی در این مدت اضافه شده است کمک چندانی به درخواست های استفاده از وسایل نقلیه عمومی از سوی افراد مشمول طرح مزبور نکرده است. چرا که افزایش تعداد اتوبوس ها باید با پیش بیین ایستگاههای جدید اتوبوس و ساخت پارکینگ های رایگان همراه می بود. این پیش نیازها بنا به گفته کامران حاج نصراللهی، مدیرعامل سازمان حمل و نقل و ترافیک تهران، برای سال ۱۳۸۳ عبارت از افزودن ۱۲۵۰ دستگاه اتوبوس به ظرفیت حمل ونقل عمومی، افزایش پارکینگ تا ۶۱۵۰ دستگاه و ایجاد ۴۱ خط جدید اتوبوسرانی بود.[۱۹]
▪ اجرای پیوسته طرح زوج و فرد رفت و آمد خودروها در تهران این شهر را همان طور که رسول خادم، عضو شورای شهر تهران، به درستی اشاره کرده است کم کم تبدیل به یک «پادگان نظامی» می کند. چه آنکه در سر هر چهارراه و خیابانی، چنان که اکنون نیز دیده می شود، مأمورهای راهنمایی و رانندگی با دسته های قبض های جریمه که بر حسب عادت باید تمام شوند، ایستاده اند و مدام به جریمه کردن شهروندان مشغول هستند. تاکنون دیده یا شنیده نشده است که مأمور راهنمایی و رانندگی به جای جریمه کردن به راهنمایی کردن و یا یادآوری تخلف به راننده خلاف کار بپردازد. نخستین کار هر مأمور نیروی راهنمایی و رانندگی جریمه کردن است و به نظر بهتر آن است که نام «معاونت راهنمایی و رانندگی» به «معاونت تشخیص و وصول درآمدها» تغییر پیدا نموده و در ساختار سازمانی وزارت اقتصاد و دارایی جای گیرد!
● پیشنهادها
اگر این آمار و گفته ها درست باشد که:
▪ روزانه ۱۳۰۰ خودرو و سالانه نزدیک به نیم میلیون خودرو وارد شهر تهران می شود؛[۲۰]
▪ تهران تنها ظرفیت رفت و آمد روان نیم میلیون خودرو را دارد؛[۲۱]
▪ هم اکنون حدود ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار خودرو در تهران وجود دارد؛[۲۲]
▪ شمار خودروهای تهران تا سال ۱۳۹۰ به ۵ میلیون دستگاه خواهد رسید؛[۲۳]
▪ برای افزایش ظرفیت راه ها، تهران به ۱۵۰۰کیلومتر بزرگراه نیاز دارد و به عبارتی باید سالانه ۱۹۸کیلومتر بزرگراه در شهر احداث شود؛[۲۴]
▪ در صورتی که بیش از یک میلیون خودرو فرسوده تا سال ۱۳۹۰ از بازار خارج شود و همچنین سالانه ۳۰۰ هزار دستگاه خودرو جدید وارد بازار مصرف شود، تهران تا سال ۱۳۹۰ به طور کامل قفل خواهد شد!؛[۲۵]
▪ در یک ماه گذشته یعنی از تاریخ ۱۵/۸/۸۴ تا ۱۵/۹/۸۴، ۱۰۷ مورد مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا در تهران به وقوع پیوسته است که این رقم تنها مختص به نارسایی تنفسی است و آمار مرگ و میر ناشی از بیماریهای مرتبط با مشکلات تنفسی چون بیماریهای قلبی و آسم و ... را در برنمی گیرد؛[۲۶]
▪ تحقیقات انجام شده توسط شرکت کنترل کیفیت هوا و وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی نشان می دهد، میزان آلاینده ‌ها در شهر تهران ۲/۸ برابر استاندارد جهانی است؛[۲۷]
▪ باوجود آلودگی هوای تهران، هنوز هم ۷۰درصد خودروهای تهران تک سرنشین هستند؛[۲۸]
▪ ۸۰ درصد خودروهایی که در تهران تردد می کنند در سیستم سوخت و احتراق خود دچار نقص فنی بوده و بیش از حد مجاز آلایندگی دارند؛[۲۹]
▪ بیش از ۷۰ درصد آلودگی هوای پایتخت ناشی از تردد خودروها است[۳۰]
▪ بر اساس مطالعات انجام شده، روزانه ۱۳ میلیون لیتر بنزین در شهر تهران مصرف می شود که با احتساب اینکه مصرف هر لیتر بنزین موجب آلودگی حداقل ۱۷ هزار لیتر اکسیژن می شود، می توان گفت روزانه ۲۲۱ میلیارد لیتر از اکسیژن موجود در هوای تهران توسط خودروها می سوزد؛[۳۱]
▪ تنها ۲۵ درصد سفرهای درون شهری تهران با سیستم حمل و نقل انبوه انجام می‌شود، در حالی که رقم مذکور باید بالای ۷۰ درصد باشد؛[۳۲]
▪ «آلودگی تولید شده توسط خودروهای تهران با آلودگی ۳۰ میلیون خودرو برابری می کند».[۳۳]
آنگاه این پرسش به ذهن می رسد که چرا به جای پرداختن به راه حل های مناسب و بنیادین، طرح های بی بنیاد و کارشناسی ناشده ای مانند طرح زوج و فرد رفت و آمد خودروها در تهران انجام می گیرد؟ چرا کسی به این آمار و و اقعیت ها که از قضا منبع آنها نیز دستگاههای دولتی هستند توجهی نمی کند؟ آیا نمی توان مقام های مسوول را به جرم قتل عام تدریجی شهروندان بازخواست نمود؟ چرا هیچ مقام مسوولی به نقش خود در حل بحران آلودگی هوا و ترافیک شهر تهران توجه نمی کند؟ شاید همه منتظر هستند تا بحرانی که سال ها پیش در فیلم «روزی که هوا ایستاد»[۳۴] پیش بینی شده بود رخ دهد؟ یا منتظر آن هستند تا پدیده ای مانند آنچه که در سال ۱۹۵۲ در لندن رخ داد اتفاق بیفتد؟[۳۵] آیا مردم تهران شایسته توجه بیشتر نیستند؟ آیا قتل عام ساکت تهرانی ها حق مردم تهران است؟ مقام های مسوول نمی توانند دامن خود را از خون انسان های بی گناهی که تنها به دلیل سوء مدیریت و بی برنامگی آنها آرام آرام جان می سپرند، پاک بدانند و خود را روسفید در نزد خدا و خلق خدا معرفی کنند؟
اما چه می توان کرد؟ این پرسشی است که شاید خیلی ها از خودشان پرسیده باشند و راه حل های گوناگونی نیز بیان شده است. اما به نظر می رسد پیش از آنکه موضوع راه حل ها مهم باشد، این موضوع مهم است که برای حل معضل آلودگی شدید هوا و ترافیک اراده سیاسی وجود ندارد. با این که تمام نهادهای سیاسی اساسی در تهران هستند، اما از قرار معلوم هیچ کس حاضر نیست که به سهم خود مسوولیت حل مشکل های مزبور را بپذیرد.
حتی هنوز مشخص نیست که چه نهادی مسوول اصلی حل مشکل های مزبور است[۳۶] و در برخی موارد اختلاف نظر و دعواهای پیش آمده نشانگر این موضوع است. تازه در برخی موارد مانند آنچه که در مورد کاهش بودجه مترو رخ داده است مردم تهران نه تنها باید هزینه بی توجهی مقام های مسوول را بخورند بلکه باید هزینه دعواهای سیاسی آنها را نیز بپردازند. در حالی که انتظار می رفت بودجه مترو، به عنوان یک وسیله مناسب حمل و نقل عمومی افزایش یابد، از قرار معلوم به دلیل های نامعلومی با کاهش شدید بودجه روبرو گردیده است.
با این حال بدون اینکه اهمیت اراده سیاسی برای حل مشکل آلودگی شدید هوا و نیز مشکل ترافیک به دست فراموشی سپرده شود، پیشنهاد زیر بر اساس آمار و واقعیت های بیان شده در بالا طرح می گردد. بدیهی است این پیشنهادها دارای سلسله مراتب بوده و اجرای برخی از آنها بر دیگر پیشنهاد برتریهای مختلف داشته که این موضوع باید از دید خط مشی گذارها مورد توجه قرار بگیرد:
▪ تهران دیگر ظرفیت پذیرش خودروهای جدید را ندارد و همین تعداد نیز بیشتر از ظرفیت خیابان های تهران است. پیشنهاد می شود شماره گذاری خودروهای جدید در تهران ممنوع و شماره گذاری هر خودوری جدید تنها مشروط به از رده خارج کردن یک خودروی فرسوده گردد. با این کار هم از ورود خودروهای جدید به جریان ترافیک تهران جلوگیری می شود (نگه داشتن ترافیک در سطح فعلی) و هم خودروهای فرسوده از رده خارج می شوند (کاهش آلودگی هوا). این طرح در بلند مدت قابل بازنگری است و تنها برای مدت محدود و دستیابی به زیر ساخت های مناسب حمل و نقل شهری اجرا خواهد شد. این پیشنهاد یک پیشنهاد کلی است و در صورت لزوم ابعاد مختلف آن قابل بررسی خواهد بود.
▪ خودروهای موجود در سطح شهر بر حسب میزان مصرف سوخت و ایجاد آلودگی هوا امکان رفت و آمد در سطح شهر را داشته باشند. این امر موجب تشویق خودروهای ناهمساز با محیط زیست به استفاده از سوخت گاز به جای بنزین و نیز تشویق کارخانه های خودروساز و مردم به تولید و خرید خودروهای سبز (همساز با محیط زیست) می گردد.
▪ مردم نشان داده اند که حاضرند به سهم خود در حل مشکل آلودگی هوا و مشکل ترافیک با دولت همکاری نمایند. اکنون نوبت دولت و مجلس است که سهم خود در این زمینه را بپردازند. مناسب است آنها در یک اقدام فوری نسبت به تأمین نیازمندی های سرمایه ای، کالایی و انسانی نهادهایی مانند شرکت اتوبوسرانی تهران، شرکت مترو و … اقدام نمایند. تردیدی نیست که در صورت بهبود وضعیت خدمت رسانی سامانه حمل و نقل شهری انگیزه استفاده از وسایل نقلیه شخصی به شدت کاهش پیدا می کند.
▪ با بهبود سامانه حمل و نقل عمومی این امکان برای صدا و سیما فراهم می گردد که در کنار نشان دادن مزایای استفاده از سامانه حمل و نقل عمومی نارسایی ها و مشکل های استفاده از وسایل نقلیه شخصی را به مردم گوشزد نماید و به عبارت دیگر فرهنگ استفاده از سامانه حمل و نقل عمومی را افزایش دهد. مناسب است به این نکته توجه شود که تا زمان بهبود سامانه حمل و نقل عمومی هر گونه سخن از استفاده از آنها و کنار گذاشتن وسایل نقلیه شخصی بیهوده و بی تأثیر است.
▪ کارخانه های خودروسازی مکلف گردند که در وهله نخست خودروهای ساخت خود را با استانداردهای زیست محیطی تطبیق داده و در وهله بعدی اقدام به اصلاح سامانه سوخت خودروهای کنونی در حال رفت و آمد نمایند.
● نتیجه گیری:
اجرای پیوسته طرح زوج و فرد رفت و آمد خودروها به دلیل های گوناگون بیان شده غیر قانونی، بیهوده و خطرناک است.
حل مشکل های آلودگی شدید هوای تهران که منجر به قتل عام خاموش شهروندان در بلند مدت می گردد و نیز مشکل ترافیک بیش از هر چیز نیازمند اراده سیاسی می باشد. با بودن اراده سیاسی است که آنگاه نظرهای کارشناسی مجال طرح و اجرا پیدا می کنند و تردیدی نیست که با توجه به حجم نه چندان بالای خودرو در سطح شهر تهران (نزدیک به ۳ میلیون) در مقایسه با دیگر شهرهای دیگر جهان (برای نمونه، توکیو ۱۱ میلیون) می توان با در پیش گرفتن یک مدیریت واحد و کارشناسانه مشکل های مزبور را در وهله نخست به صورت کوتاه مدت حل نمود و با مهار موقت آلودگی هوا و کنترل ترافیک آنگاه می توان با فراغ خاطر به طرح های دقیق تر و جامع تر برای حل بلندمدت مشکل های مزبور پرداخت.

[۱]این نوشتار در تاریخ ۲۲ اسفند ۱۳۸۴ در سایت گویا چاپ شده است. لازم به ذکر است که نوشتار مزبور برای دیگر رسانه های خبری (سایت های خبری، روزنامه ها و …) نیز ارسال گردید که برخلاف ادعای گزاف آنها مبنی بر رسالت سنگین اطلاع رسانی هیچ بازتابی پیدا ننمود!
[۲] - به نقل از:
http://iranmania.com/News/Farsi/ArticleView/Default.asp?NewsCode=۶۹۵۸&NewsKind=Culture
[۳]- به نقل از: http://www.sharghnewspaper.com/۸۳۰۴۱۷/societ.htm
[۴] - پیشین.
[۵] - به نقل از: http://www.hamshahri.net/hamnews/۱۳۸۴/۸۴۱۲۱۸/news/shahr.htm
[۶] - البته ممکن است آلودگی شدید هوا و شرایط بحرانی همچنان وجود داشته باشد اما دست کم سخنی از این موضوع ها در رسانه های گروهی و اطلاع رسانی مقام های عمومی نیست.
[۷] - به نقل از: http://www.ilna.ir/shownews.asp?code=۲۸۴۳۲۷&code۱=۳
[۸] - به نقل از: http://www.baztab.com/news/۳۵۵۷۳.php
[۹] - به نقل از:
http://iranmania.com/News/Farsi/ArticleView/Default.asp?NewsCode=۶۹۵۸&NewsKind=Culture
[۱۰] - به نقل از: http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=۸۴۱۱۱۰۰۱۱۳
[۱۱] - «طرح تبعیض آمیز»، روزنامه شرق، پنج شنبه، ۱۸ اسفند ۱۳۸۴. صفحه ۱۵، ستون «مردمک».
[۱۲] - به نقل از: http://www.jamejamonline.ir/shownews۲.asp?n=۱۱۶۴۹۸&t=env
[۱۳] - به نقل از: http://www.tehrantraffic.org/test/Portals/۰/%d۸%a۲%d۸%b۰%d۸%b۱%۲۰۳۰.doc
[۱۴] - به نقل از: http://www.ketabeavval.ir/News/۱۱۵.aspx
[۱۵] - به نقل از: http://www.inroozha.com/news/۰۰۲۵۹۰.php
[۱۶] - به نقل از: http://www.javannewspaper.com/۱۳۸۴/۸۴۱۰۰۴/report.htm
[۱۷] - به نقل از: http://www.javannewspaper.com/۱۳۸۴/۸۴۱۰۰۶/society.htm
[۱۸] - پیشین.
[۱۹] - به نقل از: http://www.kayhannews.ir/۸۳۰۴۱۷/۱۵.htm#other۱۵۰۰
[۲۰] - به نقل از: http://www.tehrantraffic.org/test/Portals/۰/%d۸%af%d۹%۸a%۲۰۵.doc
[۲۱] - به نقل از: http://www.hamshahri.net/hamnews/۱۳۸۴/۸۴۱۲۱۸/news/shahr.htm
[۲۲] - پیشین.
[۲۳] - پیشین.
[۲۴] - پیشین.
[۲۵] - پیشین.
[۲۶] - به نقل از: http://asianews.ir/main۱.asp?a_id=۲۲۶۸۳
[۲۷] - پیشین.
[۲۸] - به نقل از: http://www.iran-newspaper.com/۱۳۸۴/۸۴۰۹۲۵/html/family۱.htm
[۲۹] - به نقل از: http://asianews.ir/main۱.asp?a_id=۲۲۶۸۳
[۳۰] - پیشین.
[۳۱] - پیشین.
[۳۲] - به نقل از:
http://iranmania.com/News/Farsi/ArticleView/Default.asp?NewsCode=۶۹۵۸&NewsKind=Culture
[۳۳] - به نقل از: http://www.ketabeavval.ir/News/۱۱۵.aspx
[۳۴] - فیلمی از نادر ابراهیمی. داستان این فیلم به وقوع پدیده «وارونگی هوا» در تهران و قتل عام ساکت شهروندان می پردازد.
[۳۵] - در سال ۱۹۵۲ در شهر لندن ۱۲ هزار نفر بر اثر آلودگی هوا فوت کردند. به نقل از:
http://asianews.ir/main۱.asp?a_id=۲۲۶۸۳
[۳۶] - به نقل از: http://www.tehrantraffic.org/test/Portals/۰/%d۸%af%d۹%۸a%۲۰۵.doc
توسط جواد کارگزاری
http://publiclaw.blogfa.com