داستان تکراری ترافیک

ترافیک و آلودگی هوا، مساله ای تکراری است که با وجود مشخص بودن پاسخ آن، متاسفانه هنوز مسوولین برای اجرا و پیاده سازی راه حلی اساسی، طرحی مدون را اجرا نکرده و این مشکل رفته رفته در تهران به سمت وضعیت بحرانی پیش رفته است.
چنان که در سال گذشته بارها شاهد اعلام وضعیت بحرانی هوا از سوی سازمان هواشناسی و اطلاعیه های منتشره مبنی بر جلوگیری از خروج کودکان و سالمندان از منزل و حتی چندین بار تعطیلی مدارس بوده ایم.
پیاده سازی طرح ترافیک هم اگر چه راه حلی برای کاهش ترافیک و گامی به سوی بهبود هوا بوده است اما چنان که باید مساله را حل نکرده و تنها توانسته تا حدی از وضعیت بحرانی آن بکاهد. به نظر می رسد که ارائه و پیاده سازی این گونه راه حل های موقت برای همیشه پاسخگو نخواهند بود و باید به راه حلی اصولی اندیشید چنانچه که مساله تغییر پایتخت بارها از سوی مسوولین مورد بررسی قرار گرفته است اما هنوز هیچ نتیجه قطعی را به بار نیاورده است.
● ترافیک
برای سنجش ترافیک معمولا از شاخص زمان سفر یا (Inbex Time Travel TTI) استفاده می شود که متوسط نسبت زمان انجام یک سفر درون شهری در ساعات اوج ترافیک به زمان طی همان مسیر در شرایط عادی است. مثلا TTI در تهران در سال ۱۳۸۳ حدود ۱/۸۸ بوده در حالی که تقریبا در همان زمان یعنی سال ۲۰۰۳ میانگین این شاخص برای ۱۳ شهر با جمعیت بالای ۳ میلیون نفر آمریکا ۱/۴۸ محاسبه شده، می توانیم این گونه استدلال کنیم که ترافیک در تهران ۲۷ درصد بیشتر از میانگین کلان شهرهای آمریکا است.
ترافیک سه منشا اصلی دارد: نخست رشد و توسعه اقتصاد شهری و افزایش جمعیت بخصوص مهاجرپذیر بودن شهر، دیگری چگونگی شهرسازی و در نهایت چگونگی فرهنگ جامعه و میزان نسبت استفاده از وسایل نقلیه شخصی به عمومی.
● مهاجرت و ازدحام در شهر
کمبود در آمد مالی روستائیان، تفاوت های محیط شهری نسبت به روستایی، اختلاف زیاد خدمات شهری مانند بهداشت، درمان، آموزش و تاسیساتی مانند آب و برق و گاز و مراکز تفریحی و غیره، وجود جاذبه های شهری مانند پارک های زیبا، سینماها و فرهنگسراها، مقایسه کار سخت کشاورزی و دامداری در روستا با کارهای آسان و متنوع از جمله دلالی و دست فروشی در شهر ها ودر نهایت نارسایی های موجود در نظام آموزشی روستایی و نبود مراکز فرهنگی و آموزشی و درمانی مناسب از عمده ترین عوامل ایجاد مهاجرت هستند. نظام بخشیدن به وضعیت اقتصادی روستائیان و ایجاد امکانات کشاورزی و دامپروری، مهارکردن تورم ، سرمایه گذاری در کارهای تولیدی روستاها به منظور ایجاد اشتغال در روستاها، پیاده سازی خدمات شهری مانند آب، برق و تلفن، ایجاد مراکز آموزشی و بهداشتی درمانی با کیفیت بالا در روستاها و در نهایت توجه به نوسازی و زیباسازی ساختمان های روستایی از طریق مشارکت دولت و پرداخت وام به روستاییان می تواند مهاجرت را تا حد زیادی کاهش دهد و از ایجاد شغل های کاذب در شهر، مشکلات فرهنگی و ازدحام بی رویه جلوگیری کند.
● مهندسی ترافیک و شهرسازی
کمبود پارکینگ های عمومی در معابر شهری باعث افزایش تعداد خودروهای پارک شده در کنار خیابان ها شده و تردد را با مشکل مواجه می کند و این مساله در تهران به طور واضحی به چشم می خورد.
از طرفی هر چقدر تعداد شاغلین و دانش آموزان یک شهر بیشتر باشد تردد نیز در آن بیشتر خواهد بود. البته در مدارس ایران این مساله پیش بینی شده و هنگام ثبت نام سعی می شود تا دانش آموزان هر منطقه از امکانات آموزشی همان منطقه استفاده نموده و به مناطق دیگر نروند، در این صورت جابه جایی های درون شهری کاهش خواهند یافت. اگرچه رشد اقتصادی شهر منجر به افزایش ترافیک می شود اما این روند مستمر نبوده و از سطح معینی به بعد، افزایش ترافیک تاثیر منفی بر رشد اقتصادی خواهد گذاشت. اینجاست که یک چرخه جدید شکل می گیرد. از یک سو رشد اقتصادی بیشتر نیاز به جابه جایی را بیشتر می کند و ترافیک سنگین تری را موجب می شود، از سوی دیگر افزایش ترافیک منجر به افزایش هزینه ها شده که موجب کند شدن رشد اقتصادی شهر خواهد شد. بدیهی است هنگامی که یک فرد از وسیله نقلیه شخصی خود استفاده می کند، دیگران را در معرض ایجاد ترافیکی بیشتر قرار می دهد. بنابراین عادلانه است فردی که استفاده بیشتری از شبکه معابر شهری می برد مالیات بر جابه جایی بیشتری پرداخته و در عین حال دولت با کاهش هزینه جابه جایی عمومی تقاضای استفاده از وسیله نقلیه شخصی را محدود کند.
بدون شک با بهینه سازی ساخت و ساز شهری، به میزان قابل توجهی ترافیک شهری کاهش خواهد یافت اما این بدان معنا نیست که توسعه معابر باعث کاهش ترافیک خواهد شد. هدف از توسعه معابر باید اهداف دیگری نظیر ایجاد بستر برای رونق اقتصادی یک منطقه یا اهدافی از این قبیل باشد. این موضوع به ویژه در مورد معابر بزرگراهی قابل توجه است. بزرگراه سازی در تهران و دیگر شهرهای بزرگ ایران بیشتر متکی بر کمیت بوده است و نه کاربرد و کیفیت. همان گونه که از آمار به دست می آید تهران دارای ۲۷۳ کیلومتر بزرگراه است و این در حالی است که لندن و مادرید به ترتیب دارای ۱۰۰ و ۲۴۷ کیلومتر بزرگراه هستند و از نظر ترافیکی وضعیت مطلوب تری نسبت به تهران دارند. نکته اینجاست که مساحت تهران قطعا کشش این همه بزرگراه را ندارد و شاید بهتر باشد که به جای افزایش مسیرهای تردد، تعداد ترددها و خودروها را کاهش دهیم. افزایش قیمت سوخت و سهمیه بندی یکی از راهکارهایی بود که به منظور کنترل ترافیک و جلوگیری از مصرف بی رویه بنزین ارائه شد. این راهکار لااقل تفریح جوانانی را که کارشان چرخ زدن در شهر با سرعت و سرو صدای بیش از حد است را کاهش خواهد داد. اما این راهکار در صورتی مفید خواهد بود که دولت به میزان کافی سرویس حمل و نقل عمومی در اختیار مردم قرار داده و با سرویس دهی منظم همراه با کمترین مدت زمان انتظارنیاز سفرهای درون شهری مردم را با قیمتی مناسب پوشش دهد، در غیر این صورت سهمیه بندی بنزین و افزایش قیمت آن تنها به گرانی کرایه ها، افزایش تورم و نارضایتی مردم خواهد انجامید.
● فرهنگ استفاده از حمل و نقل عمومی
گسترش حمل و نقل عمومی می تواند به بهبود وضعیت ترافیک کمک کند. اما اگر کیفیت حمل و نقل عمومی از کیفیت خودرو شخصی کمتر باشد واضح است که مصرف کننده به استفاده از وسیله نقلیه شخصی روی خواهد آورد. در صورتی مصرف کننده حمل و نقل عمومی را به استفاده از خودرو شخصی ترجیح خواهد داد که مشکلات استفاده از وسیله نقلیه عمومی مانند کندی حرکت، خستگی، گرما و شلوغی در اتوبوس یا مترو در مقابل هزینه های قیمت سوخت و استهلاک اتومبیل برای او قابل تحمل باشد.
● دولت الکترونیک
به نظر می رسد همان گونه که تکنولوژی تاکنون راه گشای بسیاری از مشکلات اجتماعی بوده است بتواند در زمینه ترافیک و معضلات مربوط به آن نیز راهکارهای مناسب تری را ارائه کند. شاید بهتر باشد به جای اینکه تهران پایتخت و مرکز استقرار تمام وزارتخانه ها و سازمان های مهم باشد، از یک سیتم توزیع ملی استفاده شده و سازمان ها و وزارتخانه ها در شهرستان های بزرگ مستقر شوند. بدیهی است در این صورت با استفاده از امکانات IT نظیر اینترانت، اینترنت و شبکه های داخلی به راحتی می توان ارتباط میان مراکز را برقرار نمود و بدون نیاز به نزدیکی و تجمع فیزیکی از تجمع الکترونیکی اطلاعات مورد نیاز بهره برد. ایجاد و راه اندازی دانشگاه های مجازی، حتی ایجاد مدارس مجازی به نحوی که تحصیل را در منزل و در ساعت دلخواه فرد امکان پذیر سازند نیز می تواند به نحو بسیار موثری ترددها را کاهش داده و به میزان زیادی در هزینه ها صرفه جویی کند. البته در سالهای اخیر شاهد راه اندازی چند مرکز دانشگاهی مجازی از طریق اینترنت بوده ایم که متاسفانه به دلیل مشکلاتی که اینترنت کشورمان دارد کیفیت دسترسی چندان مناسب نبوده و مشکلات فراوانی را به همراه داشته است.
بدیهی است که برای رسیدن به این مرحله، باید تحلیلی کارشناسانه و دقیق صورت پذیرفته و سطح علمی و بهره برداری از IT را در کشور افزایش دهیم، تا این بار به جای ترافیک در شهر، اسیر مشکلات پهنای باند و ترافیک در خطوط انتقال دیتا نشویم.

نویسنده : سید مهدی شریفی منفرد
کارشناس ترافیک

منبع : روزنامه مردم سالاری