رشد متوازن انسان در مدینه فاضله اسلامی در عصر ظهور

اندیشه « مدینه فاضله » در ظرف تفکر غرب به هیچ وجه با ملاحظات انسانگرایانه همراه نبوده است . نه اینکه انسان در نمودار اندیشه آنان جایگاهی نداشته بلکه به این معنی که او مرکز توجه و اعتنا نبوده است . بنابراین مدینه فاضله در منظر دید آنان بیش از آن که صبغه ای انسانی داشته بشد چهره ای سیاسی اخلاقی و یا فلسفی می یابد.
در قرائت عصر جدید این معنی کاملا واژگونه می گردد. از دوره رنسانس به این سو که انسان به عنوان مهم ترین آرمان تمدن جدید محیط توجه و اعتنا را می پوشاند تفاسیر نوینی نیز نسبت به آرمان شهر انسانی ارائه می گردد. محور این تفاسیر را نوع فلسفه انسانگرا تشکیل می دهد که از طرفی با اندیشه استغنای از مذهب و بلکه اندیشه مذهب پیرایی همراه و قرین بوده و از طرف دیگر تنها به بهزیستی دنیوی انسان توجه داشته و پیشرفت و تعالی وی را در بعد مادی می جوید. بنابراین مدینه فاضله در نگاه متاخران در واقع شهر رفاه و آسایش انسان است اما در راه کسب این مهم فقط به بعد خاکی انسان توجه می شود.
پیشرفت و ترقی مادی به عنوان یک اصل مسلم شمرده می شود و همه چیز در ذیل آن ملاحظه می گردد. این نوع اندیشه چند قرن است که سیطره خویش را بر محیط باورهای انسان غربی گسترده است و اگر چه او به واقع به بسیاری از آنچه در صدد بوده دست یافته است اما به هیچ وجه رویای همیشگی خود را محقق نمی بیند. در مقابل در اندیشه جامع دینی ما بر یگانگی دنیا و آخرت و جسم و جان انگشت تاکید می نهیم و جایگاه و احکام این امور را از هم تفکیک نمی سازیم .
به انسان . به عنوان یک واحد حقیقی نظر داریم و در هر طرح و برنامه رشد موازی و متوازان او را پی می جوییم . در مدینه فاضله اسلامی در سرلوحه طرح و برنامه آسمانی آن با کمال شگفتی با یک آرزوی زمینی رو به رو می شویم با عدالت و در کنار آن رفاه و آسایش و امنیت و برخورداری از مواهیب طبیعی .
حجم اعتنای تعالیم دینی به این مسائل دنیایی یعنی عدالت و رفاه و امنیت در مساله ظهور و مهدویت برای انسان مذهبی که همیشه بر تقابل و دو گانگی دنیا و آخرت .صمیمانه پای می فشرده آن قدر با اهمیت و هیجان انگیز است که وی را دچار گیجی و تردید می سازد. اما به واقع چنین است . تعالیم دینی در زندگی زمینی ما مصرانه ادعای دخالت و تصمیم گیری دارند و آرزوهای زمینی ما به طور جدی مورد توجه آنهاست . اما این همه را در مصاحبت با دیگر ابعاد وجودی انسان می طلبند.
بر این اساس است که مدینه فاضله اسلامی علاوه بر این که مدینه عدالت رفاه و امنیت است مدینه علم عقلانیت تربیت و انسان پروری نیز هست . یعنی همان عناصری که نبود آنها در تفکر مذهب پیرای غربی باعث پدید گشتن بحران جدید تمدن غرب گشته است و این تمدن را علی رغم پیشرفتهای چشمگیر مادی در مسیر تحقق سعادت انسانی ناکام گذارده است .
ویل دورانت تمدن نویس بزرگ غربی در همین رابطه چنین می نویسد :
« مدینه فاضله تحقق یافته است ولی فقط در عالم خارج (از ما)... ما قدرت خود را صد برابر کرده ایم و بر بالای خود صدها ذراع افزوده ایم ولی طرحها و نقشه های ما به پستی و تنگی زمانی است که در جهل و آلودگی به سر می بردیم . ما از لحاظ روحی کوته قدانی هستیم در قالبهای بسیار بزرگ . مدینه فاضله در همه جا آمده است به جز در روح انسان . با این همه این مدینه فاضله کوچکی که اکنون با رویای قابل اغماض می خواهیم بنا کنیم نمی خواهد طبیعت را از نو بسازد و نمی خواهد تسلط انسان را بر طبیعت بگستراند (زیرا این بهشت منظور نظر بیکن بود و تحقق یافته است ) بلکه می خواهد که خود را از نو بسازیم و نفوس با اراده ای درست کنیم که برای زندگی در عالم بهتری شایسته باشند.
و به صفای دانش ما و به نیروی قدرت ما باشند و چون مایه ویرانی مدینه فاضله « طبیعت بشری » و جهل انسانی است ما نخست خواهیم خواست که دلها و نفوس خود را تصفیه کنیم شاید امور دیگر در نتیجه به دنبال آن بیاید...(به طور کلی ) معلوم شد که مقصود بنای یک مدینه فاضله مکانیکی یا بهشتی برای راهروان پیاده و مسافران هواپیما نیست بلکه امر اساسی تری در نظر است و آن بالا بردن صفات اخلاقی و جسمی و معنوی مردم است . نسلی که محصول و نتیجه این اقدامات و پیشنهادها باشند می تواند مدینه فاضله را بنا کند . » (۱ )
چنین می توان نتیجه گرفت که تفکر دینی نیز یک تفکر انسانگر است .با این تفاوت که انسانگرایی دینی متکی بر یک انسان شناسی قویم است اما انسانگرایی غربی متکی بر یک انسان شناسی ابتر و نادرست بود. به همین دلیل از تفکر مستتر در تمدن غرب با عنوان « انسانگرایی نسیانگرایانه » یا « انسان مداری واژگونه » یاد می کنیم . (۲ )

پاورقی :
۱ ـ لذات فلسفه ویل دورانت ۳۶۷ ـ۳۶۴
۲ ـ چشم به راه مهدی (عج ) دفتر تبلیغات اسلامی ۲۰۹ ـ ۲۰۷
اندیشه جامع دینی بر یگانگی دنیا و آخرت و جسم و جان انگشت تاکید می نهد و احکام این امور را از هم تفکیک نمی سازد و به انسان به عنوان یک واحد حقیقی نظر دارد و به دنبال رشد موازی و متوازن مادی و معنوی او می باشد
تعالیم دینی در زندگی زمینی ما مصرانه ادعای دخالت و تصمیم گیری دارند و آرزوی های زمینی ما به طور جدی مورد توجه آنهاست . اما این همه را در مصاحبت با دیگر ابعاد وجودی انسان می طلبند و در مدینه فاضله اسلامی در عصر ظهور این مهم تحقق خواهد یافت

منبع : روزنامه جمهوری اسلامی