آفتوز راجعه دهان

برای درمان آفتوز راجعه‌ی دهان درمان‌های گوناگونی ارائه شده، که پاره‌یی از آنها بی‌تأثیر و پاره‌یی دیگر مؤثر گزارش شده است ولی برای پیشگیری از عود مکرر این ضایعه‌ی دردناک و مزاحم کمتراقدامی انجام گرفته است که مؤثر باشد. لوامیزول یک داروی ضد انگل با اثر جانبی تحریک سیستم ایمنی است و به انگیزه‌ی زمینه‌ی کاهش فعالیت ایمنی در آفتوز راجعه‌ی دهان داده می‌شود.
در پیگیری ۲۱ بیمار طی ۲۲ سال (۱۳۶۵تا ۱۳۸۷) مشاهده گردید که لوامیزول در افزایش فاصله‌ی زمانی عود ممکن است کمک کند ولی در جلوگیری از عود ضایعه تأثیر قاطع نداشت.
● مقدمه:
▪ آفتوز راجعه‌ی دهان زخم‌های مخاط قابل حرکت دهان است
عود مکرر به فواصل کوتاه یا طولانی مشاهده می‌شود و علت آشکاری برای پیدایش و عود آنها به رغم وجود فرضیه‌های گوناگون وجود ندارد. گفته می‌شود ۲۵ تا ۵۰ درصد مردم به گونه‌یی دچار آفت می‌گردند ولی عملاً کسی را نمی‌توان یافت که از ابتلا به آفت تجربه‌یی نداشته باشد به این معنی که شیوع آفت در جامعه صد در صد است اما بروز عود در حداقل فواصل کوتاه و در گروه‌های محدودتری صورت می‌پذیرد و الزاماً تمام آفتوز‌های دهان را شامل نمی‌شود ضایعه خود را به شکل زخم‌هایی نشان می‌دهد که مرکز آن فرو رفته و سفید و نکروتیک است. هاله‌ی اطراف آن قرمز و پر خون می‌باشد. طول آنها چند میلی‌متر بوده و تا یک سانتی‌متر می‌رسد.
ضایعه هر چند در حفره‌ی دهان متعدد می‌باشد ولی هر ضایعه منفرد است و این متفاوت از ضایعات تبخالی است که در روی لب به شکل خوشه‌یی بروز می‌کند.
پرده‌های لب، چین مخاطی دهان، مخاط زبانی دهانی شایع‌ترین مناطق پیدایش آفت می‌باشند.
کام سخت و لثه‌ها، کمتراز مناطق دیگر دچار ضایعه می‌شوند.
نگارنده‌ دردناک‌ترین محل آفت را در حاشیه‌ی‌ قاعده‌ی زبان یافته است که درد ناگوار آن به گوش تیر می‌کشد.
● روش بررسی:
تعداد مراجعان به کلینیک تخصصی نگارنده فراوان و می‌توان گفت هر روز است ولی موارد مشخص آفتوز راجعه که برای پیشگیری با لوامیزول در نظرگرفته شده بود طی ۲۲ سال (۱۳۶۵ تا ۱۳۸۷) محدود و از ۳۷ مورد تجاوز نمی‌کرد که از این بیماران فقط ۲۱ مورد تحت پیگیری مشخص قرار داشتند قرص لوامیزول سه روز اول هفته به مدت سه هفته با دوز منقسم سه بار در روز تجویز می‌گردید.
● بحث:
آفتوز راجعه‌ی دهان در دوران کودکی به ندرت پیدا می‌شود و پیدایش آن بیشتر در دوران بزرگسالی است. در زنان فراوان‌تر از مردان است و در سیگاری‌ها کمتر از کسانی است که سیگار نمی‌کشند و جالب آن است که در افرادی که سیگار را کنار می‌گذارند پیدا می‌شود علت آن نامشخص است. برای پیدایش ضایعه و عود آن فرضیه‌های گوناگونی آورده‌اند که پذیرفته شده‌ترین آنها فرضیه‌ی آشفتگی ایمنی است. افراد مبتلا عیار بالایی از پادتن در گردش عمدتاً IgM از خود نشان می‌دهند.
داروی ضد انگل لوامیزول یا مصرف اندک و متناوب سبب تحریک ایمنی می‌شود و به این منظور برای جلوگیری از عود آفت مفید و مؤثر گزارش شده است. لوامیزول سبب تحریک پاسخ ایمنی سلولی و هومورال می‌شود بنا به دلایلی که هنوز روشن نیست لوامیزول سبب کاهش تعداد، تکرار و شدت حملات آفتوز می‌شود، هر چند که بر آفت‌های بزرگ تأثیر اندکی دارد.
یکی از نظریه‌های موجود ایمنی از پادتن‌های خودی(Auto - Antibody) ناشی از قرابت آنتی‌ژن مخاط دهان و گونه‌های ال‌فرم استرپتوکوکی حکایت دارد که طی آن عوامل Cell mediated lmmune به طور مستقیم علیه اپی‌تلیوم دهان وارد می‌شوند. وجود این عوامل در نسبت بالایی از این بیماران نشان داده شده است.
آفتوز دهان گاهی با سایر ضایعات مشابه در اندام‌های تناسلی و چشم به صورت تحریکات چشمی و بروز کنژنکتیویت و اوتیت و فتوفوبی می‌باشد که آن را به نام سندرم بهجت Behcet,s syn می‌شناسند.
سندرم رایتر که آرتریت با کولیت و اورتریت و سندرم سوئیت (Sweet) که آرتریت با بثورات پلاک‌های قرمز جلدی مشخص می‌شود از سایر بیماری‌های روماتیسمی که با آفتوز دهان همراهند افتراق می‌شوند.
بیماری کرون (Crohn) که پدیده‌ی التهابی روده‌ها در اثر علت ناشناخته‌یی باشد گاه همراه با ضایعات مخاطی شبیه آفت دهان می‌باشد.
در بیماری‌های گوارشی همچون آنتروپاتی حساس به گلوتن یا نشانگان‌های نقص ایمنی مانند بیماری ایدز یا نوتروپنی دوره‌یی ضایعات شبیه آفت دهان را به طور عود شونده می‌توان دید گزارش‌هایی از کمبود آهن - ویتامین B یا اسید فولیک در این گونه بیماری‌ها آمده است.
برای آفتوز دهان روش‌های گوناگون درمانی پیشنهاد شده است درمان اولیه همواره معطوف به حذف عوامل موضعی مانند دندان‌های تیز و محرک و اصلاح بهداشت دهان و دندان است.
از آنجا که آفتوز دهان در بانوان حامله از بین می‌رود استروژن برای درمان آن به کار رفته ولی توفیقی به دست نیامده است.
دهان شویه‌ی کلرهگزیدین و در موارد بسیار دردناک بی ‌حسی موضعی با قرص میکدنی بنزوکائین مؤثر است.
مصرف ژل بی‌حس کننده (Teejel) نیز بر همین اساس استوار بوده است. از خمیر هیدروکورتیزون همی‌سوکسینات به طور موضعی با تزریق موضعی متیل پردنیزولون به طور مؤثری استفاده شده است حدود ۱۰ درصد بیماران با این زخم‌ها کمبود آهن، اسید فولیک یا ویتامین B داشتند ولی عملاً تجویز اسید فولیک فقط مؤثر بوده است.
استفاده از سوسپانسیون تتراسیکلین به صورت دهان شویه را یکی از مؤثرترین درمان‌های موضعی نام برده‌اند.
برای این منظورمقدار ۲۵۰ میلی گرم در ۵۵ سی‌سی که روزانه تا ۵ بار به مدت چند دقیقه در دهان نگهداشته و مزه مزه می‌کنند سپس بیرون می‌ریزند.
در یک بررسی۷۰ درصد بیماران ۲۴ تا ۴۸ ساله با این روش بهبود داشته‌اند.
در شرایطی که هیچ‌گونه ویروس یا باکتری از زخم‌ها جدا نشده است مکانیسم تأثیر تتراسیکلین معلوم نیست در اینجا اثر ضد التهابی آنتی‌بیوتیک مورد نظر است نه اثر ضد باکتریایی آن.
کروموگلیکات سدیم ماده‌ی موضعی است که مانع از رها شدن هیستامین می‌شود و درد را تخفیف می‌دهد هر چند به کار رفته است ولی تأثیر چندانی نداشته است.
محلول گیاه مورد به نام (Myrtex) که قابض است در بررسی‌های مکرر نشان داده است برای برطرف کردن درد ضایعه‌ی آفت مؤثر بوده است.
قرص پروپرانولول، داروی بتابلوکر در بررسی دو سو نا آگاه (Double blind) با دارو و دارونما در ۷۹ بیمار توسط دکتر عبدالحسین معزی صورت پذیرفت اثرات بسیار خوبی به جا گذاشته است. نتایج این بررسی بعداً توسط فرزندش دکتر مهدی معزی در بیستمین کنگره‌ی درماتولوژی در پاریس ارائه گردید.
همچنان که مشاهده می‌شود برای تسکین و برطرف کردن ضایعه پروتکل‌های درمانی فراوانی ارائه می‌شود و این برای پیشگیری از عود ضایعه متأسفانه کمتر راهی شناخته شده است. در بررسی با لوامیزول با اثرات کمک کننده در افزایش فاصله‌ی زمانی عود به همراه داشته است.

دکترعبدالحمید حسین نیا

منبع : هفته نامه پزشکی امروز