چند نکته پیرامون دانشگاه اسلامی

از اهم وظایف و تکالیف ما در خصوص چشم‌انداز علمی کشور در نظام جمهوری اسلامی عبارت است از:
۱) ایده‌های حضرت امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری در دانشگاه باید پیاده گردد.
۲) استراتژی‌های علمی امام و رهبری در صدر برنامه‌های ما باید قرار گیرد.
۳) همیشه دغدغه تبیین و پیاده کردن این آرمان را در خود زنده نگه بداریم.
۴) همیشه این سئوال، فراروی ما باشد که دانشگاه در پیگیری مطالبات مقام معظم رهبری چقدر پیشگام بوده است؟
بدین منظور باید مولفه‌های اساسی این رویکردها را تبیین کرد، از جمله اینکه دانشگاه اسلامی در نگاه حضرت امام یا کارکردهای اصلی آموزش عالی در نظام جمهوری اسلامی چیست؟ که می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد؛
۱) تولید دانش
۲) انسان سازی
۳) تربیت نیروهای متخصص
۴) تربیت سیاسی
۵) برنامه‌ریزی در جهت خود کفایی
همچنین انتظارات مقام معظم رهبری از محیط دانشجویی در تاریخ ۸۶/۷/۱۷ در دیدار با دانشجویان این گونه بیان شده است؛
۱) پیشرفت علمی
۲) پیشرفت اندیشه سیاسی
۳) عمق (بخشیدن) به اندیشه دینی و ایمان دینی
۴) عمق (بخشیدن) به معرفت دینی و روشن بینی دینی
۵) دست یافتن به قلمروهای جدید در زمینه‌های علم، سیاست و معرفت دینی با کمک راهنمایان -۶ دانشگاه‌ها و محیط دانشجویی ما بایستی در همه عرصه‌ها پیشرفت‌های حقیقی و چشمگیری کند و این پیشرفت‌ها را ان‌شاء‌الله خواهد کرد.
اما به تعبیر حضرت امام، دانشگاه غیر اسلامی جز تهی نمودن مغز جوانان از استقلال و هموار کردن راه ورود چپاولگران و مستکبران و انحرافات، ارمغانی نخواهد داشت.
در این خصوص نیز مقام معظم رهبری به طور صریح فرموده‌اند دانشگاه امروز ما اسلامی نیست و باید اسلامی شود و برای این منظور یک تحول عمیق، بنیادین، دلسوزانه، بلند مدت، برنامه‌ریزی شده و همه جانبه ضروری و اجتناب‌ناپذیر است.(۱)
از این رو مسئولان وزارت فرهنگ و آموزش عالی باید کسانی را که در سمت استاد دانشگاه با مقدسات نظام اسلامی مبارزه می‌کنند کنار بگذارند و به جای آنان افراد مومن و معتقد که ارزش‌ها و آرمان‌های ملت مسلمان ایران را قبول دارند به کار بگمارند و این از رسالت‌های خطیر روسای دانشگاه‌هاست.
پس دانشگاه باید محل تئوریزه کردن اندیشه‌ امام و مقام معظم رهبری برای راهبرد جامعه باشد. در این صورت است که تقویت روحیات و فضیلت‌هایی چون اشتیاق به خدمتگزاری، عدم وابستگی، نداشتن تعلق به مطامع دنیوی و مادی، ظلم ستیزی، طرفداری از مظلوم، با تئوریزه کردن اندیشه امام(ره) و مقام معظم رهبری به منصه ظهور خواهد رسید.
اما نکته قابل تامل اینکه جریان سکولار، مشکلات ایران در توسعه را در وجود فرهنگ دینی می‌داند و جریان اسلامی شدن دانشگاه از منظر آن یک حرکت ضد توسعه است. از این منظر مثلا در ایام نوروز که میلیون‌ها نفر از مردم به زیارت حرم امام رضا(ع) می‌روند بخشی از هزینه‌های تفریحی، بخش عمده‌اش خرج گرایش‌های معنوی می‌شود! و این از نظر فیلسوفان توسعه غربی، ضد توسعه است و باید مسافرت کنار دریا زیاد شود زیرا حساسیت مادی و شدت جریان روحی به دنیا ایجاد می‌کند و زیر بنای توسعه در این است.(۱) زیرا جریان سکولار نیاز روحی را یک نیاز منفی می‌دانند.
● مطالباتی که می‌توان از دانشگاه‌ها انتظار داشت
۱) تولید علم:
ما گذشته قابل دفاعی در قلمرو علم و فناوری داشته‌ایم، متاسفانه اطلاع دقیقی از این گذشته به دانشجو و جامعه منتقل نشده است تا اعتماد به نفس و احساس افتخار را در دانشجو زنده نگه دارد و باید با تسلط بر افتخارات علمی گذشته، آینده درخشانی را فرا روی خویش ترسیم کرد. چنان که در گذشته نیز شاهد بودیم دشمن به قدری فعال است که حتی گاهی دستاوردهای گذشته ما را نیز به نام خود ثبت می‌کند. از این رو مسئولیت ما مضاعف می‌شود.
۲) بالا بردن آگاهی‌های سیاسی و افزایش بینش سیاسی در دانشگاه:
چنان که مقام معظم رهبری در این خصوص می‌فرمایند: استاد باید از جریانات جهان آگاه باشد. استاد ما در محیط کلاس به خاطر اثرگذاری‌اش باید این چیزها را بداند. استاد باید سیاست زده نباشد نه اینکه سیاست نفهمد، فقره قبلی که عرض کردیم لازمه‌اش دانستن سیاست‌است، اما سیاست دانستن و سیاسی بودن، غیر از سیاست زده بودن و سیاسی کار بودن است. سیاسی کاری بد است، باید بفهمند چه کار دارند می‌کنند اما اینکه مرتبه همه کارهایشان بر محور یک انگیزه سیاسی باشد، بسیار بد است، بخصوص وقتی که انگیزه‌های سیاسی جنبه‌های جناحی و شخصی و حزبی پیدا می‌کند، که این دیگر بد اندر بد می‌شود.(۲)
چنان که معظم له در این زمینه تاکید می کند که: البته بنده طرفدار حرکت سیاسی دانشجوها هستم ... آن وقتی هم که بنده این حرف‌ها را می‌گفتم در محیط سیاسی آن روز کشور خیلی طرفدار نداشت، اوقاتشان هم تلخ می‌شد که چرا من گفته‌ام لعنت به کسانی که تحرک سیاسی را در دانشگاه‌ها خواباندند و نابود کردند. بنده ده، دوازده سال پیش در همین حسینیه این را گفتم، من طرفدار حرکت سیاسی دانشجویان هستم.
۳) ایجاد مرکز I.S.I اسلامی:
ما در زمینه کارهای تحقیقاتی و درج مقالات علمی خود در مجلات ( I.S.Iمجلات پژوهشی معتبر بین‌المللی) گاهی دچار مشکلاتی می‌شویم... اصلا بعضی از مجلات I.S.I مقاله محقق ما را چاپ نمی‌کنند! چرا؟ به خاطر اینکه با مبانی آنها سازگار نیست... لذا این مقاله را چاپ نمی‌کنند( !این شیوه استالینیستی است) حکومت استالین به پژوهشگاه‌های علمی خود می‌گوید من این نتیجه را می‌خواهم در بیاورید! علم آزاد نبود... اگر یک کاوش علمی نتیجه‌اش بر خلاف اصول دیالکتیک در می‌آمد، استالین این را قبول نمی‌کرد... بیایید روی ایجاد یک مرکز I.S.I اسلامی فکر کنید و در این خصوص با کشورهای اسلامی وارد مذاکره شوید... این هم بشود یک مرجع معتبر.
۴) تصعید اطلاعات و آگاهی‌های دانشجویان:
دانشجویان نسبت به واقعیت‌های کشور اطلاعات اندکی دارند و اگر این اطلاعات در اختیارشان قرار گیرد می‌توانند به عنوان یک یاری دهنده در جهت حل معضلات و مشکلات گام‌های اساسی بردارند. به طوری که دانشجویان ضمن کسب تخصص‌های لازم در رشته خودشان، تمام حوادثی که پیرامون‌شان و در کشورهای جهان اتفاق می‌افتد برای آنها قابل تجزیه و تحلیل باشد.
۵) فعالیت‌های فرهنگی، هنری، اجتماعی، سیاسی، علمی دانشجویان مورد توجه قرار گیرد.
۶) تمرین مدیریت:
انجام کلیه کارهای خدماتی، مربوط به امور دانشجویی به طوری که (کلیه فعالیت‌های اجرایی، فکری و فیزیکی به دانشجویان واگذار شود) که خود ایجاد اعتماد به نفس و تجربه مدیریتی است و همچنین در ایجاد واقع بینی، شناخت مشکلات، درک بهتر مشکلات، همسازی بیشتر با دانشگاه و تقویت روحیه مشارکت جویی درنسل جوان را فراهم ساخته و آنها را واقع بین و مشارکت جو به بار خواهد آورد.
۷) دانشگاه به عنوان منبع فکر و نظر:
دانشگاه‌ها باید مرکز اصلی نظردهی باشد؛ در نتیجه مراکز بیرون از دانشگاه از طریق دانشگاه‌ها تغذیه می‌شوند نه اینکه دانشگاه‌ها را تغذیه کنند در این زمینه نیز نیازمند تحول جدی هستیم. یعنی فعالیت‌های دانشگاه باید آن قدر پربار باشد که تمام افراد جامعه، دانشگاه را منبع ایجاد فکر واطلاعات وبه روز بودن همه مسائل فکری بدانند و از آنها نهایت استفاده را ببرند.
۸) فعالیت‌ها و سرگرمی‌های نقش آفرین و انگیزه ساز برای دانشجویان ایجاد کنیم.
عملکرد و گفتمان دولت نهم
حاکم شدن گفتمان علمی و گفتمان خدمت بر پیکره اجرایی کشور و بویژه در دانشگاه‌ها در سر لوحه کاری دولت قرار گرفته است. از نگاه دولت نهم، توسعه کشور از مسیر توسعه علمی و به فعلیت رسیدن توسعه علمی می‌گذرد. ما در سند چشم‌انداز ۲۰ ساله بدون پیشرفت علمی نمی‌توانیم جایگاه واقعی خود را در جهان به دست آوریم.
بر اساس سند چشم‌انداز، دانشگاه‌های ما باید تا ۲۰ سال آینده به یکی از مراجع عمده علمی جهان تبدیل شوند. رسیدن به این اهداف بدون مجاهدت و تلاش شبانه‌روزی علمی میسر نیست و باید از راه میانبر حداکثر ۲۰ ساله به این چشم‌انداز برسیم. چنان که مقام معظم رهبری تاکید دارند ما نباید برای همیشه شاگرد بمانیم بلکه باید به سمت و سوی استادی در علوم مختلف حرکت کنیم.
۱) به طور کلی آموزش عالی در طول سه سال اخیر از رشد قابل ملاحظه‌ای برخوردار بوده است. در زمینه پژوهش و تولید علم، جمهوری اسلامی ایران در بین ۵۷ کشور اسلامی پس از ترکیه مقام دوم را دارا شده است.
۲) در زمینه‌هایی مانند تحقیقات هسته‌ای، دانش شبیه‌سازی، ساخت تسلیحات نظامی،‌ نانو تکنولوژی، دانش پزشکی، دانش هوا و فضا از جهش خوبی برخوردار بوده‌ایم.
مطابق فرمایشات مقام معظم رهبری لازم است حرکت مضاعفی را در زمینه‌های علمی و در جهت جبران عقب ماندگی‌های تاریخی آغاز نموده و در جهت کاربردی کردن تحقیقات تلاش بیشتری را مبذول داریم.
۳) افزایش کمی دانشجویان
۴) ارتقای کیفیت هئیت علمی دانشگاه‌ها که در ۸۴، ۴۰ درصد مربی و ۶۰ درصد استادیار و بالاتر در کشور داشتیم اما در سال ۸۶ این نسبت به ترتیب به ۳۵ و ۶۵ درصد رسیده است که در جای خود قابل تحسین است.
۵) تعداد اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها از ۱۳۰۰۰ نفردر ۸۴ به ۱۸۰۰۰ نفر در ۸۶ رسیده است.
۶) ایجاد معاونتی در ریاست جمهوری در جهت توجه به نخبگان و حمایت از آنها.
به عنوان مثال در استان آذربایجان غربی فقط در دانشگاه پیام نور دانشجویان استان از ۲۷۰۰۰ نفر به ۴۵۰۰۰ نفر رسیده و از ۲۴ رشته به ۵۶ رشته، و در کارشناسی ارشد از ۴ رشته به ۸ رشته افزایش یافته است. همین دانشگاه در سطح استان ۱۲ پروژه عمرانی دارد که ۶ فقره آن تمام شده، ۶ فقره در حال اجرا است. چهار واحد دانشگاهی در شهرهای شوط، فیرورق، سلماس و تازه شهر اضافه شده همچنین در ۲ سال تمام کلاس‌ها در سطح استان به پاورپوینت مجهز شده است.
در ضمن از محل مصوبات سفر ۱۰ میلیارد ریال به احداث ساختمان دانشگاه شهرستان‌های شاهیند‌ژ و تکاب داده شده، ۶ میلیارد ریال نیز خود دانشگاه پیام نور تخصیص داده است. همچنین از محل مصوبات سفر، یک میلیارد تومان نیز به کل استان تخصیص داده شد که بر اساس محرومیت و تعداد دانشجو در سطح استان هزینه شده است.
دانشگاه صنعتی ارومیه، دانشکده پتروشیمی ارومیه، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی پردیس مهاباد، پارک علم و فنآوری نیز از دیگر اقدامات اساسی دولت دراین استان می‌باشد.
مخلص کلام اینکه در سطح دانشگاه با چهار آسیب جدی نیز روبرو هستیم که هوشیاری لازم دانشگاه‌ها را می‌طلبد و آن، اینکه، در حال حاضر با چهار فرایند انحرافی مواجه‌ایم که عبارتند از؛
۱) مواجه شدن با پدیده شوم جایگزینی آرمان‌ها.
۲) مکانیسم القای توهم ستم جاری، در حالی که استکبار خارجی و استبداد داخلی در ۱۳۵۷ با پیروزی انقلاب اسلامی سرنگون شد اما همچنان دشمن به دنبال این است که جامعه را در این وضعیت وارونه توهم ستم جاری نگه‌داشته و از روحیه آرمانگرایی و عدالتجویی دانشجویان سوء استفاده نماید.
۳) مکانیسم ایجاد شیفتگی غرب زدگی در بین نسل جوان
۴) پدیده انتقال وارونه فناوری: که بنا به گزارش آنکتاد در سال ۱۹۹۰ ایالات متحده آمریکا، ۵/۱۰ میلیارد دلار به کشورهای در حال توسعه کمک کرده است. در همین سال حدود ۷۶۰۰ متخصص عالی رتبه مهاجر از مهندس و پزشک گرفته تا تکنیسین از کشورهای جهان سوم به دست آورد. هزینه تربیت و آموزش این تعداد از متخصصین بالغ بر ۲۴ میلیارد دلار برآورد می‌شود.
یعنی آمریکا در قبال کمک‌های اقتصادی خود، امتیازات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و نظامی قابل توجهی را از کشور وام گیرنده اخذ نموده، رقمی درحدود نوزده میلیارد دلار بیش از کمک‌های اعطایی و از طریق مهاجرت متخصصان کشورهای در حال توسعه به دست آورده است.
در واقع این کشورهای جهان سوم هستند که به کشورهای صنعتی غرب، سرمایه، فناوری ارزشمند و متخصص صادر می‌کنند تا رشد و توسعه اقتصادی آنها را ممکن سازند.
پس باید این مسئله همیشه فراروی ما قرار گیرد که چگونه دانشگاهی داشته باشیم تا در پیشگاه شهدای عزیز که با خون و تمام هستی خود از اصول و مبانی آن حراست کردند شرمسار نباشیم؟ به نظر می‌رسد تنها راهکار، توجه به فرمایشات و توصیه‌های حضرت امام(ره) و مقام معظم رهبری است.

بیژن ذبیحی
پی‌نوشت‌ها:
۱ـ روزنامه رسالت ۸۴/۲/۲۶ صفحه ۷
۲ـ مقام معظم رهبری، ۱۷ دی ماه ۸۳ در دیدار با وزیر علوم و روسای دانشگاه‌ها

منبع : روزنامه رسالت