آیا جوایز بانک ها عادلانه توزیع می شود؟

اوایل دهه شصت بود که بانکها برای تشویق مردم جهت سپرده گذاری پولهای خود اقدام به قرعه کشی و دادن جوایز کردند. این اقدام از آن جهت صورت گرفت که از یک طرف بانک ها نمی توانستند سود ثابتی را برای سپرده های مردم در نظر بگیرند، زیرا مغایر عملیات بانکی بدون ربا بود و از طرف دیگر افزایش نرخ تورم باعث کاهش ارزش پول و علاقه مردم به سپرده گذاری قرض الحسنه در بانکها می شد. بالاخره دادن جایزه، راه حلی برای دادن سود و تشویق سپرده گذاری شد که از سوی همه بانکها هم مورد استقبال قرار گرفت.
البته بعدها بانک ها توانستند با باز کردن حسابهای سپرده گذاری کوتاه مدت و دراز مدت، سود تقریباً ثابتی را به سپرده گذاران عمده تر بپردازند اما سپرده های قرض الحسنه هنوز وجود دارد و بانک ها هم ترجیح می دهند این نوع حساب ها را داشته باشند. هر چند که مبلغ آن ناچیز تر از سپرده های کوتاه مدت و بلند مدت است اما به دلیل دربرگیری قشر وسیع تری از جامعه و نپرداختن سود به آن، برای بانکها بسیار مغتنم است.
در طی بیش از بیست سال که بانکها اقدام به قرعه کشی و دادن جایزه که هر روز بر طول و حجم آن نیز افزوده می شود، کرده اند. شاید کمتر کسی پیدا شود که با برندگان خوش شانس این جوایز روبه رو شده باشد، ولی از آنجا که آشنا بودن یا نبودن با برندگان خوش شانس دلیلی برای زیر سؤال بردن اعطای این جوایز نمی شود، لذا همه تبلیغات تلویزیونی و مطبوعاتی جوایز بانک ها را حمل به صحت کرده و به نکاتی در این زمینه اشاره می کنیم: این جوایز اگر چه مقدار آن بسیار چشمگیر و قابل توجه است اما نصیب تعداد انگشت شماری از سپرده گذاران می شود و اکثریت قریب به اتفاق مشتریان قرض الحسنه بانکها نصیبی از این جوایز نمی برند.
شکست دائمی اکثریت سپرده گذاران قرض الحسنه در قرعه کشی بانک ها کم کم آنها را نسبت به این قرعه کشی، بی اعتماد و بی تفاوت کرده و اکثراً ترجیح می دهند تا با سپردن پول های هر چند اندک خود به حساب های کوتاه و بلند مدت حداقل از کاهش ارزش مالشان جلوگیری کنند تا حداقل اگر جایزه ای نصیبشان نمی شود، به دلیل افزایش همیشگی نرخ تورم، متضرر هم نشوند، به همین دلیل شاهدیم که اغلب سپرده گذاران قرض الحسنه در مدت محدود لازم برای شرکت در قرعه کشی، اقدام به باز کردن حساب در بانکها می کنند و شاید پس از آن حساب خود را ببندند. نکته دیگر این که جوایز میلیاردی بانکها برای سپرده گذاران قرض الحسنه باید از جایی تامین شود و طبیعی است که جای تامین آن نیز سود پولهای سپرده گذاران است که بانک با استفاده از این سپرده ها اقدام به دادن وام به متقاضیان و دریافت سود با نرخ بالا می کند.
به عبارت دیگر اگر مثلاً ده میلیون نفر در سراسر کشور حساب قرض الحسنه در بانکها دارند، سود پولشان، تبدیل به جایزه بعضاً کلان برای تعدادی انگشت شمار می شود در حالی که عدالت حکم می کند هر کس سود پول خود را دریافت کند، تنها جایزه ای که اکثر سپرده گذاران قرض الحسنه احتمالاً تاکنون دریافت کرده اند مبلغی حدود ۵ تا ۱۰ هزار تومان و یا در حد سکه بوده است که رقم قابل ملاحظه ای از نظر جبران کاهش ارزش پول آنها نیست و هیچ تاثیری هم بر زندگی سپرده گذاران قرض الحسنه ندارد.
البته بانکها می توانند دلایلی را برای بازگذاردن بخش سپرده قرض الحسنه و دادن جایزه مطرح کنند؛ مثلاً بگویند عده ای از مردم به دلایل شرعی به هیچ وجه مایل به گرفتن سود ثابت از حسابهای خود نیستند اما جایزه را که سود ثابت محسوب نمی شود می پذیرند.
در این مورد باید گفت که اولاً بسیاری از فقها پذیرفته اند که در قرض الحسنه ها به نحوی کاهش ارزش پول قرض دهنده برابر نرخ تورم جبران شود. عده ای از این فقها، تعیین قیمت یک جنس در بازار را برای تعیین میزان کاهش ارزش پول قرض دهنده پیشنهاد کرده اند تا در موعد پس دادن قرض مابه التفاوت قیمت روز آن جنس در زمان پس دادن قرض محاسبه و به پول اولیه افزوده شود.
البته این روش در معاملات فردی قابل اجراست و بانکها نمی توانند به این شیوه با مشتریان حساب و کتاب کنند و شاید لازم باشد شیوه های دیگری در نظر گرفته شود. اما سپرده گذاران قرض الحسنه باید به این سؤال پاسخ دهند که آیا حاضرند سود پول همه سپرده گذاران را به نام جایزه تنها به خود اختصاص دهند؟ اگرچه بسیاری از سپرده گذاران قرض الحسنه به صورت نانوشته ای پذیرفته اند که سود پولشان در طی سال ، یکجا در اختیار یک یا چند نفر قرار گیرد اما بعید است که پس از قرعه کشی و درنیامدن اسمشان از سبد گوی ها، باز هم رضایت قلبی داشته باشند.
فائزه توکل

منبع : روزنامه همشهری