انواع مارمولک ها

مارمولك ها در دنیا از اندازه ۲ سانتی متر (گكوهای پلنگی) تا حدود ۵/۳ متر(اژدهای كومودو) دیده می شوند و نباید مارمولك هایی مانند اژدهای كومودو را كه دارای اندازه درشتی هستند با تمساح و كروكودیل اشتباه گرفت.
سوسمارها به مانند سایر خزندگان موجوداتی خونسرد هستند. این بدان معنی است كه دمای بدن آنها تابع درجه حرارت محیط بوده و با هر تغییری در درجه حرارت محیط اطراف تغییر می كند. لذا در درجه حرارت های پایین به ویژه در پاییز و زمستان به خواب زمستانی و در روزهای گرم تابستان به خواب تابستانی فرو می روند.
تقریبا می توان گفت سوسمارها در همه جای ایران پراكندگی دارند. از بیابان های پست با زمین های داغ گرفته تا مناطق مرطوب و جنگلی شمال، سواحل دریای خزر و خلیج فارس و دریای عمان، ارتفاعات كوه های البرز و زاگرس و مناطق مسكونی بیشتر سوسمارها حشره خوارند و بسته به اندازه و جثه شان از بندپایان و گاهی جوندگان تغذیه می كنند. بعضی از مارمولك هایی كه روی دیوار خانه ها دیده می شوند آنها به قصد شكار بندپایانی از قبیل عنكبوت ها، رتیل ها و حشراتی كه دور نور لامپ ها جمع شده اند به آنجا می آیند.
● ارزش اكولوژیك مارمولك ها
از آنجایی كه مارمولك ها از بندپایان تغذیه می كنند، بنابر این یكی از فاكتورهای طبیعی كنترل كننده جمعیت بندپایان به حساب می آیند. در نتیجه از لحاظ اكولوژیكی در هرم انرژی دارای ارزش بالایی هستند. انسان با از بین بردن مارمولك ها از چرخه طبیعت به واقع یكی از فاكتورهای اصلی را حذف خواهد كرد. امروزه متخصصان علوم كشاورزی و محیط زیست به این نتیجه رسیده اند كه دیگر از سموم آفت كش برای مبارزه با حشرات آفت استفاده نكنند زیرا این سموم آثار مخربی را بر محیط زیست وارد كرده و هر چند سال یك بار باید نوع سم به كار رفته را به علت ایجاد مصونیت در آفات تعویض كرد و سم های قوی تری را به كار برد.
این امر خود به مراتب آثار وارد بر محیط زیست را بیشتر خواهد كرد. از این رو بشر به فكر پرورش و استفاده از انواع مختلفی از بندپایان، مارمولك ها و پرندگانی مانند جغد به قصد مبارزه با آفات مزارع افتاده است. این روش مبارزه كه امروزه در بسیاری از كشورها رواج پیدا كرده تحت عنوان مبارزه بیولوژیك نام گرفته است. همان طور كه ذكر شد، مارمولك ها با كنترل جمعیت حشرات، بشر را در جهت برداشت محصول بیشتر و سالم تر از زمین یاری می كنند.
● آیا مارمولك ها سمی هستند؟
وجود سم در حیوانات نوعی وسیله دفاعی می باشد و این زمانی است كه حركت در آن حیوان آرام بوده و جانور بخواهد به واسطه این سم از جان خود دفاع كند. مانند برخی مارها. اگر به حركت در این جانوران توجه كنید خواهید دید كه آنها موجوداتی آرام هستند ولی موجودات غیرسمی مانند مارهای غیرسمی اكثرا در زمان احساس خطر بلافاصله و با سرعت زیاد فرار می كنند.
▪ مارمولك ها نیز در زمان احساس خطر روش های متفاوتی را اعمال می كنند كه عبارت است از:
۱) فرار:
برخی مارمولك ها بلافاصله پس از احساس خطر به سرعت فرار می كنند مانند اسكینك ها. این مارمولك ها خیلی از لانه خود دور نمی شوند.
۲) برخی مارمولك ها مانند سوسمارهای خاردم از دم خاردار خود برای دفاع از جانشان و دور كردن حیوان مهاجم استفاده می كنند به نحوی كه بلافاصله داخل سوراخ خود فرار كرده و با حركت دادن دم تیغ دارشان و ایجاد ضربات محكم، جانور شكارچی و یا حتی انسان را از خود دور می كنند و برخی مارمولك ها مانند بزمجه ها علاوه بر وارد كردن ضربات قوی توسط دم، گازهای محكمی نیز می گیرند.
۳) مكانیسم دیگری كه در اكثر مارمولك ها دیده می شود قطع شدن دم به صورت ارادی است. دم برخی از مارمولك ها در زمان ایجاد تماس توسط دشمن به طور ارادی طی عمل انقباض ماهیچه های دم كنده می شود. دم كنده شده به علت باقی ماندن خاصیت عصبی- عضلانی به طور موقت شروع به جنبیدن كرده و حواس جانور شكارچی را به خود جلب می كند. در این حین خود حیوان فرصت فرار می یابد. مردم بر این عقیده اند كه مارمولك ها دم خود را به این علت جا می گذارند تا موجود شكارچی آن را خورده و به واسطه وجود سم در آن(نظرات خرافی در مورد وجود سیانور یا تركیباتی از آن) بمیرد.
گاهی شاهد درج خبرهایی هستیم كه بیانگر افتادن یك مارمولك در دیگ غذا یا قوری چای و مردن عده ای آدم بوده ایم. باید گفت كه هیچ یك از این اخبار پایه علمی ندارند. طبق مطالعات انجام شده توسط محققان خزنده شناس دانشگاه بركلی كالیفرنیا، آقایان پروفسور اندرسون و پروفسور پاپنفوس، و ویژه نامه چاپ شده توسط مجله رپتایلز مورخ آگوست سال ۲۰۰۲ این قضیه به اثبات رسیده است كه هیچ مارمولكی دارای سم نیست و علت قطع شدن دم در آنها گمراه كردن جانور شكارچی است.
● خدمت به انسان
طی مطالعات به عمل آمده توسط مهندسین ژنتیك و متخصصین بیوتكنولوژی بر روی ژن ها و ساختار دم مارمولك ها احتمال این می رود كه بتوان این خاصیت را (رشد مجدد یك عضو مانند دم در مارمولك ها) در مورد انسان هم اعمال كرد، بدین نحو كه فردی كه عضوی از بدنش مانند دست یا پا بر اثر یك سانحه قطع شده است بتواند دوباره آن را به دست آورد.همان طور كه ذكر شد، مارمولك ها یا سوسمارها از نظر اكولوژیكی دارای ارزش بالایی بوده و به دلیل از بین رفتن آنها و برخی موجودات دیگر كه از بندپایان تغذیه می كنند(مانند، خفاش) شاهد وجود جمعیت زیادی از حشرات اعم از سوسك ها و پشه ها در جوامع شهری هستیم.
همچنین دیده می شود كه جمعیتی بزرگ از ملخ ها كه آفت گیاهان زراعی هستند به مزارع حمله كرده و محصولات را از بین می برند. اگر جمعیت موجودات حشره خوار مانند مارمولك ها حفظ شود و هر شخصی به هر علتی از جمله خرافات و ذهنیات غلط اقدام به كشتن این موجودات مفید نكند، شاید دیگر جامعه بشری شاهد چنین پدیده هایی نباشد و هر یك از افراد در محیط شهری به واسطه از بین رفتن یا كاهش جمعیت حشرات آلوده از بهداشت و سلامت فردی بیشتری برخوردار شود.

کامران کمالی

منبع : کویر ایران