شماره استاندارد بین المللی

از مدتها پیش برای شناخت نشریه ادواری نیاز به یك نشانه (Code) مختصر و منحصر بفرد استاندارد شده ای كه بتواند بجای اطلاعات كتابشناسی آن بكار رود احساس میشد. بر این اساس طرح SSN[۱] بوسیله كمیته Z۳۹ مؤسسه استانداردهای ملی آمریكا [۲](ANST) كه وظیفه اش استاندارد كردن امور كتابداری، اطلاع رسانی و امور وابسته به انتشارات در سطح ملی است، آماده شد.لیكن مبادله اطلاعات نشریات ادواری در سطح جهانی بین سیستم های كامپیوترهای سازمانهای مختلف، به یك نشانه استاندارد شده بین المللی نیاز داشت. نشانه ای كه الزاماً باید از اعداد تشكیل میشد. زیرا كه یك الفبای واحد مورد استفاده این سازمانها نبوده و نیست.در جلسه ای كه از كارشناسان امور كتابداری در ماه ژوئن ۱۹۷۰ در اسلو تشكیل شد، فعالیتهای كمیته Z۳۹ بوسیله كمیته فنی سازمان بین المللی استاندارد[۳] بعنوان اساس ساختن شماره های استاندارد بین المللی نشریات ادواری برسمیت شناخته شد و شماره های ISSN بوسیله مؤسسه استاندارد های ملی آمریكا تحت عنوان شماره شناسنامه برای نشریات ادواری[۴] منتشر گردید.بدنبال آن در جلسه ماه مه ۱۹۷۱ لیسبون كمیته فنی سازمان بین المللی استاندارد تعدادی از شماره‌هایISSN را به ایالات متحده آمریكا اختصاص داد و بایگانی اطلاعات كتابشناسی نشریات ادواری شركت بوكر[۵] بعنوان نقطه شروع اجرای این طرح انتخاب شد و تعداد صدهزار شماره ISSN برای این منظور در اختیار شركت بوكر قرار گرفت. در این جلسه برای شناخت نشریات ادواری تعریفی كه در Anglo-American Cataloging Rules شده است پذیرفته شد[۶] نتایج این جلسه را میتوان بطور خلاصه چنین بیان كرد:
۱- ISSN شماره ای است منحصر بفرد كه میتواند به هر نشریه تعلق گیرد. چه این نشریه در گذشته منتشر شده باشد چه در حال انتشار باشد و یا در آینده منتشر شود.
۲- ISSN صرفاً از یك تعداد شماره تشكیل شده است و این شماره ها هیچگونه ارجاع یا اشاره ای به اطلاعات كتابشناسی نشریه ادواری ندارد.
۳- ISSN از هشت رقم تشكیل میشود كه در این شماره گذاری از صفر تا نه ارقام فرنگی[۷] كمك گرفته شده است. این هشت رقم به دو دسته چهاررقمی تقسیم میشوند كه بوسیله یك خط فاصل از هم جدا میشوند. و برای آنكه شماره ISSN با هر شماره دیگری و یا شمارهISBN اشتباه نشود قرار شد كه حروف اختصاری ISSN در سمت چپ ارقام قرار گیرند و این فرم بصورت دائمی و همیشگی برای شماره های ISSN پذیرفته و چاپ شود.
نمونه: ISSN ۱۲۳۴-۵۶۷۹
رقم آخر كنترل كننده است كه بهمان صورتی كه در ISBN محاسبه میشود در ISSN نیز حساب میشود.
۴-تصمیم گرفته شد كه یك مركز بین المللی واقع در پاریس و شبكه ای از مراكز ملی عهده دار تعیین شماره های ISSN شوند و كار تعیین و كنترل و اداره ISSN و همچنین مسئولیت هماهنگ كردن فعالیتهای مراكز ملی و منطقه ای در جهت ابقاء و توسعه یك سیستم بین المللی یكنواخت نیز بعهده این مركز گذاشته شد.در این جلسه پیشنهاد شد كه مركز بین المللی ISDS[۸] با پشتیبانی مالی یونسكو و دولت فرانسه بصورت مركز اداره كننده ISSN درآید و سازمان بین المللی استاندارد مسئول توسعه و پیشرفت ISSN شناخته شود. این پیشنهاد پذیرفته شد.در اكتبر ۱۹۷۱ سازمان بین المللی استاندارد، كتابخانه كنگره، شركت بوكر و مركز بین المللی ISDS توافق كردند كه با یكدیگر همكاری نمایند و قرار شد كه قسمت كتابشناسی نشریات ادواری شركت بوكر بر اساس اطلاعات موجود در شركت برای هفتاد هزار نشریه ادواری شماره ISSN تعیین كند و این اطلاعات در سه جلد منتشر شود. كه جلد اول و دوم آن تحت عنوان ویرایش چهاردهم Ulrich’s International Periodicals Directory و جلد سوم آن تحت عنوان ویرایش دوم Irregular Serials and Annuals. منتشر شد و تلاش زیادی بعمل آمد كه این سه جلد شامل نشریات ادواریی باشد كه كتابخانه های مهم مشترك هستند و مقالات آنها در نشریات چكیده و نمایه منعكس میشود.هر شماره ISSN كه به نشریه ای تعلق میگیرد همراه با نامه ای برای ناشر آن فرستاده و تقاضا میشود كه شماره ISSN را روی جلد هر شماره از نشریه چاپ كند. در عین حال فهرست شماره های ISSN داده شده بطور ادواری منتشر میشود.با آنكه قرار بود شماره ISSN بر اساس اطلاعات موجود در بایگانی شركت بوكر تعیین شود ولی در عمل بنا به تقاضای كتابخانه ها، سازمانهای واسطه فروش و سرویس های چكیده نویسی و نمایه سازی و كلیه موسساتی كه از شمارهISSN استفاده خواهند كرد، بهتر دانسته شد كه شركت بوكر شماره ISSN را فقط بر اساس عنوان نشریات ادواری اختصاص دهد نه سایر اطلاعات كتابشناسی آن.همچنین از طرف سازمانهای واسطه فروش تقاضا شد كه شماره های ISSN طوری تنظیم شود كه نشان دهد هر نشریه متعلق به كدام كشور است. این مسئله نیز بدین صورت حل شد كه دو حرف بعنوان نشانه هر كشور تعیین و دست چپ قبل از حروف اختصاری ISSN قرارگیرد. برای این منظور نشانه كشورها كه در حال حاضر در كتابخانه كنگره آمریكا برای پروژه Marc II بكار میرود پذیرفته‌شد.[۹] ولی نباید فراموش شود كه نشانه محل نشر بعنوان قسمتی از شماره ISSN بحساب نمیآید.نمونه: US ISSN ۰۰۰۰-۰۱۰۹ قرار شد فهرست ادغام شده بیست ساله ی (NST) New Serial Titles كه سالهای ۱۹۷۰-۱۹۵۰را در برمیگیرد شماره های ISSN را به ۲۲۰ هزار نشریه ادواری كه شامل میشود اختصاص دهد. NST فهرست مشتركی است از نشریات موجود در كتابخانه های آمریكا. در نتیجه نشریاتی كه در كشورهای مختلف جهان منتشر میشوند و كتابخانه‌های آمریكا آنرا دریافت نمیكنند، در این فهرست گنجانده ‌نشده است. لذا این فهرست ادغام شده بیست ساله و بایگانی اطلاعات كتابشناسی نشریات ادواری شركت بوكر میتوانند مكملی برای یكدیگر باشند و برویهم كامل ترین اطلاعات كتابشناسی كامپیوتری نشریات ادواری را برای استفاده كنندگان آنها ارائه دهند.تعدادی از كشورها از جمله آمریكا، آلمان، فرانسه و كشورهای اسكاندیناوی پیشنهاد كردند كه یك مركز ملی برای تعیین شماره های ISSN نشریاتی كه در كشورشان بچاپ میرسد تاسیس كنند. كمیته سازمان دهنده كتابخانه انگلیس[۱۰] موافقت كرد كه مركز ملی انگلستان را بوجود آورد.در حال حاضر برای هر یك از مراكز ملی، منطقه ای و بین المللی تعدادی از شماره های ISSN كنار گذاشته شده است. هدف از این محدودیت شماره‌ای اولاً آسان كردن كار كنترل و تصحیح بایگانی بین‌المللی نشریات ادواری بوده است ثانیاً حمایت از آنكه ISSN صرفا" بصورت یك تعداد شماره مشخص كننده باقی بماند و هیچگونه ارجاعی به سایر اطلاعات كتابشناسی نشریه ادواری پیدا نكند.شماره ISSN و شیوه محاسبه رقم كنترل كننده همانطور كه قبلا" اشاره شد شماره ISSN از هشت رقم تشكیل میشود كه بصورت دو گروه چهاررقمی با یك خط فاصل از هم جدا و در سمت راست حروف اختصاری ISSN قرار میگیرند.در سمت چپ این حروف اختصاری نشانه محل نشر گذاشته میشود. آخرین رقم سمت راست بعنوان رقم كنترل‌كننده شناخته شد و هدف از بوجود آوردن آن پیشگیری از اشتباهاتی است كه ممكنست در اثر رونویسی غلط شماره ISSN بوجود آید. در تعیین رقم كنترل كننده، از قدر مطلق یازده كمك گرفته‌شد. بعقیده متخصصین، تعیین قدر مطلق یازده و تعیین ۲ تا ۸ بعنوان مرتبه اعداد، مؤثرترین روشی است كه برای جلوگیری از رونویسی غلط ارقام بكاررفته است.شیوه محاسبه رقم كنترل كننده باین صورت است كه هفت رقم از شماره ISSN را مینویسیم و جای رقم كنترل كننده را خالی میگذاریم.
نمونه:[۱۱] ۱ ۲ ۳ ۴ ۵ ۶ ۷حال مرتبه هر رقم را از راست به چپ تعیین میكنیم ۸ ۷ ۶ ۵ ۴ ۳ ۲ این مرتبه ها ثابتند و همیشه ۲ تا ۸ را تشكیل میدهند.
حال مرتبه هر رقم را در خود رقم ضرب میكنیم. ۸ ۱۴ ۱۸ ۲۰ ۲۰ ۱۸ ۱۴ سپس حاصل این ضرب ها را با هم جمع مینمائیم۸+۱۴+۱۸+۲۰+۲۰+۱۸+۱۴=۱۱۲این حاصل جمع را بر قدرمطلق ۱۱ تقسیم میكنیم.۱۱۲:۱۱=۱۰باقیمانده این تقسیم عدد ۲ است كه آنرا از قدرمطلق ۱۱ كم كنیم رقم كنترل كننده بدست میآید.۱۱-۲=۹۱۲۳۴-۵۶۷۹ -ISSNگاه اتفاق میافتد كه رقم كنترل كننده ۱۰ میشود كه در این مورد برای جلوگیری از برهم خوردن سیستم هشت رقمی ISSN ، بجای ۱۰ از حرف X استفاده میشود.
نمونه: x -۱۴۵ ۰۰۱۷ US ISSN
هرگاه تقسیم مجموع حاصل ضرب ها بر قدرمطلق یازده باقیمانده نداشته باشد، رقم كنترل كننده صفر خواهد بود.با انتشار نحوه تعیین شماره ISSN و شیوه محاسبه رقم كنترل كننده، حدس كسانی كه فكر میكردند هر یك از ارقام شماره ISSN بیان كننده یكی از مشخصات كتابشناسی نشریه ادواری است نادرست از آب درآمد.
●كاربرد ISSN
شماره ISSN وسیله ای است در اختیار ناشرین، سازمانهای واسطه فروش و كتابخانه ها برای انتقال سریع مشخصات یك نشریه ادواری با حداقل امكان اشتباه. در امر سفارش، پرداخت، تهیه صورتحساب، پی گیری، اعلام وصول، تهیه صورت موجودی و امانت بین كتابخانه ها شماره ISSN میتواند بسیار مؤثر باشد.شماره ISSN برای سرویس های نمایه سازی و چكیده نویسی میتواند بعنوان یك code منحصر بفرد جهت شناسائی نشریات ادواری و همچنین پركردن خلاء بین تعیین سرشناسه بنابر American Cataloging Rules – Anglo و عنوانی كه روی جلد و یا صفحه عنوان نشریه ادواری داده‌شده است، بكار رود.در پایان یادآوری میشود كه ارزش یك استاندارد تنها آن زمان آشكار میشود كه تكمیل و چاپ شده و كتابخانه ها تماماً آنرا شناخته باشند و از نتایج آن استفاده كنند. اصول و قوانین وضع شده برای یك استاندارد باید بشدت دنبال شود. بی اهمیت گرفتن و یا غلط انگاشتن یك استاندارد، موفقیت نهائی آنرا بخطر میاندازد.
American National Standards Institute. American National Standard Identification Number for Serial Publications. ۱۹۷۱.
Development of International Standard Serial Number, “Canadian Library Journal, ۲۲ (November, ۱۹۷۲) ۴۵۶
International Serials Data System (ISDS), Canadian Library Journal, ۲۹ (November ۱۹۷۲) ۴۵۸.
International Standard Serial Numbering begun at Bowker, Publishers Weekly, ۲۰۰ (sept. ۱۳, ۱۹۷۱)۴۵.
Issn And International Serials Data System, Aslib Proceeding ۲۴ (December ۷۲) ۶۴۹-۵۰
IssN Experts Meet in Vienna, Library of Congress Information Bulletion, ۳۱, (Je. ۲, ۷۲) ۲۴۴-۵.
Koltay, Emeryl. International Standard Serial Number (ISSN), Bowker Annual (۷۲) ۱۹۷-۲۰۰
International Standard Serial Numbering (ISSN) Ulrich International Periodicals Directory, ۱۵th ed., New York; London: Bowker (۱۹۷۳). P xxIII-xxvI
Unisist, Guidelines for ISDS. Paris, United Nations Educational, and cultural organization, May ۱۹۷۳.
[۱] - Standard Serial Number
[۲] - American National Standards Institute
[۳] - International Organization for Standardization, Technical Committee ۴۶ (ISO/TC ۴۶)
[۴] - Identification Number for Serial Publications
[۵] - Bowker
[۶] نشریه ادواری، نشریه ای است كه در قسمت های متوالی منتشرو بوسیله تاریخ یا شماره مشخص گردد وقرار باشد تا مدت نامعینی ادامه یابد
[۷] - Arabic Number
[۸] - International Serial Data System
[۹] - فهرست نشانه (Code) كشورها در ابتدای Ulrich’s International Periodicals Directory داده شده است
[۱۰] - British Library, Organizer Committee.
[۱۱] -۱ ۲ ۳ ۴ ۵ ۶ ۷ به عنوان نمونه انتخاب شد حال آنكه بجای آن میتوان از ۰۰۱ ۰ ۰ ۰ ۰ الی ۹۹۹ ۹۹۹۹ را انتخاب نمود.
از: لیلا مرتضائی

منبع : فصلنامه علوم اطلاع رسانی