رویکردهای تعاونی در قرن حاضر

الگوی تعاونی با فعالیت های تجاری پرشمار و گوناگونی تطبیق داده شده است. در سال ۱۹۴۲ ایوان املیانوف، عالم فرهیخته علوم تعاون، به این مطلب اشاره كرد كه «كثرت فعالیت در تعاونی ها بسیار و گوناگونی آنها به واقع نامحدود است» در نتیجه این تنوع، هیچ تعریف واحد جهانی برای تعاونی وجود ندارد.
● تعاونی چیست؟
براساس تعریف «اتحادیه بین المللی تعاون» (ICA ) تعاونی یك اجتماع مستقل از افرادی است كه به طور داوطلبانه برای رفع نیازها و آرمان های مشترك اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خود به وسیله یك بنگاه اقتصادی با مالكیت مشترك و نظارت مردمی گرد هم می آیند. رهبران تعاون در سراسر دنیا، آی.س.ای را یك سازمان غیردولتی با بیش از ۲۳۰ تشكل عضو در بیش از ۱۰۰ كشور جهان به عنوان صاحب نظر پیشرو در تعریف تعاون و ارزش های آن به رسمیت می شناسند.
● تعاونگری چرا؟
افرادی كه تعاونی را سازماندهی می كنند، به دلایل بسیار اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی دست به این كار می زنند. نهضت تعاون در اغلب موارد روشی رضایت بخش برای تحقق اهداف فردی و در عین حال كمك به دیگران برای دستیابی به اهداف آنان تلقی می شود.
كشاورزان و دامداران، تعاونی های عرضه و بازاریابی محصولات كشاورزی و دامی ایجاد می كنند تا سودخالص خود را به بالاترین حد برسانند. این امر مستلزم بازاریابی كارآمد محصولات تعاونی برای یافتن قیمت های بهتر و نیز پائین نگاه داشتن هزینه های مواداولیه است. كشاورزان و دامداران درمی یابند كه در نقش تولیدكننده، كاراتر و آگاه تر از یك بازاریاب و خریدار عمل می كنند. آنان همچنین می توانند با خرید و فروش حجم بیشتر، به نرخ های بهتری دست یابند.
و به طور خلاصه، تعاونی ها به منظور ارائه خدمت به اعضا و برای رفع نیازهای آنان سازماندهی شده اند و بیش ا ز آن كه بر برگشت سرمایه سرمایه گذاران اهمیت دهند، بر تولید منفعت بیشتر برای اعضا متمركز شده اند. این رویكرد عضومدارانه، تعاونی ها را در اساس از دیگر شركت های سهامی متفاوت می كند.
● طبقه بندی تعاونی ها
تعاونی ها تقریباً در هر بخش اقتصادی وجود دارند و بسیاری از آنها به شكل چند منظوره فعالیت می كنند.
طیف گسترده ای از تعاونی ها از كوچك تا اتحادیه های محلی و شركت های مشترك چندملیتی فعالیت دارند. با وجود این تنوع، به منظور سهولت در تعریف و تحلیل، تعاونی ها را اغلب براساس یكی از سه روش زیر طبقه بندی می كنند:
۱) فعالیت عمده تجاری:
تعاونی ها را بیشتر به عنوان تولیدی، بازاریابی، خرید، مصرف یا خدماتی دسته بندی می كنند. هر یك از این گروه ها شامل مقوله های ظریف تری است كه طیف وسیع محصولات را در زیر چتر تعاونی ها دربرمی گیرد.
۲) حوزه بازار:
تعاونی ها را می توان براساس بزرگی حوزه بازار طبقه بندی كرد:
تعاونی های محلی، محلی بزرگ، منطقه ای، ملی یا بین المللی.
۳) ساختار مالكیت: شش مدل متفاوت مالكیت تعاونی را می توان شناسایی كرد:
▪ متمركز،
▪ فدراسیونی،
▪ پیوندی ـ پیوند تعاونی متمركز و فدراسیونی،
▪ تعاونی های نسل نو ،
▪ «تعاونی های وایومینگ» جدید
▪ تعاونی های با مالكیت كاركنان.
در آمریكا همچون دیگر كشورها ، تعاونی ها نقش برجسته ای در اقتصاد ملی و محلی ایفا می كنند. تعاونی ها در تمامی بخش ها حضور دارند و با عهده گیری وظایف چندگانه خدمات رسانی می كنند و از فعالیت های كوچك تا تعاونی های بزرگ محلی و تا تجارت های بین المللی را شامل می شوند. آنها همچنین از نظر بدنه مالكیت متفاوت هستند.
بیشتر تعاونی ها به طور مستقیم در مالكیت اعضای خود هستند، اما برخی از تعاونی ها نیز با مالكیت دیگر تعاونی ها اداره می شوند. برخی از تعاونی ها، اعضای شاغل در تعاونی را به تعداد مشخصی محدود می كنند در حالی كه شماری دیگر از تعاونی ها اعضای خود را با كارگران خود تكمیل می كنند. امروزه در چند ایالت آمریكا تعاونی ها عضویت خود را برای حضور طبقه سرمایه گذار نیز آزاد گذاشته اند. هرچند تمامی تعاونی هایی كه به صورت قانونی تجدید سازمان شده اند دارای یك طبقه شغلی واحد هستند .
● الگوی تجاری جایگزین در آمریكا
تعاونی ها از بسیاری جهات به طور كامل به دیگر انواع شركت های سهامی شباهت دارند. آنها در همان بازارهای كار و سرمایه مشاركت می كنند كه شركت های سهامی آنها باید دستمزدهای مشابه، حق مدیریت و نرخ های سود یكسان بپردازند.
بسیاری فعالیت ها، از جمله بسته بندی، انبارداری، حمل ونقل، فرآوری و تبلیغات نیز در همه الگوهای تجاری یكسان است.مطالعات پژوهشی نشان داده است كه تعاونی ها و دیگر شركت های سهامی به طور مساوی كارآمد هستند و بدون تردید، شرایط عمومی اقتصادی از جمله بیكاری، نرخ های بهره، تورم وغیره همان اثرات را بر همه شركت های سهامی برجای می گذارد. مصرف كننده فصلی (موقت) به طور معمول نمی تواند اعلام كند كه با یك تعاونی سروكار دارد یا با یك غیرتعاونی (مگر آن كه واژه «تعاونی» بخشی از نام شركت باشد).
تفاوت بنیادین بین تعاونی ها و دیگر شركت های سهامی در موضوع عضو در برابر تجارت بر محور سرمایه گذار است. تعاونی ها بر سودرسانی بیشتر به اعضا تمركز دارند (این مفهوم می تواند سود به معنای پولی كلمه باشد یا نباشد)، در حالی كه دیگر شركت های سهامی بر تولید عایدات و سود برای سرمایه گذاران خود تأكید می كنند. به دلیل این وجه تمایز، فلسفه های كاركردی بین این دو می تواند بسیار متفاوت باشد. تعاونی ها بیشترشان برای اصلاح بازار (برای مثال ارائه خدمات اساسی محلی) و نه فقط برای تولید سود تشكیل می شوند.
● وظایف و مسئولیت های تعاونی
ایجاد یك تعاونی قدرتمند و رقابتی، مسئولیت مشترك همه اعضای هیأت مدیره، مدیران و كاركنان تعاونی است. اهداف چندگانه شركت و نظارت مردمی، تعاونی ها را به تجارت های منحصربه فرد چالش زا تبدیل كرده است. وجود یك مدیرعامل ماهر و خبره برای موفقیت تعاونی حیاتی است همانگونه كه یك برنامه كیفی ارتباطی و آموزشی دارای اهمیت است.
فضای متحول تجاری و رشد تعاونی ها، نیاز اعضا به اطلاعات را دوچندان كرده است. ایجاد ارتباط با اعضای جدید، اعضای آینده، مراكزدولتی و مردم نیز همواره یك چالش بزرگ برای تعاونی ها بوده و خواهد بود.
در حالی كه رسالت اولیه بیشتر شوراهای تعاونی، حضور در برابر گروه های قانونگذار و سیاستگذار به نمایندگی از طرف اعضا است، بسیاری از آنها برنامه های آموزشی بسیار فعالی برگزار می كنند. اغلب این برنامه ها با همكاری مراكز دولتی خدمات ترویجی، مراكز دانشگاهی و اتحادیه های صنعتی تجاری اجرا می شود. چندین دانشگاه از وجود مراكز فعال تعاون برای برگزاری دوره های تعاون به عنوان بخشی از برنامه های آموزشی با اعطای مدرك تحصیلی بهره مندند كه تحقیقات مرتبط با كار تعاونی و آموزش های تكمیلی را به طور معمول از سوی دفتر خدمات ترویج تعاون برگزار می كنند.
● مراحل تشكیل یك تعاونی
تشكیل یك تعاونی جدید یك امر زمان بر و بیشتر فرآیندی دلسردكننده است. این كار نیازمند تعهد بسیار از طرف كمیته سازماندهی است. هر تجارتی مستعد رویارویی باشكست است و تعاونی ها نیز از این قاعده مستثنی نیستند. اما جای امیدواری است كه تعاونی ها پس از تشكیل با نرخ كمتری از ناكامی نسبت به دیگر انواع تجاری مواجه می شوند.
كامیابی به چند عامل كلیدی وابسته است. ایجاد یك هسته مركزی از اعضای متعهد و حمایت فراگیر مردمی ضرورت دارد زیرا اعضا باید در تأمین سرمایه اولیه مشاركت كنند. انجام یك امكان سنجی جامع، با در نظر گرفتن تحلیل های مالی و بازار، عنصر مهم دیگری محسوب می شود. در این امكان سنجی میزان تقاضا در مورد كالاها و خدمات تعاونی و استعداد بالقوه آن برای موفقیت تعیین می شود.
تعاونی باید هدف (رسالت) ودیدگاه مشخص خود را كه برآن اساس، اعضا و مدیریت تعاونی تلاش می كنند، تبیین نماید. اهداف روشن تجاری به مدیرعامل و اعضا كمك می كند تاجایگاه خود و آنچه برای تحقق بیشتر اهداف نیاز دارند را بیابند. با این كار همه افراد در متن فعالیت ها قرار می گیرند و مطمئن می شوند تشكل تعاونی از اهداف خود منحرف نمی شود، بلكه در مسیر درست خود حركت خواهد كرد.
تعاونی باید رفتارهای منطقی تجاری از خود نشان دهد. تعاونی باید بازار خود را بشناسد و بداند چگونه به طور شایسته و سودآور در خدمت آن بازار قرار گیرد. هیأت مدیره و مدیریت تعاونی باید در حفظ سوابق، دقیق و صحیح فعالیت های مالی كوشا باشند.
مدیر و هیأت مدیره باید به طور دقیق بدانند كه جایگاه مالی تعاونی كجاست تا بتوانند تصمیمات درست تجاری اتخاذ كنند. علاوه بر این، تعاونی باید به وسیله یك شركت حسابداری خارج از تعاونی، حسابرسی شود. تعاونی نیازمند سرمایه كافی در مرحله آغازین و رشد است و دست كم ۵۰ درصد آن را باید اعضا با سرمایه گذاری سهامی خود تأمین كنند. همچنین تعاونی باید آموزش و تربیت سالانه مدیران، بخش مدیریت و اعضای تعاونی را برای بهبود امور ارتباطات و مهارت های تعاونی برنامه ریزی نماید.
● مزیت ها و محدودیت های تعاونی
▪ مزیت های عمومی:
تعاونی ها به افراد امكان می دهند تا منابع انسانی و مالی خود را در یك جا جمع كنند و به تشكیل سرمایه بیشتر بپردازند. افرادی كه شاید به تنهایی قادر به شروع یك فعالیت تجاری نبوده اند از راه تعاونی عمل كنند.
مزیت های تعاونی برای اعضا و جامعه هم قابل لمس و هم ناملموس است. مزیت های ملموس را می توان بی درنگ در قالب خدمات بهبود یافته، فراوانی بیشتر كالاها و قیمت های كم تر مشاهده كرد، در حالی كه برای آشكار شدن مزیت های ناملموس ناشی از تشكیل تعاونی به گذشت زمان نیاز است. اعضا از راه تشكیل و نظارت بر تعاونی (به واسطه كمیته ها و هیأت مدیره) مهارت های رهبری، مشكل یابی و اعتمادسازی و خودیاری را توسعه می دهند. تعاونی ها اعضا را تشویق می كنند تا برای رفع مشكلات اقتصادی و اجتماعی به جای دولت به خود تكیه كنند. تعاونی ها می توانند از راه آموزش مستمر به اعضا كمك كنند تا كیفیت كالا و خدمات را بهبود بخشند، فناوری نوین را به خدمت گیرند و شناخت بهتری در مورد روش های جدید تجاری و مباحث اقتصادی به دست آورند و تعاونی ها می توانند با حفظ و ایجاد مشاغل محلی تأثیر چشمگیری بر جوامع خود گذارند.
▪ مزیت های ویژه
ـ تعاونی های بازاریابی به اعضای خود كمك می كنند تا حجم فروش خود را با دستیابی به بازارهای جدید و بزرگ تر با قدرت چانه زنی و مذاكره بیشتر افزایش دهند.
ـ تعاونی ها اغلب به روستاییان كمك می كنند تا كیفیت كالاهای خود را به وسیله درجه بندی، تعیین علامت تجاری، و بسته بندی دقیق بهبود بخشند، در نتیجه، اعضا قیمت های بهتری را در قبال كالا های خود دریافت می كنند و در نتیجه سود بیشتری عاید آنها می شود.
ـ برخی تعاونی ها نیز خدمات كمكی تجاری ارائه می دهند كه می تواند به بازاریابی مؤثر و نرخ های ارزانتر بینجامد.
ـ تعاونی های صنایع تبدیلی، ارزش افزوده و سود محصولات اولیه اعضا را افزایش می دهند.
ـ تعاونی های عرضه به اعضای خود كمك می كنند با خرید حجم بیشتر محصول، قیمت كمتری بپردازند.
ـ تعاونی های مصرف نیز به اعضا در زمینه پس انداز پول و رفع تقاضاهای تأمین نشده آنان كمك می كنند.
ـ تعاونی های كارگری می توانند شرایط بهتر كار از جمله امنیت شغلی را برای كارگران فراهم كنند.
▪ محدودیت های تعاونی
ـ یافتن سرمایه گذار، وكیل و تحلیلگر مسائل مالی كه با مدل تعاونی آشنا باشد.
ـ ناموفق بودن در شناخت پیچیدگی های تعاونی می تواند به مشاركت و مشورت های نادرست بینجامد.
ـ آموزش اعضای هیأت مدیره بویژه در تعاونی های بزرگ و پیچیده ضروری است.
ـ حفظ ذخایر كافی سرمایه و یافتن سرمایه تازه برای توسعه از جمله مشكلات همیشگی تعاونی هاست.
ـ تعاونی های بازاریابی نیز با چالش عظیم رقابت با شركت بزرگ (اغلب چندملیتی) مواد غذایی روبه رو هستند.
ـ مشكل تأمین سرمایه از محل بانك ها به وسیله تعاونی ها، به دلیل این كه تعاونی ها نسبت به دیگر شركت ها چندان شناخته شده نیستند.

علیرضا ابراهیمی

منبع : مدیریت فناوری اطلاعات و ارتباطات